Íslenska leiðin - 01.10.2001, Blaðsíða 37

Hagsmunir íslenskra
sveitarfélaga í Evrópusamstarfi
Þorsteinn Brynjar Björnsson
Síðastliðið vor hélt stór hópur sveitarstjórnarmanna og fulltrúa
félagsmálaráðuneytisins í kynnisferð til Brussel til að kynna sér
Evrópusamstarfið og áhrif þess á íslenskt sveitarstjórnarstig.
Segja má að þetta framtak Sambands sveitarfélaga hafi verið
afar þarft, enda hefur EES-löggjöfin mun meiri áhrif á þetta
stjórnsýslustig en marga grunar. í kjölfar ferðarinnar vann
undirritaður skýrslu um þátttöku sveitarfélaganna í Evrópu-
samstarfi og hér verður greint frá helstu niðurstöðum hennar.
Samband íslenskra sveitarfélaga hefur þó ekki mótað sér
formlega afstöðu til inngöngu íslands í Evrópusambandið, en
hefur hug á að fylgjast vel með Evrópuþróuninni á komandi
árum.
Eftir að Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið (EES) tók
gildi, árið 1994, er óhætt að segja að íslenskt löggjafarumhverfi
mótist að mjög miklu leyti innan stofnana Evrópusambandsins,
með takmarkaðri aðkomu íslenskra stjórnvalda. Með undirritun
samningsins skuldbundu landsmenn sig til að fella í lög stóran
hluta þágildandi gerða sambandsins, auk fjölda reglugerða og
tilskipana, sem settar skyldu á ýmsum sviðum í framtíðinni.
Umrædd löggjöf hefur allar götur síðan haft mikil áhrif á ís-
lenska samfélagsþætti, ekki síst á atvinnulífið og sveitarfélögin,
en það vill oft gleymast í hérlendri umræðu um Evrópumál.
Gott dæmi um áhrif Evrópulöggjafar á íslensk sveitarfélög er
tilskipun um fráveitumál og hreinsun skólps, sem kostar þau
gríðarlega fjármuni. Þótt áhrifin af þessu mikla átaki hafi að
langmestu leyti verið jákvæð verður ekki fram hjá því litið að um-
rædd tilskipun er ekki settfram með íslenskar aðstæður í huga.
Líkt og margar gerðir Evrópusambandsins tekur hún fyrst og
fremst mið af þéttbýlinu á meginlandi álfunnar, enda höfum við
valið þann kost að taka ekki fullan þátt í ákvörðunartöku um mót-
un löggjafar innan sambandsins. Leiða má að því líkur að draga
megi töluvert úr kostnaði við aðgerðir sem þessar með virkri
hagsmunagæslu og þátttöku í evrópsku samstarfi.
Takmörkuð áhrif á EES-löggjöfina
Framkvæmdarstjóm Evrópusambandsins er eina stofnunin,
sem rétt hefur til að leggja fram nýjar tillögur til lagasetning-
ar á Evrópska efnahagssvæðinu. Þegar undirbúningur aó slík-
um tillögum er hafinn nýtur hún aðstoðar fjölda sérfræðinga-
nefnda en í þeim hafa seturétt fulltrúar frá öllum ríkjum Evr-
ópusambandsins, auk íslands, Noregs og Liechtenstein. Full-
trúar fastanefndar EFTA skiptast jafnframt reglulega á skoð-
unum við starfsmenn framkvæmdastjórnarinnar og koma þar
sjónarmiðum ríkisstjórna sinna á framfæri. Þegar fram-
kvæmdastjórnin hefur lokið við tillögugerðina eru þær sendartil
náðherraráðsins og Evrópuþingsins en þar hafa íslendingar og
hin EFTA-ríkin hins vegar enga formlega aðkomu. Innan þess-
ara tveggja stofnana eru hinar pólitísku ákvarðanir teknar og
þvf tekur málatilbúnaður framkvæmdastjórnarinnar þar oft
miklum breytingum. Á undanförnum árum hefur þingið jafn-
framt öðlast töluvert aukin völd með samákvörðunarferlinum
svokallaða [co-decision], en ekki var gert ráð fyrir honum við
gerð EES-samningsins. Með tilkomu samákvörðunarferilsins
hefur þannig dregið úr áhrifum framkvæmdastjórnarinnar,
sem aftur veldur því að íslensk stjórnvöld hafa enn takmarkaðri
áhrif á þá löggjöf, sem sett er á Evrópska efnahagssvæðinu.
Áður en þingið og ráðið taka ákvarðanir sínar er þeim skylt að
hlusta á málflutning héraðanefndar Evrópusambandsins
(Committee of the Regions), sem í sitja 222 kjörnir fulltrúar
evrópskra sveitar- og héraðastjórna. Nefndinni var komið á fót
árið 1994, í kjölfar gildistöki Maastricht-sáttmálans og er ætl-
að að gæta hagsmuna sveitarfélaga og héraða við mótun lög-
gjafar innan sambandsins. Á hún rætur sínar að rekja til
þeirrar kröfu að ráðamenn sambandsins þyrftu að vera í beinni
tengslum við borgara álfunnar eftir því sem Evrópusamruninn
teygir sig inn á fleiri svið. Þar sem ekki er gert ráð fyrir tilvist
nefndarinnar f EES-samningnum hafa íslensk sveitarfélög hins
vegar enga aðkomu að henni, en nefndin hefur öðlast aukin völd
á undanförnum árum. Þar sem fundir hennar eru haldnir fyr-
ir opnum tjöldum getur hver sem er fylgst með störfum henn-
ar og á þann hátt gætu íslensk stjórnvöld og sveitarstjórnar-
stigið öðlast mikilvægar upplýsingar um hagsmunamál fs-
lenskra sveitarfélaga á Evrópuvettvangi.
Hér hefur verið sýnt fram á að íslensk sveitarfélög hafa afar
takmörkuð áhrif á mótun löggjafar, sem þau þurfa að fylgja, en
hvernig geta þau nýtt þá möguleika, sem þó standa til boða?
Til eru ýmsar leiðir, en þó verða menn ávallt aó byrja á byrjun-
inni. Þar sem þekking á innviðum og þýðingu Evrópusamstarfs-
ins virðist heldur bágborin meðal íslenskra sveitarstjórnar-
manna verður aó setja fræðslu og umfjöllun í öndvegi og nauð-
synlegt er aó gera átak í þeim málum með fundahaldi og hnit-
miðaðri upplýsingagjöf. Án slíkrar grunnvinnu verður aldrei
hægt að skipuleggja árangursríka hagsmunagæslu eða nýta til
fulls þau tækifæri, sem Evrópusamvinnan hefur upp á að bjóða.
Fyrsta skrefið að raunverulegri hagsmunagæslu myndi felast í
bættum samskiptum við einstök fagráðuneyti en fjöldi þeirra
hefur fasta fulltrúa f Brussel, sem sinna samskiptum við emb-
ættismenn sambandsins og koma íslenskum sjónarmiðum á
framfæri. Góður aðgangur að upplýsingum getur skipt höfuð-
máli í Evrópusamvinnu, enda hefur reynslan sýnt að tekið er til-
littil flestra sjónarmiða innan Evrópusambandsins svo framar-
lega sem þau eru skynsamleg og vel rökstudd. Það stoðar hins
vegar lítið að koma með athugasemdir þegar samningar eru á
lokastigi, sérstaklega þegar ríkið sem í hlut á vill ekki gerast að-
ili að sambandinu. Upplýsingarnar veita jafnframt skilning á
innihaldi gerða og auðvelda framkvæmd þeirra hér á landi en
vel mætti hugsa sér aukið samstarf milli einstakra ráðuneyta
og sveitarstjórnarstigsins í þeim málum.
Þorsteinn Brynjar Björnsson, stjórn-
málafræðíngur og skrifar fyrir Samband
íslenskra sveitarfélaga.
íslenska leiðin • Hagsmunir íslenskra sveitarfélaga í Evrópusamstarfi Bls. 37