Íslenska leiðin - 01.10.2001, Síða 32

austur-Asíu, Suður Ameríku og Rússlandi sýna þetta glöggt. Á
hinn bóginn er afskaplega mikilvægt fyrir lítið hagkerfi eins og
það íslenska að hafa aðgang að erlendu fjármagni. Aðgangur að
erlendu fjármagni gerir landinu kleift að skera á samtíma-
tengslin milli þjóðartekna og þjóðarútgjalda. Hann gerir okkur
því kleift að eyða meiru en við öflum þegar þjóðartekjur okkar eru
af einhverjum sökum óvenju lágar og einnig þegar við væntum
þess að þær hækki hratt í framtíðinni. Hann gerir okkur einnig
kleift að spara meira en við fjárfestum þegar þjóðartekjur okkar
eru óvenju háar og þegar fjárfestingartækifæri erlendis eru
tímabundið vænlegri en fjárfestingartækifæri hér innanlands.
Með öðrum orðum gerir aðgangur að erlendu fjármagni okkur
kleift að búa við jafna og stöðuga aukningu þjóðarútgjalda
[neyslu] þótt þjóðartekjur séu óstöðugar.
Af þessum sökum er mikilvægt fyrir litla þjóó eins og okkur ís-
lendinga að geta stundum haft viðskiptahalla og stundum við-
skiptaafgang. f heimi frjálsra fjármagnsflutninga geta lönd með
eigin mynt ekki nýtt sér kosti þess að búa við tímabundinn við-
skiptahalla til fulls þar sem slíkur halli getur valdið miklum
sveiflum í gengi gjaldmiðils landsins sem aftur getur stefnt
stöðugleika fjármálakerfisins í hættu. Viðskiptahalli er því þjóó-
hagslegt vandamál í ríkjum sem hafa eigin mynt.
Viðskiptahalli svæðis gagnvart öðrum svæðum innan myntsvæð-
isins sem það tilheyrir er þvert á móti ekki þjóðhagslegt vanda-
mál. Þegar, til dæmis, New York borg býr við viðskiptahalla
gagnvart öðrum svæðum innan Bandaríkjanna þýðir það ein-
faldlega að einstaklingar og fyrirtæki í New York eru að safna
skuldum annars staðar í Bandaríkjunum. Slík þróun getur vita-
skuld valdið vandræðum ef fyrirtækin geta síðan ekki staðið í skil-
um og erfiðleikar þeirra geta haft óbein neikvæð áhrif á svæðið
í heild. Þessi áhrif eru hins vegar smámunir miðaó við þau nei-
kvæðu ytri áhrif sem viðskiptahalli getur haft á íslandi. Ekki þarf
annað en ótta erlendra fjárfesta um stöóu einstakra fyrirtækja
á íslandi til þess að gengi krónunnar lækki. Slík lækkun hefur
bein neikvæð áhrif á alla þá sem skulda í erlendri mynt. Hún
hefur einnig bein áhrif á alla þá sem standa í inn- og útflutningi.
Loks hefur hún bein áhrif á landsmenn alla með því að hækka
verð innflutts varnings. Þessi beinu áhrif, sérstaklega þau
fyrstu, geta leitt til gríðarlegra búsifja og jafnvel fjár-
málakreppu.
HEIMILDIR:
Ásgeir Jónsson (2000a). Er krónan vöm gegn verðbólgu? Vísbending, 25. febrúar
2000.
Ásgeir Jónsson (2000b). Þorskurinn, krónan og framtíóin. Vísbending, 28. apríl 2000.
Ásgeir Jónsson (2000c). Kosió um evruna. Vísbenging, 22. september 2000.
Buiter, W. H. (2000). Is lceland an Optimal Currency Area? Working Paper No. 10,
Seólabanka íslands, ágúst 2000.
Engel, C. og Rogers, J.H.(1996). How Wide is the Border? American Economic Review,
86, 1112-1125.
Frankel, J. A. og Rose, A. K. (1998). The Endogeneity of the Optimum Currency Area
Criterion. Economic Journal, 108, 1009-25.
Frankel, J. A. Og Rose, A. K. (2000). Estimating the effect of Currency Union on Trade
and Output. NBER Working Paper Nr. w7857, ágúst 2000.
Krugman, P. R. (1991). Exchange Rate Arrangements in lceland: Optimal for Policy
Decisions. Fjármálatíöindi, 38,175-85.
Már Guómundsson, Þórarinn G. Pétursson og Amór Sighvatsson (2000). Optimal
Exchange Rate Policy: The Case of lceland. Working Paper No. 8, Seólabanki íslands. maí
2000.
Mundel, R. (1961). A Theory of Optimum Currency Areas. American Economic Review,
51,657-665.
Stiglitz, J. E. (væntanleg). Monetary and Exchange Rate Policy in Small Open Economies:
The Case of lceland. Birtist innan tíðar sem Working Paper hjá Seólabanka íslands.
Einn mikilvægasti ábati þjóðfélagsins af því að taka upp evru er
að viðskiptahalli landsins hættir aó vera þjóðhagslegt vandamál.
Það hættir að skipta máli fyrir íslensku þjóðina í heild hver við-
skiptahalli þjóðarinnar er. Vitaskuld skiptir enn máli fyrir þá aö-
ila sem taka lánin hvort þeir geta endurgreitt þau þegar þess
er krafist. Hins vegar hverfa ytri áhrif viðskiptahallans. Evruað-
ild mun því auka möguleika okkar til að jafna neyslu okkar yfir
tíma. Hún mun auka möguleika okkar til þess að fjármagna
fjárfestingar umfram innlendan spamað þegar það á við eða
safna eignum erlendis þegar það á við.
Peningamálastjórn
Saga peningamála á íslandi er ekki glæsileg. Allt fram á síó-
asta áratug var verðstöðugleiki algerlega framandi hugtak.
Veróbólga var áratugum saman yfir 20% á ári og fór þegar
verst lét upp í 80-130%. Af pólitískri umræðu að dæma virðist
hafa verið lítill skilningur á eðli verðbólgu á íslandi á þessum
tíma. Annað hvort það eða víðtæk afneitun á meðal stjórnmála-
manna. Raunar var lítill skilningur á meðal almennings á því að
hlutverk Seðlabankans væri allt annars eðlis en hlutverk við-
skiptabankanna. Almenningi þótti heldur ekkerttiltökumál þótt
bankastjórastöður í Seðlabankanum væru mannaðar af stjórn-
málamönnum á leið út úr pólitík án tillits til menntunar og/eóa
reynslu á sviði peningamála.
Á síðustu fimmtán árum hefur mikið vatn runnið til sjávar í þess-
um málum. Verðstöðugleika hefur að mestu verið náð. Vextir
hafa verið gefnir frjálsir, svo og gengið og fjármagnshreyfingar
milli landa. Seðlabankinn hefur smátt og smátt byrjað að hegða
sér eins og aðrir seðlabankar, þ.e. nota vexti og peningamagn
til þess að hafa áhrif á eftirspurn í hagkerfinu. Nú síðast var
markmiðum Seðlabankans breytt í eiginlegt verðbólgumarkmið
og bankanum loks veitt lagalegt sjálfstæði til þess að fram-
kvæma stefnu sína án afskipta stjórnvalda. Lagalega á Seðla-
bankanum því ekki að vera neitt að vanbúnaði í dag að haga
stjóm peningamála eins og best verður á kosið.
Þráttfyrir þessar miklu breytingar er af tvennum sökum líklegt
að stjórn peningamála á íslandi verði á næstu árum ekki eins
góð og hún gæti verið. í fyrsta lagi býr Seðlabankinn vegna sögu
sinnar við lítinn trúverðugleika. Þetta gerir honum erfiðara fyrir
en ella. Hann mun á næstu árum þurfa að halda vöxtum hærri
en ella til þess að byggja upp trúverðugleika.
* Höfundurvill þakka Ásgeiri Jónssyni, Guórúnu Siguróardóttur, Má Guómundssyni og Þór-
arni G. Péturssyni fyrir hjálplegar ábendingar við vinnslu greinarinnar og Amóri Sighvats-
syni fyrir samræóur sem juku til muna skilning höfundar á viöfangsefni greinarinnar.
_ Economics Department, Harvard University, Cambridge MA 02138, steinss@fas.har-
vard.edu.
1 Fyrir þá sem hafa áhuga á því aö nota einfalda mælikvaróa um gagnsemi mynta væri
mun eölilegra aó líta á gengi þeirra gagnvart vörum og þjónustu á því svæói sem þeir eru
notaóir, þ.e. veróstöóugleika á myntsvæóum þeirra. Sá mælikvarói er hins vegar einnig á
margan hátt ófullkominn.
2 Færa má rök fyrir því aó hluti núverandi vaxtamunar sé tilkominn vegna áhættuálags
sem fylgir því aó eiga eignir í íslenskum krónum. Slíku áhættuálagi fylgir vitaskuld nokkur
kostnaóur. Ólíklegt veróur aó teljast aó stór hluti þess vaxtamunar sem vió íslendingar höf-
um búió vió undanfarin ár sé tilkominn vegna áhættuálags.
3 Þess ber aó geta aó Már og félagar (2000) eru ekki algjörlega fráhverfir upptöku evr-
unnar þó svo aó þeir telji kenninguna um hagkvæm myntsvæói mæla gegn henni. Grein
þeirra inniheldur kafla sem fjallar um þaó sem finna má að kenningunni um hagkvæm
myntsvæói, m.a. margt af því sem fjallaó er um hér aó neöan.
4 Sjá Stiglitz (væntanleg) þessu til stuónings.
Bls. 32 Hvers vegna evru ? • Islenska leiðin