Vesturbæjarblaðið - Oct 2023, Page 4

Hallgrímskirkja á Skólavörðuholti gnæfir yfir Reykjavík.
Kirkjan er eitt helsta kennileiti borgarinnar en einnig
miðstöð helgihalds og tónlistarflutnings. Kirkjan
er eitt af því sem margir ferðamenn vilja sjá. Búnir að merkja
hana inn á ferða- og skoðanaáætlun sína. Þegar staldrað var
við í kirkjunni að morgni til á dögunum var stöðugur straumar
ferðafólks inn og út um kirkjudyrnar. Þótt morgunn hins virka
dags væri mátti sjá brúðarklætt par að taka sjálfsmyndir af sér með
kirkjuna í baksýn. Hvort þau hugðu á giftingu og voru að æfa sig
er ósögð saga. Ef til vill hafa þau aðeins viljað geyma minningar
í fallegri brúðkaupsmynd með því er þeim fannst stórfenglegum
bakgrunni. Við kirkjudyrnar hitti tíðindamaður Íslending í
hópi ferðafólksins. Sá er Einar Karl Haraldsson, formaður
sóknarnefndar Hallgrímskirkju. Ætlunin var að spjalla við hann
um kirkjuna og þennan reit á Skólavörðuholti sem svo mikla
athygli og áhuga vekur.
Þegar inn er komið tóku ljúfir
tónar Klaisorgelsins, höfuðorgels
Hallgrímskirkju, á móti komumanni.
Þar sat Steingrímur Þórhallsson,
organisti Neskirkju og tónskáld,
og lék á nótnaborðin. Hann var að
undirbúa tónleika sem hann hélt í
kirkjunni. Margir orgelleikarar
innlendir sem erlendir horfa til
þessa orgels þegar um tónleika
eða tónlistarviðburði er að ræða,
sem segir sína sögu um gæði þessa
hljóðfæris. Við Einar Karl færðum
okkur í hliðarherbergi til að láta tóna
orgelsins ekki trufla okkur. Hann
stingur upp á að hefja spjallið á því
hvað Hallgrímskirkja sé. Hún sé svo
margt.
Þetta er eitthvað sem við
verðum að sjá
„Í fyrsta lagi má nefna að kirkjan
er stórvirki Guðjóns Samúels­
sonar arkitekts. Hún er kennileiti
Reykjavíkur ef ekki landsins alls.
Þeir sem horfa upp eftir Skólavörðu­
stígnum í átt til kirkjunnar skynja
mikilfengleika hennar og vísanir
í náttúru landsins. Ef við lítum á
lista yfir áhugasvið ferðafólks er
Hallgrímskirkja ofarlega í hugum
margra. Engin bygging á Norður ­
löndunum kemst jafn ofarlega á lista
yfir fegurstu byggingar. Hún er talin
ein af tíu bestu útsýnis byggingum í
heimi og einn besti hugleiðslustaður
í heiminum. Kirkjan skorar því hátt
á ýmsum listum. Fréttir af atburðum
sem verða á Íslandi í erlendum
fjölmiðlum beina sjónum fólks
einnig að Hallgrímskirkju. Þetta er
landið þar sem þessi stórfenglega
kirkja er. Þetta er eitthvað sem við
verðum að sjá. En fyrir utan allt
þetta þá hefur mikill metnaður alltaf
einkennt helgi­ og tónlistarhald
kirkjunnar svo og vilji til þess að
rækja skyldur við arf Hallgríms
Péturssonar. Á næsta ári verða 350 ár
liðin frá andláti hans og verður þess
minnst með margvíslegum hætti.“
Ný áhöfn í kirkjunni
„Hér fer fram sígild lútersk messa
á sunnu dögum með altarisgöngu.
Hér hafa starfað prestar sem prédika
af krafti og einnig góðir organistar,
söngvarar og kórar. Þegar athafnir
eru í kirkjunni segjum við ferðafólki
að það sé velkomið að vera en
hlé verði gert á rápi og góni. „No
sightseeing“. Oftast er því tekið
vel. Í safnaðarstarfinu erum við
á tímamótum. Erum búin að fá
nýtt fólk í áhöfnina og aðra sem
tekið hafa að sér ný hlutverk. Irma
Sjöfn Óskarsdóttir er tekin við sem
sóknarprestur en starfaði hér áður
sem prestur. Eiríkur Jóhannesson er
komin hingað til prestsstarfa en hann
var áður starfandi við Háteigskirkju
og þar áður sóknarprestur og
prófastur í Hruna. Björn Steinar
S ó l b e r g s s o n , t ó n l i s t a r s t j ó r i
kirkjunnar og konsertorganisti,
leggur mikla áherslu á að eiga
samstarf við innlent og erlent
tónlistarfólk og kóra. Steinar Logi
Helgason, organisti og kórstjóri, er
að byggja upp kór Hallgrímskirkju
sem á tveimur árum er kominn
í fremstu röð. Grétar Einarsson,
sem verið hefur yfirkirkjuvörður, er
tekinn til starfa sem kirkjuhaldari
og sér um allan daglegan rekstur.
Sólin, félag Sólbjargar Björnsdóttir,
hefur svo tekið að sér að annast
um kynningarmál kirkjunnar í
heild. Við erum líka svo heppin að
ungt fólk hefur bæst í hóp reyndra
kirkju varða eins og Sveinbjörg
Rósa Sumarliðadóttir. Gaman er
að sjá hvað þetta unga fólk sinnir
vanda sömu starfi sínu fallega og
tekur þátt í starfsemi kirkjunnar m.a.
kóra og barnastarfi.“
Sóknarkirkja. Miðborgar-
og Reykjavíkurkirkja
Einar Karl bendir á að ákveðinn
hópur komi saman til messu og
samveru í kirkjunni á miðvikudags­
morgnum. Í honum sé mestmegnis
eldra fólk sem hafi stundað
kirkju starfið lengi. Einnig megi
nefna fjölsótta foreldramorgna og
andakt og súpu sem er í hádeginu
á fimmtu dögum. Og tónleikahald
á laugar dögum fyrir utan aðra
tónlistar starfsemi. „Hallgrímskirkja
er bæði sóknarkirkja og einnig
Miðborgar­ og Reykjavíkurkirkja.
Erlendir gestir sækja gjarnan messur
í Hallgrímskirkju. Talsvert er um að
Færeyingar mæti í kirkjuna þegar
þeir eru að koma hingað í allskonar
erindum. Kirkjan vekur áhuga
þeirra enda koma þeir frá landi
þar sem mikið er um kirkjustarf.
Einar Karl segir að prestarnir hefji
hefðbundnar athafnir á stuttum
inngangi á ensku því oftar en hitt
séu erlendir gestir fjölmennir í
kirkjunni. „Þau bjóða alla velkomna
og taka sérstaklega fram að allir séu
velkomnir í altarisgönguna sem er
hluti hefðbundinnar messu gjörðar.
Alls ekki sé sjálfgefið að erlendir
aðilar, sem ekki þekkja til lútersks
kirkjustarfs, viti að altarisganga er
fyrir alla. Hún er það ekki í öllum
kirkjudeildum eins og til að mynda
hjá kaþólikkum.“
Séra Karl og Einar Karl
Einar Karl rifjar upp að Vilborg
Dagbjartsdóttir rithöfundur og
kennari hafi einhverju sinni sagt
að Hallgrímskirkja væri orðin að
fjallinu hennar. Hún var sjálf alin upp
í faðmi fjalla á Seyðisfirði og gekk
síðan í fjóra áratugi úr Þingholtunum
yfir í Austurbæjarskóla þar sem
hún starfaði. „Eins má segja að
Hallgrímskirkja hafi orðið fjallið
okkar Steinunnar Jóhannesdóttur
konu minnar. Hvort sem það var
tilviljun eða handleiðsla þá byggðum
við hús við Þórsgötuna með séra
Karli Sigurbjörnssyni og Kristínu
Guðjónsdóttur. Við fjögur þekktumst
ekki nema af afspurn fyrir þetta. Við
rifum þar gamalt hús og byggðum
parhús. Þetta var á árunum 1982
og 1983. Við höfðum bæði verið að
leita okkur að íbúðum með einu
herbergi í viðbót því fjölskyldurnar
voru að stækka. Skólabróðir okkar frá
mismunandi tímum og stöðum, Atli
Vagnsson, lögmaður og fasteignasali,
vissi af þessu húsi og byggingarrétti
sem væri til sölu. Hann benti okkur á
að byggja þarna. Páll Gunnlaugsson
og Valdimar Harðarson arkitektar
sem voru að koma heim frá námi
erlendis höfðu ætlað að byggja en
hættu við. Þeir voru tilbúnir að selja
okkur „Körlunum“ sem tókum síðan
við þessu verkefni með fjölskyldum
okkar. Þetta var á versta tíma þegar
litið er til þess ástands sem var í
þjóðfélaginu. Óðaverðbólga geisaði.
Við höfðum þó grætt ef þannig má að
orði komast á því að lán sem hvíldu
á fyrri eignum okkar höfðu að miklu
leyti þurrkast út í verðbólgunni. Við
áttum íbúð sem við höfðum fest kaup
á 1973 eftir Vestmannaeyjagosið. Þá
var engin veðtrygging komin til og
gátum lagt skuldlausar eða skuldlitlar
eignir upp í nýjar framkvæmdir. Svo
fórum við að byggja. Búið var að
verðtryggja lán en laun voru áfram
óvertryggð. Þarna myndaðist fljótt
misræmi á milli tekna og gjalda sem
erfitt var að brúa. Hafa varð allar klær
úti til þess að bjarga sér en það gat
líka verið skemmtilegt. Þetta efldi
kynni okkar fjölskyldnanna og börnin
í hverfinu töluðu um Séra Karl og
Einar Karl. Þetta þótti líka merkilegt
að ritstjóri Þjóðviljans og prestur í
þjóðkirkjunni, sonur Sigurbjörns
biskups, væru að byggja hús saman.
Margt skemmtilegt gerðist í kringum
þessa byggingu. Séra Karl var eins
og köttur klifrandi upp um allt en ég,
sem er mjög lofthræddur, hélt mig
að mestu á jörðinni. Við bættum þó
hvorn annan upp. Karl bjó þarna
með fjölskyldu sinni í 15 ár þangað til
að hann varð biskup.“
Vorum ekki í þjóðkirkjunni
„Svo fluttum við til Stokkhólms
í annað sinn, en þar vorum við
á námsárunum, og vorum nú
þar í fimm ár meðan ég vann hjá
Norðurlandaráði,“ heldur Einar Karl
áfram. „Næst elsta dóttir okkar var
fimm ára og Steinunni fannst að við
yrðum að láta skíra hana áður en við
færum. Séra Karl skírði barnið. Það
sama var upp á teningnum þegar
við komum heim aftur með yngstu
dóttur okkar sem fæddist í Svíþjóð.
Karl mættur til þess að skíra á ný.
Hann benti okkur þá á að við værum
ekki í þjóðkirkjunni. Þá rifjaðist það
upp fyrir okkur að á háskólaárunum
höfðum við haft fyrir því að ganga
úr Þjóðkirkjunni. Á þeim árum varð
fólk mjög róttækt. Þetta var á tímum
Vietnam stríðsins og okkur þótti
kirkjan sein að snúast gegn því. Þegar
við komum heim frá Svíþjóð um 1990
gerðum við bragarbót á þessu og
gengum aftur í Þjóðkirkjuna.“
Í stöðugum
byggingaframkvæmdum
Okkur var mjög í mun þegar
við komum á Þórsgötuna að hafa
áhrif á nærumhverfið. Það gilti
um götuna sem varð að fyrstu
vistgötunni, Austurbæjarskóla
sem gekk í endurnýjun lífdaga, og
kirkjuna sem varð vettvangur sem
skipti sköpum fyrir okkur bæði
hjónin. Einar segir fjöllin geta verið
aðlaðandi þegar maður vilji klífa
þau og njóta þeirra en svo breytast
þau í miklar óhemjur við hamfarir,
skriðuföll, eldgos og ýmislegt annað.
Hann heldur áfram tala um „fjallið“
á Skólavörðuholtinu sem stundum
taki öll völd. Hann á við öll þau
viðhaldsverkefni sem hafi orðið
ljós á skömmum tíma. „Hér höfum
við staðið í stöðugum bygginga­ og
viðhaldsframkvæmdum. Þær hófust
á að taka varð allan turninn í gegn
því byrjað var að hrynja úr honum.
Því varð ekki frestað. Við höfum svo
verið að endurskipuleggja innviði
turnsins. Ný lyfta hefur verið sett
upp sem eykur afköstin enda ekki
vanþörf á til að minnka raðirnar.
Fjöldi verkefna er þó eftir í turninum,
þar eru þrjár hæðir ónotaðar vegna
skorts á brunavörnum, þar þarf að
koma upp lyftu fyrir hreyfihamlaða
svo þeir komist upp á útsýnishæð og
þar hefur okkur ekki enn tekist að
fjármagna kaup á listaverki eftir Ólaf
Elíasson sem ætlunin er að koma
fyrir í klukknaportinu.“
Að endurbyggja
elsta hlutann
„Þegar nauðsynlegum viðgerðum
á turninum var lokið varð að fara í
endurnýjun á þakinu og álmunum
beggja vegna við kirkjuskipið og á
suður hliðinni. Nú höfum við verið
nánast að endurbyggja allan elsta
hlutann af kirkjunni sem er kórinn
og kúpullinn fyrir ofan hann og
tengingin við sjálft kirkjuskipið.
Þetta er gríðarlega mikil og
kostnaðarsöm vinna vegna þess að
steypan er svo léleg að hún heldur
engu. Samhliða þessu höfum við
tekið í gegn skrifstofur, gert kaffistofu
fyrir starfsmenn og barist við
myglu og leka.“
Ferðaþjónustan
fjármagnar
endurbæturnar
Þ á v a k n a r s p u r n i n g u m
hvaðan fjármagn komi til þessara
fram kvæmda. Einar er skjótur til
svars. „Ferðafólkið fjármagnar
þær að miklu leyti. Það er okkar
haldreipi. Vissu lega skapast ákveðið
Vesturbæjarblaðið OKTÓBER 2023
Einar Karl Haraldsson.
4
Ferðaþjónustan stendur að megin hluta undir
endurbyggingu kirkjunnar. Án hennar stæðum
við mjög illa. Þegar fyrstu viðgerðum lauk stóð
kirkjan uppi með um 550 milljón króna skuld. Ríkið,
Reykjavíkurborg og Þjóðkirkjan hjálpuðu okkur
að greiða þessa skuld niður til 2018 en síðan hefur
sóknin verið að gera það sjálf. Við eigum eftir að
greiða um 130 milljónir af henni. Síðan höfum við
verið að verja um 100 til 150 milljónum á ári í ýmsar
viðgerðir og endurbætur, einkum múrviðgerðir
Fjallið á Skólavörðuholti
- Einar Karl Haraldsson formaður sóknarnefnda Hallgrímskirkju ræðir um kirkjuna og fleira