Stuðlaberg - 01.01.2012, Page 30

30 STUÐLABERG 1/2012
Bók Helga Sigurðssonar, Safn til bragfræði
íslenzkra rímna að fornu og nýju, er merkilegt rit
og hefur lengst af verið biblía þeirra sem fást
við að yrkja eða vilja kynna sér fornan rímna-
kveðskap. Bókin er 272 blaðsíður í allstóru
broti (15x24 cm) og hefur að geyma gríðarlega
mikinn fróðleik um rímnakveðskap. Helgi
var fæddur 2. ágúst 1815, dáinn 13. ágúst
1888 og var prestur, meðal annars á Melum í
Hrútafirði, en bjó síðustu árin á Akranesi. Bók
hans kom út í Reykjavík árið 1891, prentuð
í Ísafoldarprentsmiðju þremur árum eftir að
hann lést.
Lesendum til fróðleiks og skemmtunar
verður gripið niður í bók Helga af og til eftir
því sem rúm og tími leyfir. Að þessu sinni
verður drepið á tvö atriði; annars vegar
skemmtilegt heiti á háttarafbrigði og hins
vegar verður rifjuð upp sagan um uppruna
nýhendunnar eða Sigurðarbragsins.
Baksneiðubróðir
Sem kunnugt er kallast það baksneidd brag-
henda eða baksneiða þegar endarím þríkvæðra
hátta er þannig gert að fyrsta lína tengist hin-
um tveimur með sniðrími. Hér má taka sem
dæmi vísu Páls Ólafssonar:
Sólskríkjan mín situr enn á sama steini.
Hlær við sínum hjartans vini;
honum Páli Ólafssyni.
Rímorð í seinni braglínunum tveimur
eru vini – -syni en fyrsta línan endar á orðinu
steini. Hér tengir Páll línurnar með sniðrími.
Þetta er rétt baksneiða (sem er þá afbrigði af
braghendu, ekki sérstakur bragarháttur).
Til er afbrigði sem heitir baksneiðubróðir.
Þá er rímið með þeim hætti að áherslusérhljóð
endarímsorðanna er það sama gegnum allar
braglínurnar en endingar þeirra sömu orða
eru mismunandi, eins í tveimur síðustu lín-
unum, samkvæmt reglum braghendunnar, en
frávikið er í fyrstu línunni. Dæmið sem Helgi
sýnir er þannig (rímorðin sem tengjast um-
fjölluninni eru skáletruð):
Hestur festur Herjans er á haga laga;
bjóðist fljóðum bragar slagur;
– býður prýði fagur dagur.
Endarímið er: laga/slagur/dagur; það sem
rímar er lag-/dag-/slag-, en endingarnar ríma
ekki utan tvær þær seinni. Aðalmunurinn á
þessu afbrigði annars vegar og venjulegri bak-
sneiðu hins vegar er að í baksneiðunni breytist
áherslusérhljóðið en hér er áherslusérhljóðið
eins, en seinna atkvæðið í tvíliðnum, það
áherslulétta er, sniðrímað (sjá Helga Sigurðsson
1891:62).
Um baksneiðubróður og nýhendu
Úr fræðum séra Helga Sigurðssonar á Melum
Leiði Sigurðar Breiðfjörð í Hólavallagarði.
JR