Íslenska leiðin - 01.10.2001, Síða 44

um innan stofnanaramma ESB auk þess sem ESB réði yfir afli
til að fylgja slíkri stefnu eftir.
Frekara sknef í þessa átt van stigið á leiðtogafundi ESB í Köln í
júní 1999 en í október það ár var Javier Solana, fyrrverandi
framkvæmdastjóri NATD, skipaður til að fara meó utanríkis- og
öryggismál í framkvæmdastjórn ESB og í nóvember 1999
varð hann síðan framkvæmdastjóri VES. Hefur síðan verið unnið
að því aó færa flest verkefni VES inn í stofnanaramma ESB, þótt
VES og þing þess starfi áfram.
Herafli á vegum ESB
Leiðtogar ESB-ríkjanna ákváðu á fundi sínum í Helsinki í desem-
ber 1999, að á árinu 2003 skyldi sambandið ráða yfirfimmtíu
til sextíu þúsund manna herliði, sem kalla mætti út með 60
daga fyrirvara og halda úti í að minnsta kosti eitt ár til að sinna
þeim verkefnum, sem skilgreind eru í Petersberg-yfirlýsing-
unni frá 1992. Jafnframt var ákveðið að í þjónustu ESB skyldi
starfa stjórnmála- og hernðaðarleg stofnun til að gera sam-
bandinu kleift að bregðast við á hættutímum og móta pólitísk og
hernaðarleg viðbrögð af þess hálfu, sem hrundið yrði í fram-
kvæmd að fengnu samþykki réttra yfirvalda sambandsins. Lögð
var áhersla á náið samstarf og samráð við NATQ og auk þess
yrði lagt á ráðin um það, hvernig unnt yrði að eiga samstarf við
evrópsk NATO-ríki utan ESB, án þess að leggja bönd á sjálf-
stætt ákvörðunarferli ESB.
Frá því að Helsinki-ákvörðunin var tekin hefur verið unnið sam-
kvæmt henni og komið á fót stjórnmála- og hernaðarlegri nefnd
ESB-ríkjanna með nauðsynlegu starfsliði, einnig er hermála-
nefnd starfandi innan ESB og þar hafa herforingjar verið ráðn-
ir til starfa.
Grunnatriði í öllum umræðum um þessi mál er, að ESB ætlar þá
fyrst að láta til skarar skríða með hernaðaraðgerðum, þegar
ákveðið er, að NATQ í heild skipti sér ekki af hættuástandi. ESB
er víðtækari samstarfsvettvangur en NATQ og ESB getur látið
að sér kveða við úrlausn mála á fyrri stigum þeirra en NATO og
meó öðrum úrræðum en NATO. Ekki er ætlunin að koma á fót
sérstökum ESB-herafla, heldur fær ESB aðgang að sömu her-
sveitum í Evrópu og NATO, en boðleiðirnar undir merkjum ESB
verða aðrar og mun vara-yfirhershöfðingi Evrópuherstjórnar
NATO [D-SACEUR], sem er Evrópumaður, en SACEUR hefur
ætíð verið Bandarfkjamaður, verða yfirhershöfðingi heraflans,
þegar hann starfar undir merkjum ESB. Herafli undir merkjum
ESB verður aðeins notaður til að sinna Petersberg-verkefnum,
eins og áður er sagt.
Mikið bil
Hér skal ekki lagt mat á það, hvort ESB-ríkjunum takist að ná því
markmiði sínu, að geta kallað út fimmtíu til sextíu þúsund
manna herafla árið 2003 með 60 daga fyrirvara. Ríkin hafa
dregið úr útgjöldum sínum til hermála um 22% að raunveru-
legu verðmæti síðan 1992. Franski hagfræðingurinn Claude
Lachaux minnir á fækkun barneigna og lægra hlutfall vinnandi
fólks í V-Evrópu miðað við eftirlaunaþega. Segir hann, að auknar
lífeyrisgreiðslur og kostnaður við heilsugæslu vegna eldri borg-
ara valdi Evrópuríkjum erfióleikum við að auka útgjöld til varnar-
mála.
Viðhorf almennings í Vestur-Evrópu er ekki á þann veg um
þessar mundir, að það sé brýnasta verkefni stjómvalda að
nýta skattfé til að kaupa vopn, sem verða sífellt dýrari eftir því
sem þau verða hátæknilægri. Þegar lagt er mat á Petersberg-
verkefnin eru þau ekki þess eðlis, að auðvelt sé að sannfæra fólk
um að forgangsraða eigi á fjárlögum í þágu þeirra. Þau snerta
ekki skýra öryggishagsmuni þjóða heldur lúta að því, að stjórn-
völd eða ráðamenn í Brussel geti látið að sér kveða utan vamar-
svæðis NATO, ef þeir telja það nauðsynlegt.
í einu orði sagt virðist útilokað fyrir Evrópusambandið að ná
sama hernaðarstyrk og Bandaríkin. Bilió á milli ESB-herafla og
bandarísks herafla virðist óbrúanlegt, þegar litið er til sókn-
arafls og tækjakosts á öllum sviðum. Vitund Evrópubúa um
nauðsyn þess að leggja nokkuð af mörkum til að styrkja hervam-
ir er ekki eins skörp og hjá Bandaríkjamönnum og nægir í því
efni að minna á umræðurnar um eldflaugavarnir í geimnum.
Bandaríkjaforseti hikar ekki við að kynna áætlun um slíkar varn-
ir en evrópskir forystumenn hafa ekkert sem nálgast hana á
prjónunum.
Staða íslands
Meginröksemd fyrirtilvistEvrópusambandsins erviðleitni aðild-
arþjóðanna til að koma í veg fyrir hernaðarátök á meginlandi
Evrópu. Ef litið er til reynslu íslands af slíkum átökum, hafa þau
vissulega snert þjóðina á einn eða annan hátt. Á þeim hættu-
tímum eiga fslendingar á hinn bóginn mest undir þeim þjóðum,
sem hafa mestan styrk á Norður-Atlantshafi. Sannaðist þetta
best í síðari heimsstyrjöldinni, þegar Bretar komu hingað til að
verja okkurfyrir útþenslustefnu evrópsks meginlandsveldis, en
Bandaríkjamenn leystu þá síðan af hólmi og í rúm 60 ár hefur
ísland notið öflugrar verndar Bandaríkjamanna.
Á níunda áratug 20. aldar sóttu Sovétmenn af miklum þunga
út á Norður-Atlantshaf frá Kóla-skaganum með herflota og
flugvélum. Ekkert Evrópuríki stóðst þeim þar snúning en
Bandaríkjamenn gripu til samræmdra og öflugra gagnráðstaf-
ana og mótuðu varnarstefnu, sem miðaði að því að stöðva útrás
Sovétmanna eins nærri heimahöfnum þeirra og flugvöllum og
unnt væri, þaó er fyrir norðan ísland, auk þess sem höfuðá-
hersla var lögð á að geta lokað GIUK-hliðinu frá Grænlandi um ís-
land til Skotlands.
Þrátt fyrir hnattstöðuna og hið nána og einstæða samstarf,
sem íslendingar eiga við Bandaríkjamenn í varnarmálum, mót-
ast afstaða íslendinga, einkum þeirra, sem vilja aðild að Evrópu-
sambandinu, í öryggis- og vamarmálum mjög af sömu eða
svipuðum forsendum og þær þjóðir gefa sér, sem skilgreina ör-
yggishagsmuni sína einkum með tilliti til meginlands Evrópu.
Reynslan ætti þó að hafa kennt íslendingum, að öryggi þeirra er
best tryggt í samvinnu við öflugt ríki við Norður-Atlantshaf og
þess vegna er besti kostur þeirra að eiga varnarsamstarf við
Bandaríkin. Er enginn vafi á því, aó þetta samstarf dregur úr
þörf íslendinga fyrir aðild að ESB. Gildi varnarsamnings Banda-
ríkjanna og íslands vex fyrir báða aðila í réttu hlutfalli við óvissu
í varnarmálum á meginlandi Evrópu. Á hinn bóginn er ekki
unnt að leggja á ráðin um trúverðuga varnarstefnu Evrópusam-
bandsins nema í henni felist tengsl eða dýpt út á Norður-Atl-
antshaf og þess vegna hlýtur ísland að koma inn í þá mynd, þó
ekki væri nema vegna landafræðinnar.
Stjórnvöld evrópskra NATO-ríkja utan ESB hafa áhyggjur af því,
að aukið samstarf ESB-ríkjanna um varnir og öryggismál leiði til
þess, að ríkin verði í reynd áhrifalaus á milli tveggja stórvelda,
og sömu sögu er að segja um Kanada. Leitast hefur verið við að
koma í veg fyrir þessa stöðu með samráðs- og ákvarðanaferli
innan NATO og hafa íslendingar verulega látið að sér kveða í
Bls. 44 Viðleitni Evrópuríkja til að styrkja eigin herafla innan NATO • íslenska leiðin