Morgunblaðið - 31.03.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1968

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri: Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar: Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
í lausasölu: Kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 120.00 á mánuði innanlands.
TOGARA ÚTGERÐ
Détur Benediktsson skýrði
1 frá því á Alþingi í fyrra-
dag að nú lægju fyrir
frumteikningar að stórum
skuttogara og frumdrættir að
öðrum smærri. í yfirlýsingu
þeirri um atvinnumál, sem
ríkisstjórnin gaf í sambandi
við lausn verkfallanna er m.a.
tekið fram, að hraðað verði
athugunum á byggingu ný-
tízku togara. Ennfremur er
því lýst yfir að kannað verði
hvaða ráðstafanir hægt sé að
gera til þess að togarar landi
sem mestu af afla sínum
innanlands á þeim árstíma,
þegar mestur skortur er á
hráefni í fiskvinnslustöðvun-
um og hvort hægt verði að
tryggja rekstur þeirra togara,
sem nú stunda ekki veiðar.
Allt þetta bendir tvímæla-
laust til þess að vaxandi
áhuga gæti á því að efla tog-
araútgerðina á ný. Raunar
hefur rekstur togaranna
gengið betur að undanförnu
en áður, þeir hafa aflað betur
og verið fiskvinnslustöðvun-
um í landi ómetanleg stoð.
Á þessu stigi málsins skal
engu um það spáð, hvort nýtt
blómatímabil í togaráútgerð
er framundan. Á árum mik-
illar velgengni í síldveiðum
heyrðust raddir um það, að
togararnir væru orðnir úr-
eltir og engin ástæða til að
sinna útgerð þeirra lengur.
Eldri og reyndari menn vör-
uðu hins vegar við slíkum
hugsunarhætti og vissulega
stöndum við nú frammi fyrir
þeirri staðreynd, að engin
grein sjávarútvegsins er óháð
þeim sveiflum, sem einkenna
útveginn og m.a. hefur vald-
ið miklum samdrætti í tog-
araútgerð. Þess vegna bend-
ir reynsla síðustu ára ótví-
rætt til þess, að við eigum að
leggja áherzlu á að efla tog-
araútgerð á ný frá íslandi.
Það er svo annað mál og
erfiðara úrlausnar með hverj
um hætti það verður bezt
gert. Flestir togaranna eru
gamlir og vafalaust eru ný
skip mun hagkvæmari í
rekstri. Þá hlýtur einnig að
koma til athugunar, hvort
nauðsynlegt er að hafa svo
mikinn mannafla á togurun-
um miðað við nýjustu tækni
í gerð slíkra skipa og loks er
sú vandasama spurning,
hvort unnt er að ná samstöðu
um að veita togurunum ein-
hvern rétt til veiða á þeirra
fyrri miðum.
Alla vega er ljóst, að tölu-
verð hreyfing er að komast á
málefni. togaranna. Þáttur
þeirra í íslenzkri atvinnu-
sögu þessarar aldar er bæði
stór og merkur og' þess vegna
er gleðilegt, ef nú eru í vænd-
um nýir tímar fyrir togara-
útgerð á íslandi.
HELGA OG LÁRUS
lVrú er skammt stórra högga
á milli. Þjóðleikhúsið hef-
ur orðið að sjá á bak tveimur
afburðaleikurum, sem stóðu
þar í fremstu fylkingu, Helgu
Valtýsdóttur og Lárusi Páls-
syni. Þarf ekki að fara í graf-
götur um hvílíkt áfall það er
fyrir leiklistina í landinu að
missa svo ágætt listafólk í
blóma lífsins, þegar mörg
verkefni bíða óleyst og mikils
er af þeim vænzt sem standa
á hátindi listar sinnar.
Bæði höfðu þau Helga og
Lárus unnið marga og
ógleymanlega leiksigra og má
óhikað fullyrða að fáum ís-
lenzkum leikurum hafi auðn-
azt á þeirra aldri að auðga
listgrein sína svo mjög sem
raun ber vitni. Og hvers
hefði þá ekki mátt af þeim
vænta.
En þau voru ekki einungis
leikarar, heldur minnisstæð-
ir persónuleikar sem höfðu
djúp áhrif á þá sem þeim
kynntust — og umfram allt
manneskjur sem gott var
að blanda geði við. Þrátt fyr-
ir allt, þrátt fyrir hversdags-
legt karp og ýmsa agnúa sem
fylgja lífi okkar, rís listin
hæst þar sem viðmót sannrar
manneskju á dýpstar rætur.
Það var því engin tilviljun að
Helga Valtýsdóttir og Lárus
Pálsson náðu lengra á lista-
braut sinni en margir aðrir.
Helga Valtýsdóttir segir í
minningaþætti um Davíð
Stefánsson, sem var mikill
vinur foreldra hennar og
næmri tilfinningu hennar og
skynjun í senn ærið umhugs-
unarefni og þroskandi hvatn-
ing: „Ég vissi ekki fyrr en ég
frétti lát hans, hve sterkum
böndum ég hafði tengt hann
mér, og þegar hann hvarf,
slitnaði þráður úr minni
ævi“.
Nú hefur enn slitnað þráð-
ur. En Morgunblaðið óskar
þess að ungum og efnilegum
leikurum okkar takist að
halda merki Helgu Valtýs-
dóttur og Lárusar Pálssonar
hátt á lofti.
Þá þurfum við engu að
kvíða um framtíð þessarar
áhrifaríku og mótandi list-
greinar.
Verkamenn í Varsjá mótmæla mótmælaaSgerðum stúdenta
Gomulka í erfiðleikum
PÓLSKA stjórnin hefur grip
ið til þess ráðs að kenna „zí-
onistum" um mótmælaaðgerð
ir þær, sem stúdentar hafa
efnt til að undanförnu í Var-
sjá og öðrum helztu borgum
Póllands til að leggja áherzlu
á kröfur sínar um frjálslynd
ar umbætur. Stjórnin hefur
bersýnilega ákveðið að berja
niður allan mótþróa með
harðri hendi og taka ekki
kröfur stúdentanna til greina.
En ráðherrarnir virðast ekki
á einu máli um, hvernig bregð
ast skuli við óánægju stúdent
anna, og margt bendir til þess
að völd Wladyslaw Gomulka,
leiðtoga kommúnistaflokksins,
séu í hættu vegna þess að
hinum herskáu í flokknum
finnst hann ekki hafa tekið
nógu hart á stúdentunum.
Stjórnin hefur svipt þrjá
háttsetta embættismenn störf
um, en þeir höfðu sætt hörð
um árásum í blöðum vegna
þess að sagt var að börn
þeirra hefðu verið í hópi
þeirra, sem stjórnuðu mót-
mælahreyfingunni. Talið er,
að þessir þrír embættismenn
hafi allir verið Gyðingar. —
Síðan hefur verið búizt við
fleiri hreinsunum í háskólan-
um, stjórninni og flokknum,
og gefið hefur verið í skyn í
blöðum að það verði ekki að
eins Gyðingar, sem verði þess
um hreinsunum að bráð. Einn
ig verði látið til skarar skríða
gegn frjálslyndum mennta-
mönnum, sem hafa barizt
gegn síauknum tilraunum
flokksins til að afmá leifar
þeirra frjálslyndu umbóta,
sem fengið var framgengt í
október 1956.
Fráhvarf Gomulka frá hinni
tiltölulega frjálslyndu stefnu,
er hann fylgdi í upphafi, varð
til þess að 34 rithöfundar, sem
ekki eru félagar í kommún-
istaflokknum, sendu Jozef Cyr
ankiewicz forsætisráðherra
bréf árið 1964, þar sem þess
var farið á leit að menning-
arlegt frelsi yrði aukið og
slakað yrði á ritskoðun. Ári
síðar voru tveir ungir aðstoð
arkennarar við Varsjárhá-
skóla, Jacek Kuron og Karol
Modzelewski, dæmdir í 3ja
ára fangelsi fyrir að dreifa
bæklingi, þar sem gagnrýnt
var að lýðræði væri af skorn-
um skammti í kommúnista-
flokknum. Á afmæli valda-
töku Gomulka 1966 samdi
hinn kunni heimspekingur
Leszek Kolawski grein, þar
sem hann rakti hvernig
draumur hinnar frjálslyndu
stjórnmálahreyfingar október
daganna hefðu farið út um
þúfur. Hann var sviptur störf
um og í mótmælaskyni skilaði
hann flokksskírteini sínu. —
Seinna var Kolakowski aft-
ur skipaður í sitt fyrra em-
bætti, en fyrir nokkrum dög,-
um var hann sviptur þessu em
bætti að nýju.
Gomulka
Háð Rússa
I júní í fyrra, þegar Arab-
ar og ísraelsmenn háðu sex
daga stríðið, hóf Gomulka her
ferð gegn „zionistum" til
þess að treysta stjórn sína í
sessi og vegna þess að greini-
lega kom í ljós að mikill
fjöldi Pólverja hafði samúð
með ísraelsmönnum enda þótt
stjórnin fylgdi Aröbum að
málum í deilu þeirra við
ísraelsmenn. Hann varaði Pól
verja við því að láta nota
sig sem „fimmtu herdeild11
málstað zíonista til framdrátt
ar.
Herferðin gegn „zíonistum"
bar vott um síaukinn óróa
stjórnarinnar, og kom þessi
órói enn betur í ljós í janúar
þegar hún bannaði sýningar
á hinu klassiska leikriti —
„Dziady" (Forfeðurnir) eft-
ir 19. aldar skáldið Adam
Mickiewicz, sem réðist á Rúss
landskeisara í þessu leikriti
sínu. Sýningar á leikritinu
voru bannaðar vegna þess að
áhorfendur fögnuðu ákaft
ýmsum tilsvörum eins og —
„Það eina, sem þeir senda
okkur frá Moskvu eru fá-
ráðlingar, bjánar og njósn-
arar“ og „Við Pólverjar höf-
um selt sál okkar Moskvu fyr
ir fáeinar silfurrúblur“.
Snemma í þessum mánuði
hófst herferðin gegn „zíonist-
um“ fyrir alvöru þegar mót-
mælaaðgerðir stúdenta tóku
að færast í aukana. Stjórnin
reyndi að gera greinarmun á
andstöðu við zíonista og Gyð
inga og kvaðst ekkert eiga
sökótt við þá síðarnefndu, en
flestum var ljóst að hér var
verið að reyna að ala á Gyð-
ingahatri, sem stendur á
gömlum merg í Póllandi, og
auk þess sáu f æstir nokk-
urn mun þar á.
Fæstir höfðu ástæðu til að
ætla að Gomulka væri ekki
sammála herferðinni gegn
zíonistum. En 19. marz hélt
hann ræðu þar sem hann
reyndi að draga í land og
sagði að „það væri misskiln-
ingur ef einhverjir héldu að
sósíalisma í Póllandi stafaði
hætta frá zíonisma". Hann
sagði, að „áður en ákærur
væru birtar opinberlega gegn
einhverjum yrði fyrst að leita
samþykkis viðkomandi flokks
stofnana". Og hann lýsti því
yfir, að „flestir" pólskir Gyð-
ingar teldu „Pólland eina
föðurland sitt . . . Margir
þeirra gegna mikilvægum em
bættum í flokknum og ríkis
stjórninni", sagði hann.
Kom að óvörum.
Ræðan, sem haldin var á
fundi með 3000 flokksmeðlim
um frá Varsjársvæðinu, kom
mjög á óvart og fundarmönn-
um féll greinilega ekki vel
i geð sú hófsemi, sem þar
Kom fram. Flestir viðstaddra
létu óánægju sína í ljós með
því að syngja í kór nafn Ed-
ward Giereks, leiðtoga komm
únistaflokksins í Slésíu. —
Einni viku áður hafði Gierek
haldið ræðu, þar sem hann
veittist hart að zíonistum.
Einfaldasta skýringin á
ræðu Gomulka er sú, að hon
um hafi fundizt að herferð-
in væri farin út í öfgar, en
hún virtist hafa fallið í góð-
an jarðveg hjá almenningi.
Margt bendir líka til þess, að
herferðin standi í sambandi
við valdabaráttu í flokknum.
Fréttir af þessari valdabar-
áttu eru af skornum skammti,
en Gomulka kann að hafa
komizt að þeirri niðurstöðu
að herferðin mundi tæplega
treysta sig í sessi.
Hvað svo sem fyrir honum
vakti, þá er það víst að
Framhald á bls. 22