Íslenska leiðin - 01.10.2001, Blaðsíða 31

I öðru lagi benda þeir á að í gegnum tíðina hafi engin fylgni ver-
ið milli íslensku hagsveiflunnar ag hagsveiflu evrusvæðisins.
Þeir benda einnig á að orsakir hagsveiflna hafi verið allt aðrar á
íslandi en á evrusvæóinu þar sem íslenska hagsveifian hafi að
stærstum hluta ráðist af sveiflum f viðskiptakjörum. Niðurstaða
þeirra er því að ísland uppfylli ekki annað skilyrði kenningarinnar
fyrir upptöku evrunnar. Þvert á móti benda niðurstöður þeirra
til þess að fljótandi gengi sé heppilegasta gengisstefnan fyrir
krónuna þar sem sú stefna geri hagkerfinu auðveldar en ella
að takast á við sveiflur í ytri aðstæðum.
í þriðja lagi benda þeir á að þótt raunlaun hafi verið sveigjanleg
í gegnum tíðina sé ólíklegt að þau haldi áfram að vera það ef
verðstöðugleiki festist í sessi til langframa á íslandi. Þar að auki
komast þeir að þeirri niðurstöðu að flæði vinnuafls til og frá land-
inu sé ekki nægjanlegt til þess aó unnt sé aó segja að ísland
uppfylli þriðja skilyrði kenningarinnar um hagkvæm myntsvæði
fyrir upptöku evrunnar. Að teknu tilliti til þessara þriggja þátta
komast Már og félagar [2000] að þeirri niðurstöðu að ísland sé
ekki vel til þess fallið að taka upp evruna.3
Gagngrýni á kenninguna um hagkvæm myntsvæði
Kenningin um hagkvæm myntsvæði hefur verið gagnrýnd á
marga lund og jafnvel verið nefnd „einn af lágpunktum peninga-
málahagfræði eftir seinna stríð" (Buiter, 2000]. Það er nú
kannski of djúpt í árinni tekið. En ófullkomin er hún. Ein alvarleg-
asta brotalömin við kenninguna er að hún tekur ekki tillit til þeir-
ra breytinga sem innganga í myntsvæðið orsakar á hagkerfinu
sem inn gengur. Ásgeir Jónsson hefur í nokkrum greinum í
Vísbendingu reynt að leggja mat á þessar breytingar (Ásgeir
Jónsson, 2000a,b,c).
Mikilvægasta framlag þessara greina er ef til vill sú ábending
að fyrsta skilyrði kenningarinnar um hagkvæm myntsvæði missi
að miklu leyti marks vegna þess að það tekur ekki tillit til
ábatans við upptöku evrunnar sem felst í greióari aðgangi að
mörkuðum evrusvæóisins. Einn af Akkelisarhælum lítilla hag-
kerfa á jaðrinum er að aógangur þeirra að mörkuðum stærri
hagkerfa er takmarkaður á ýmsa lund. Einn mikilvægasti tak-
markandi þátturinn er gjaldmiðillinn sem eykur áhættu milli-
landaviðskipta til muna. Ásgeir líkir myntsamvinnu við þjóðveg
milli landa þar sem hindrunum, svo sem gengisáhættu, er rutt
úr vegi. Lagning hraðbrauta skiptir litlu máli fyrin þá sem búa
hlið við hlið. Beinir og breiðir vegir skipta hins vegar miklu máli
fyrir þá sem búa í fjarlægð, hvort sem vegalengdimar eru
mældar í landfræðilegum skilningi eða sem bil á milli menning-
arheima.
Reynslurannsóknir benda til þess að gjaldmiðill lands sé veru-
leg viðskiptahindrun. Þannig eru til dæmis viðskipti héraða í
Kanada sem eiga landamæri að Bandaríkjunum margfalt
minni vió nágranna sína sunnan landamæranna en viðskipti
þeirra við önnur héruð innan Kanada sem þó eru mun fjær
landfræðilega [Engel og Rogers, 199B). Rannsóknir Frankel
og Rose (2000) benda til þess að myntbandalag hafi jákvæð
áhrif á viðskipti milli landa sem aftur hafi jákvæð áhrif á hagvöxt.
Niðurstöður þeirra benda til þess að viðskipti milli landa þrefald-
ist vió að ganga í myntbandalag og að þessi aukning viðskipta
leiði til aukins hagvaxtar sem nemur um þriðjungi aukningarinn-
ar. Að þeirra mati eru þetta sterkustu rökin fyrir inngöngu í
myntbandalag.
Ásgeir fjallar einnig um stöðu íslands með tilliti til þess hvort ís-
lenska hagkerfið og hagkerfi evrusvæðisins sveiflist í takt. í því
sambandi bendir hann á tvennt. í fyrsta lagi að líklega verða
sveiflur í sjávarútvegi mun minni í framtíðinni en í fortíðinni þar
sem nú sé sókn stjórnað og sótt í fleiri stofna en áður. Þær
kröppu sveiflur sem dundu á hagkerfinu á síóustu 50 árum
heyri þvf líklega sögunni til. í öðru lagi bendir hann á að á síðustu
10 árum hafa orðið til virkir fjármagnsmarkaðir hér á landi. Þá
er búið að gefa fjármagnsflutninga til og frá landinu frjálsa. Með
þessu hefur að stórum hluta verið skorið á það sterka samband
sem forðum var milli útflutningstekna og almennrar eftir-
spurnar hér á landi. Því er líklegt að íslenska hagsveiflan muni
í framtíðinni eiga upptök sín á eftirspumarhlið hagkerfisins í
mun meira mæli en áður var. Segja má aó fyrsta dæmið um
þessa þróun sé núverandi uppsveifla. Að svo miklu leyti sem
hagsveiflur eiga upptök sín í þeirri peningamálastefnu sem
hagkerfið býr við leiðir myntsamruni til þess að hagkerfið sveifl-
ast í auknum mæli í takt við önnur svæði þess myntsvæðis sem
það gengur í. Þar að auki benda rannsóknir Frankel og Rose
[1998, 2000) til þess að hagsveiflur landa verði samhverfari
eftir að þau ganga í myntbandalag þar sem viðskipti milli þeirra
aukast.
Sú skoðun margra að ósveigjanleiki vinnumarkaðarins á íslandi
verði vandamál ef við tökum upp evruna er ekki heldur sérlega
sannfærandi. Eitt af einkennum ósveigjanlegs vinnumarkaðar
er hátt atvinnuleysisstig. Atvinnuleysi á íslandi hefur alltaf ver-
ið lágt. Reyndar var því lengi vel markvisst haldið lágu af stjóm-
völdum. Það hélt samt sem áður áfram að vera lágt á síðasta
áratug þrátt fyrir að stefna stjórnvalda tæki algerum stakka-
skiptum. Þar að auki sýnir reynsla síðustu ára að vinnuafl getur
flætt til og frá landinu í mun meira mæli og mun hraðar en áður
vartalið.
Fjármálastöðuleiki
Á undanfömum misserum hefur umræða um efnahagsmál á
íslandi litast annars vegar af gríðarháum viðskiptahalla lands-
ins og hins vegar af miklum sveiflum í gengi krónunnar. Skipt-
ar skoðanir eru um hvort viðskiptahallinn er sjálfbær, þ.e. til
kominn vegna arðbærrar fjárfestingar og réttmætra vænt-
inga um hækkandi framtíðartekjur landsmanna, eða ósjálfbær
vegna of mikillar bjartsýni neytenda og þeirrar fölsku öryggis-
kenndar sem vikmörk fyrri gengisstefnu Seðlabankans kunna
að hafa veitt einhverjum fjárfestum. Þetta er hins vegar ekki
mikilvægasta spurningin varðandi viðskiptahallann. Mikilvæg-
asta spurningin er með hvaða hætti hann lækkar í jafnvægi.
Mun það gerast án vandkvæða þegar eftirspumarhlið hagkerf-
isins kemst í jafnvægi eða mun það leiða til fjármálakreppu?4
Viðskiptahalli er eðli málsins samkvæmt alltaf fjármagnaður
með innflæði erlends fjármagns. Sá mikli viðskiptahalli sem við
höfum búið við undanfarin ár hefur gert okkur háð stöðugu inn-
streymi erlends fjármagns. Ef þetta innstreymi hætti skyndi-
lega myndi það hafa verulega áhrif á gengi krónunnar og gæti
leitttil fjármálakreppu. Gengi krónunnar hefur raunar nú þeg-
ar lækkað um 25% á 12 mánuðum. Sú lækkun endurspeglar
þá staóreynd að erfiðara hefur reynst að afla erlends fjármagns
til þess að fjármagna viðskiptahallann á undanfömum mánuð-
um en það var fyrr í uppsveiflunni.
Á undanförnum árum hefur komió betur og betur í Ijós að flæói
fjármagns milli landa getur tekið örum breytingum. Slíkar
breytingar geta haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir þau hag-
kerfi sem eiga í hlut. Nýleg dæmi um fjármálakreppur í Suð-
Islenska leiðin • Hvers vegna evru ? Bls. 31