Stuðlaberg - 01.06.2014, Blaðsíða 33

STUÐLABERG 1/2014 33
Þegar að daginn þrýtur
þreyttur í bólið fer.
Margt sem að ljóðum lýtur
læðist þá hljótt að mér.
Þungt hugsi verð ég þá.
Svo milli svefns og vöku
safna ég mér í stöku
flestu er flýgur hjá.
(Jón Ingvar Jónsson)
Vikstuðlun virðist helst vinsæl á 19. öld.
Ég fann dæmi um hana hjá Benedikt Gröndal,
Gísla Thorarensen og Jóni Ólafssyni, auk
Stephans G. og Jónasar.
Skáld sem nota víxlstuðlun eru að jafn-
aði yngst. Davíð Stefánsson, Jón Helgason,
Einar Benediktsson, Steinn Steinarr og Geir
Kristjánsson yrkja þannig. Það gera raunar
Gröndal og Jónas líka auk Jóns Þorlákssonar
sem er sýnu elstur í þessum hópi.
Fjórðu aðferðina, að hafa tvo stuðla í
hverri línu en engan höfuðstaf, fann ég hjá
Steingrími Thorsteinssyni (Ísland) en það
virðist mér vera stakdæmi.
Hér hafa aðeins verið tekin til skoðunar
þau 2717 ljóð sem eru skráð í Braga – óð-
fræðivef þegar þetta er ritað. Vitanlega hafa
mun fleiri skáld ort enn fleiri klofarímsljóð
– en óðfræðivefurinn ætti þó að vera nokkuð
marktækt úrtak.
Stuðlun skiptir háttum
Eitt eiga öll klofarímskvæðin, sem ég tók
til skoðunar, sameiginlegt. Skáldin halda sig
við eina rímaðferð innan hvers kvæðis. Undan-
tekningar hef ég fundið hjá Benedikt Gröndal
(Minni Jóns Sigurðssonar) og Sigurði Breiðfjörð
(Fjöllin á Fróni) þar sem vik- og víxlrím koma
fyrir sitt á hvað. Annars virðist rímaðferðin vera
háttbundin. Hingað til hefur verið litið svo á að
stuðlun skipti ekki háttum og um það ber öllum
bragfræðiritum, sem ég þekki, saman. Í því nýj-
asta telur Ragnar Ingi Aðalsteinsson (2013:60)
upp fimm þætti sem skipta háttum; hrynjandi
(takt), bragliðagerð, braglínulengd, fjölda brag-
lína í erindi og rím. Stuðlar eru ekki taldir með
enda skiptir ekki háttum þó að stuðlað sé í 1.
og 3. braglið á einum stað en 3. og 4. braglið á
öðrum, svo að dæmi sé tekið. Hins vegar sýna
skáldin það undantekningalítið í verki að öðru
máli gegnir um hvaða vísuorð mynda brag-
línupör og hvaða vísuorð eru sérstuðluð. Að því
leyti má segja að stuðlun skipti háttum.
Bjarki Karlsson
Heimildir:
Bragi – óðfræðivefur. http://bragi.info. Útgefandi:
Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum
og Óðfræðifélagið Boðn. (Öll bragdæmi í grein-
inni eru héðan.)
Ragnar Ingi Aðalsteinsson. 2013. Íslensk bragfræði.
Bókmennta- og listfræðistofnun HÍ og Háskóla-
útgáfan, Reykjavík.
Syng þú ei með sorgartár
saknaðsljóð um horfna æsku,
þetta vor með veðurgæzku,
litla framkvæmd, fáar þrár.
Þessi fyrstu í frið og leik
fótspor stignu á lífsins vegum –
lofsæl æskan, er við tregum,
fögur er en völt og veik.
Grát ei tíð, sem gengin er,
gleði og hreysti vinn þú meður.
Stuttir dagar, stopult veður
hindra nóg og hamla þér.
Upp, með hug og hjarta manns,
hirð ei hvort það nokkur lofar,
smjaðri og lasti lýðsins ofar
leita sjálfur sannleikans.
Stephan G. Stephansson: Andvökur I. bindi. Þorkell Jóhannesson bjó til prentunar. Reykjavík 1953. –
Bls. 196; Ljóðeggjan 1. og 7. erindi. Hér beitir Stephan tvöföldu klofarími með vikstuðlun.