Heima er bezt - 01.07.2006, Side 37

En hvernig er hægt að sjá það á henni þegar inn í stofuna er
komið? Nú er engu líkara en þessi búkona haft beðið þess
eins í allan dag að taka á móti ferðalöngunum. Annars er
það eins og fólkið vilji allt fyrir mann gera, eigi í manni
hvert bein. Og þetta er gert svo hjartanlega umstangslaust
og blátt áfram, og af svo fágaðri háttvísi, að maður tekur
eiginlega ekkert eftir því. Maður er orðinn heima hjá sér
áður en maður veit af.
A Sléttu sá ég best vaxið í görðum á þessum slóðum, en
annars höfðu þeir mjög spillst í hinu mikla hreti í júlílok. Má
vera, að lega bæjarins valdi þar nokkm um; hann stendur í skjóli
undir klettahlíð, sem ver hann fyrir nöprustu næðingunum.
En neðar undir þessari klettahlíð eru sléttir vellir og tún og
ljómandi fallegt, grösugra en ég sá hér annars staðar, að
undanteknum túnunum á Stað og Hesteyri.
Laust eftir miðnætti gekk ég út. Mér er það í minni af
því, að þama frá þessum stað á ég endurminningu um hina
yndislegu síðsumarsnæturkyrrð, sem er einhver líknsamlegasta
ráðstöíun Guðs fyrir þreyttar taugar mannanna: Það var orðið
dimmt. Eg gekk vestur túnin út nreð sjónum. Blæjalogn,
dauðakyrrð, aðeins að báran örlaði örveikt við steina. Það
kom í mjúkum lágvæmm sogum, þýtt eins og blævarblak í
skógi. Eg varð að beita mig hörðu til þess að fara inn í bæinn
að sofa. Það var heillandi að njóta þessarar djúpu kyrrðar,
metta sál sína af henni, skapa sér úr henni endurminningu,
sem hægt er að loka að sér eins og skel, þegar kall og kliður
heimsins ætlar að æra mann. Það er oft á slíkum stundum, í
slíkri unaðskyrrð úti í náttúmnni, að mig grípur þessi hugsun:
„Hér vil ég una ævi minnar daga alla, sem Guð mér sendir.“
En svo dettur mér jafnharðan í hug: Mundir þú standast
lífsbaráttuna á þessum slóðum, eins og hún blasir við í
hinu heiða, bjarta morgunljósi vemleikans? Mundir þú ekki
bogna eins og strá, ef þú ættir að bera byrðar þessa fólks,
skila dagsverki þess að hverju kvöldi? Þó að fátt sé ef til vill
hollara, en að hlusta á hvemig náttúran talar ein við sjálfa
sig, þar sem sterkustu andstæður hennar mætast í hrikadýrð,
þá krefur lífíð þess að verða að takast á við hana, berjast við
hana, verjast henni, knýja hana til að miðla gæðum sínum,
sigra hana, eða falla sjálfur ella. Þessi barátta hefur mótað
alla Islendinga að meira eða minna leyti, en mér virðist
hún hvergi hafa mótað fólkið skarpari dráttum, en einmitt
hér, háttu þess og skaplyndi. Eg vildi jafnvel leyfa mér að
komast svo að orði, að hérna kynnumst við hreinræktuðum
þeim mannstofni, sem þetta land hefur verið að ala í meira
en þúsund ár. Og kynnin af honum taka einhvern veginn
djúpt inn í taugar uppruna nianns og eðlis.
Á Hesteyri
Næsta dag á ég aðeins skarnma dagleið fyrir hendi, — ætla
aðeins inn á Hesteyri. Sléttubóndinn er ræðinn og veitull,
og ég fer ekki fyrr en seint af stað. Engin ofætlun hefði mér
verið það að labba þennan spöl, hann er ekki stómm lengri
en bóndinn gengur til heyverka, kominn á áttræðisaldur,
en hann má ekki heyra annað nefnt en að setja undir mig
hest og leggja mér til fylgdarsvein. Og það er ekki til neins
að pexa við Jónas á Sléttu um það. Svona vill hann nú
hafa það, og einhvem veginn býður mér í gmn, að hann
sé vanastur að hafa það eins og hann vill. Svo það er ekki
annað að gera en að kveðja þessi ástúðlegu og gestrisnu
hjón og ríða af stað.
Hesteyri er ekki nein stórborg, aðeins dálítið þorp, en vinalegt
og hlýlegt þorp. Húsin standa í breiðu af samfelldum túnum,
snoturt skólahús niður við sjóinn, kirkja uppi á túnunum.
Ofan úr brekkunum, þaðan sem við komum, er þekkilegt
og vinalegt að líta yfir þorpið, íjörðurinn lognblár fram
undan og handan við hann LásQall eða Lásinn, sem skilur
milli Hesteyrar og Veiðileysuíjarðar. Mér kemur það í hug
þegar ég horfí yfír ijörðinn, stafalygnan og friðsælan, að
hér hefur skeð merkileg saga. Einu sinni var þessi ljörður
fullur af lífí og fjöri, stór gufuskip ösluðu hér út og inn
og drógu hvali að landi. Hér er einn sá staður þar sem
íslendingar kynntust einna fyrst erlendu framtaki, ijármagni og
athafnasemi í stómm stíl. Norðmenn reistu hér hvalveiðistöð
á eyri rétt fyrir innan þorpið, byggðu mikil hús og höfðu
mikið um sig. Þegar þeirri starfsemi lauk, stóðu húsin eftir
eins og svo víða annars staðar, auð, mannlaus. En líf og
athafnasemi voru horfín. Menn spáðu illa fyrir þorpinu,
sem þama hafði risið upp. Það hlyti að veslast upp. Islenskt
fýrirtæki keypti seinna þessi miklu hús og bryggjur og kom
þama upp síldarverksmiðju, einni hinni fyrstu á landinu.
Enn tóku vélar verksmiðjunnar að mása, enn tóku skip að
ösla inn Hesteyrarfjörð með dýrmæta farma, þar sem nú
fara aðeins heybátar Hesteyringa til heyflutninga innan úr
Veiðileysufírði. Enn tók fólk að flykkjast að, og á summm
varð þama iðandi starfslíf. Nú hefur þessi síldarverksmiðja
ekki verið starfrækt síðustu árin, og enn tóku menn að spá
illa fyrir Hesteyri. Menn gerðu sér í hugarlund, að það væri
verksmiðjan, sem héldi lífinu í þorpinu og fólkinu, sem þar
bjó. Ef til vill hefur það líka haldið það sjálft.
Eg skoðaði þessa síldarverksmiðju, þar sem ekkert hefur
verið hafst að áram saman, gekk um bryggjur og síldarþrær.
Það er allt með þeim dapurlega hrömunarblæ, er iðjulaus
verksmiðja fær. Einmitt á þessum stað skildist mér sá djúptæki
sannleikur, að verksmiðja má miklu síður vera án manna, en
menn án hennar. Hún er ekkert án þeirra, aðeins hrömandi
hjallar og vélaskran, sem er vígt eyðileggingunni. Þeir eru
eftir sem áður menn, án hennar, og fínna sér ný bjargráð
og úrræði. Eg sá ekki betur, en að fólkið lifði prýðilega á
Hesteyri, þó að verksmiðjan væri dáin, og það staðfesti fyrir
mér þann vísdóm Halldórs Kiljans, að „stassjón“ er ekkert
eilífðarbjargráð fyrir fólkið, nema það eigi stassjónina sjálft,
og að af ölluni farfuglum landsins eru engir eins hraðfleygir
til heitari landa þegar harðnar á, eins og „stassjónistar“.
Mér var það mikil ánægja að sjá, hvemig þetta litla þorp
hefur komist í gegnum sína atvinnukreppu, á bjargráðum,
sem fólkið finnur sér sjálft, þeint bjargráðum, sent fólgin em
í gæðum landsins og sjávarins, þegar ötulleiki og manndómur
er fyrir hendi til að hagnýta sér þau. Þess vegna þótti mér svo
vænt um að sjá heybáta Hesteyringa koma hlaðna handan
úr Veiðileysufírði, vænt um að sjá, hvemig allir áttu annríkt
og nóg var að starfa.
Heimaerbezt 325