Stuðlaberg - 01.01.2012, Page 33

STUÐLABERG 1/2012 33
Hann langaði heim
Kristinn E. Andrésson bókmenntafræðing-
ur ritaði eftirmæli um Jóhann í Morgunblaðið.
Þar komst hann meðal annars svo að orði:
„Það er sannleikur að Jóhann sárlangaði
til Íslands. Öll hugsun hans og líf snerist um
íslensk efni, fyrst og síðast. Hann lifði ekki á
Íslandi, en hann lifði Ísland. Hann átti land
og þjóð rist í hjarta sínu. Hvert orð hans átti
íslenska merkingu. Svo nábundinn var hann
hólmanum sem ól hann. En hvað hafði hólm-
inn að gefa honum? Jörðin? Lækningu, ef til
vill. En þjóðfélagið? Dauða og ekkert annað.
Það átti og bauð hæli fyrir sjúklinginn, nafn-
lausan þegninn. En fyrir skáldsálina, fyrir
Jóhann Jónsson, átti „móðirin“ engan hjarta-
stað. Hún gat boðið sjúklingnum að koma
heim og deyja, en hún gat ekki boðið skáldinu
að koma heim og lifa. Og Jóhann langaði til að
lifa – og langaði heim. En heimför til Íslands
gat hann ekki réttlætt fyrir sjálfum sér nema
með því einu að hann ætti þar kost á að lifa,
þ.e. að yrkja. Þann kost gat Ísland ekki veitt
honum. Þess vegna kom hann ekki heim.“
Tregi heillar mannsævi
Skömmu eftir að Jóhann Jónsson lést
skrifaði Halldór Laxness, skólabróðir hans og
vinur, það sem hann nefndi stutta hugleið-
ingu. Hún birtist í „Fótataki manna“ ári síðar
undir heitinu „Vinur minn“. Halldór komst
m.a. svo að orði: „Við vorum eins og tveir ei-
lífir menn; á milli okkar brann ljós heimsins …
Það vorum við sem sköpuðum heiminn. Við
dáðumst að fegurð hans í skini morgunsins.
Við gerðum haustið að vori, nóttina að degi,
þokuna að sólskini.“
Það var ekki fyrr en árið 1952, tuttugu
árum eftir að Jóhann Jónsson lést, að verk
hans voru gefin út, undir heitinu „Kvæði og
ritgerðir“. Halldór sá um útgáfuna. Í inngangi
sagði hann: „Á Jóhanni Jónssyni höfðu vinir
hans og félagar meiri vonir festar til skáld-
skaparafreka en á flestum mönnum er í þann
tíma óxu upp … En þó að Jóhann Jónsson lifði
eigi það að verða sá veruleiki þar sem rætast
skyldu draumar vina hans þá hygg ég þó
sönnu nær að þetta verklitla skáld hafi í nokkr-
um smákvæða þeirra er hann orti í æsku, og
hélt áfram að fága fram á banadægur sitt, og
loks í Saknaðarkvæði sínu, tjáð gullinn trega
heillar mannsævi með innvirðulegra hætti en
allmörg hinna stórvirkari skálda vorrar kyn-
slóðar.“
Síðan eru liðin sextíu ár og ljóð Jóhanns
Jónssonar eru enn í miklum metum.
Jónas Ragnarsson tók saman.
Helstu heimildir:
Jóhann Jónsson: Söknuður. Vaka, júní 1928, bls. 129-131.
Kristinn E. Andrésson: Skáldið Jóhann Jónsson.
Morgunblaðið, 13. september 1932, bls. 5-6.
Haukur Þorleifsson: Frá útför Jóhanns Jónssonar skálds.
Morgunblaðið, 9. október 1932, bls. 8.
Halldór Kiljan Laxness: Fótatak manna. Sjö þættir.
Þorsteinn M. Jónsson, 1933.
Jóhann Jónsson: Kvæði og ritgerðir. Halldór Laxness sá um
útgáfuna. Heimskringla, 1952.
Matthías Johanneesen: Svo kvað Tómas. Almenna
bókafélagið, 1960.
Upphaf ljóðsins „Söknuður“ í eiginhandar-
riti Jóhanns Jónssonar í Handritadeild Lands-
bókasafns Íslands, Háskólabókasafns.
JR