Fréttir - Eyjafréttir - 19.01.2023, Qupperneq 19

19. janúar 2023 | | 19
svipurinn á þeim flestum benti
helst til þess að þeir teldu mig
vera gjörsamlega galinn!
Til allrar hamingju var þarna einn
stjórnarmaður sem ég þekkti og
hafði átt mikil og góð samskipti
við, Vilhjálmur Jónsson forstjóri
Olíufélagsins hf. Hann taldi rétt
að gefa okkur „séns“ og lagði
til að við fengjum heimild til að
gangsetja bræðsluna. Aðrir stjórn-
armenn féllust á það.
Þá var eftir að fá vinnsluleyfi frá
stjórnvöldum fyrir sunnan og það
gat orðið öllu þyngri þraut en að
sannfæra stjórn Viðlagasjóðs. Þá
datt mér í hug að hringja í vin
minn, Þórð Þorbjarnarson, þáver-
andi forstjóra Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins. Viti menn:
Þórður sá til þess að við fengjum
vinnsluleyfi í hvelli og hefur
líklega ekki farið alveg eftir
ströngustu fyrirmælum í bókinni
við þá stjórnsýslu. Þar með var
fyrstu hindrunum rutt úr vegi og
við gangsettum vélar í Fiskimjöls-
verksmiðjunni.
Eitt lánið í óláninu var reyndar
það að við höfðum áður byggt yfir
5.000 tonna þróarrými og gátum
þannig geymt hráefnið án þess
að yfir það rigndi ösku og vikri.
Skemmst er svo frá að segja að
við fórum að vinna úr loðnufarm-
inum og tókum síðan á móti loðnu
úr mörgum fleiri bátum næstu
daga og vikur.
Við bræddum alls 22.000 tonn og
héldum uppi samfelldri vinnslu í
um einn mánuð að undanskildu
einu stoppi sem stafaði af því
að rafveita bæjarins eyðilagðist
og dísilvél Vinnslustöðvarinnar
var þá notuð til að framleiða
tímabundið raforku fyrir bæjar-
kerfið.
Menn úr okkar hópi mættu
einfaldlega til vinnu í Fiski-
mjölsverksmiðjunni þegar á
þurfti að halda og voru að eins
lengi og nauðsyn krafði. Engin
stimpilklukka, bara settur kross
á nafnalista við þá sem mættu og
allir voru á sama kaupi. Það var
með öðrum orðum rekin mjög
meðvituð jafnlaunastefna hjá
okkur í gosinu!“
Skeggsöfnun og velkomin
gúanóbræla
Það skal fylgja með að sjálf
ásjóna skrifstofustjóra Fiski-
mjölsverksmiðjunnar varð til
vitnis um sviptingar í starfsemi
fyrirtækisins á gostímanum –
bókstaflega talað. Þegar byrjað
var að bræða loðnuna úr Þórkötlu
GK í febrúarmánuði ákvað Halli
Gísla að hætta að raka sig og
leyfa skegginu að vaxa villt þar
til afurðunum yrði skipað út. Það
gerðist fjórum mánuðum síðar
eða í júní 1973. Þá fór síðasti
mjölfarmurinn frá Eyjum og skrif-
stofustjórinn brá rakhníf á býsna
myndarlegt alskegg.
Og í lokin fáein orð um óvel-
komna en síðar afar velkomna
„peningalykt“.
Svo vildi til að sumarið fyrir gos
söfnuðu konur í Vestmannaeyjum
undirskriftum gegn gúanóbræl-
unni sem lagði frá Fiskimjölsverk-
smiðjunni yfir bæinn tímunum
saman. Haraldur Gíslason tók við
erindi kvennanna, sýndi því út
af fyrir sig skilning en áfram var
samt brætt. Fáeinum mánuðum
síðar fór að gjósa og gúanóbrælan
varð þá tákn um líf eftir gos.
„Þegar við byrjuðum var bullandi
gos í gangi en við hugsuðum
ekkert um það heldur að halda
vinnslunni gangandi með öllum
ráðum. Við urðum nefnilega varir
við það strax að gúanóreykurinn
hafði gríðarlega mikil andleg
áhrif á þá sem unnu að björgun
í bænum og á Eyjamenn yfirleitt
hvar sem þeir voru niðurkomnir á
landinu. Fréttirnar um að byrjað
væri að bræða í Eyjum virkuðu
hreinlega eins og vítamínssprauta
á mannskapinn. Vandalaust var að
fá báta til að koma með hráefni
til okkar og ég settist við síma á
skrifstofunni í Hvíta húsinu og
hringdi í föstu viðskiptavinina
okkar, kaupendur mjöls og lýsis
í Danmörku, Svíþjóð, Finnlandi
og Hollandi. Þeim þóttu það mikil
tíðindi að byrjað væri að fram-
leiða hér fiskimjöl í nábýli við
gjósandi eldfjall og tóku orðalaust
upp viðskiptaþráðinn að nýju.
Engin vandræði voru að fá báta til
að landa en hins vegar var erfitt
að fá fraktskip til að koma og taka
mjöl og lýsi til útflutnings. Mörg-
um skipstjórnarmönnum leist ekk-
ert á blikuna en það hafðist samt
að lokum að koma framleiðslunni
úr landi. Vinnslan sjálf gekk líka
áfallalaust en eina nóttina munaði
minnstu að að þakið yfir vélasaln-
um gæfi sig undan gosefnum.
Menn tóku eftir því og settu stoðir
þar snarlega undir.“
Heimildir:
Vinnslustöðin 60 ára, afmælisblað
2006. // Sjötug og síung – saga
Vinnslustöðvarinnar, útgefin 2016.
Er eldgosið hófst í janúar 1973
lagðist öll starfsemi Vinnslu-
stöðvarinnar niður um tíma og
ekki þótti annað ráðlegt en að
flytja fiskvinnsluvélar og tæki
fyrirtækisins brott úr Eyjum.
Ekki verður látið hjá líða að
minnast á þátt framkvæmdastjór-
ans, Sighvats Bjarnasonar, og
konu hans, frú Guðmundu Torfa-
dóttur, en þau fluttust búferlum
af heimili sínu Ási í verbúðir
Vinnslustöðvarinnar, og bjuggu
þar nær óslitið allt gostímabilið
ásamt starfsmönnum fyrirtæk-
isins sem sáu um öskuhreinsun
af þökum fyrirtækisins svo og
brottflutning véla og áhalda úr
fyrirtækinu.
Ekki kom til þess að allar vélar
fyrirtækisins væru fluttar burtu,
því að framkvæmdastjórinn af
sinni meðfæddu eðlisávísun og
dugnaði stöðvaði brottflutninginn
í andstöðu við stjórn Viðlaga-
sjóðs og byrjaði að undirbúa
heimflutning á þeim vélum og
áhöldum, sem höfðu verið flutt
í burtu.
Það er síðan í framhaldi að
formaður náði saman fundi í
stjórn félagsins 28. maí 1973 í
íbúð sinni í Reykjavík þar sem
rætt var um að hefja fiskmóttöku
að nýju.
Í fyrstu var aðeins tekið á móti
fiski til söltunar, en 23. október
hófst almenn fiskvinnsla í
Vinnslustöðinni að nýju. í apríl
1974 skýrði Sighvatur stjórninni
frá því að hann hefði í hyggju að
segja upp starfi sínu sem fram-
kvæmdastjóri.
Sighvatur fór aldrei upp á land í
gosinu.
Af Heimaslóð.
Tekin 23. júní 1973 í Vinnslustöð Vestmannaeyja. Sigurður Þorberg
Auðunsson, vélstjóri hjá VSV, Sighvatur Bjarnason, forstjóri og Páll
Zóphóníasson, bæjartæknifræðingur. Mynd Svavar Steingrímsson.
Sighvatur og Guðmunda fluttu á verbúðirnar
19. mars 1973. Brætt af krafti í Fiskimjölsverksmiðjunni en gosið í rénun.