SÍBS blaðið - 01.06.2023, Síða 21

21
2. tbl. 2023
noti pilluna eða aðrar getnaðarvarnir sem innihalda hormón
til að hafa áhrif á tíðahringinn og blæðingar í tengslum við
æfingar og keppni, og/eða af öðrum ástæðum, sem býr að
nokkru leyti til enn aðra mynd. Hér gætum við áfram velt
því upp hvernig þetta snýr allt saman um og eftir breytinga-
skeiðið þar sem lágur styrkur estrógens verður á endanum
viðvarandi ástand, en það nær út fyrir efni þessarar greinar.
Rannsóknir hafa borið saman áhrif skilgreindra skeiða
eða tímabila tíðahringsins á æfingar. Fjöldi þeirra tímabila
sem hafa verið borin saman eru allt frá tveimur upp í sjö, en
í flestum tilvikum eru þau þrjú. Þá er gert ráð fyrir að styrkur
hormóna yfir tiltekin skeið sé allt að því stöðugur, þ.e. að við
blæðingar sé styrkur kynhormóna lágur, seinna á eggbús-
skeiðinu eða fyrir egglos sé styrkur estrógens í hámarki og
loks komi bæði estrógen og prógesterón toppar um miðbik
gulbússkeiðsins. Með slíkri nálgun er hætt við að okkur yfir-
sjáist mikilvæg atriði á borð við daglegar og oft tiltölulega
hraðar sveiflur, sem og munur milli og innan einstaklinga.
Þetta auk annarra þátta getur að hluta skýrt hvers vegna
niðurstöðum rannsókna ber ekki saman. Hér þurfum við
einkum og sér í lagi að fjölga hágæða-rannsóknum og varast
það að setja fram alhæfingar í blindni. Niðurstöður sumra
rannsókna benda til þess að seint á gulbússkeiði og snemma
á eggbússkeiðinu, þ.e. í aðdraganda og kringum blæðingar,
þar sem styrkur bæði estrógens og prógesteróns er í lág-
marki geti afkastageta verið takmörkuð í sumum tilfellum og
lengri tíma þurfi í endurheimt. Þegar líður á eggbússkeiðið og
líður nær egglosi eykst styrkur estrógens sem getur reynst
afkastaaukandi, en á móti geta líkur á ákveðnum tegundum
meiðsla verið aukin á þeim tíma. Sömuleiðis eru einhverjar
vísbendingar um að efnaskipti, til dæmis geta til að geyma og
nýta glýkógen (geymsluforði kolvetna) í vöðvum, geti verið
lítillega breytileg yfir tíðahringinn.
Aðrar rannsóknir benda til annars eða sjá engan mun á
þeim breytum sem eru til skoðunar. Vel að merkja hafa íþrótta-
konur unnið til afreka, sett met og hvaðeina, ýmist verandi
á blæðingum eða annars staðar í tíðahringnum. Eins gætu
dagarnir í aðdraganda eggloss verið frábær tími fyrir einstakling
A til að taka hraustlega á því í lyftingasalnum nú eða stunda
háákefðar-þjálfun meðan einstaklingur B gæti upplifað æfingar
hvað erfiðastar á þeim tíma. Þá er gott fyrir einstakling B að
vita að það er engin ein rétt leið til að upplifa hvert skeið tíða-
hringsins, og að munur milli einstaklinga geti verið verulegur.
Stór hluti finnur fyrir einkennum
Hvað sem öllu líður er raunin sú að stór hluti kvenna finnur
fyrir einhvers konar einkennum tíðahringsins sem getur haft
áhrif á æfingar að einu eða öðru leyti. Hver þessi einkenni
eru, hvaða áhrif þau hafa og hvenær þau koma helst fram er
þó mjög einstaklingsbundið. Það á bæði við um hinn hefð-
bundna líkamsræktariðkanda og afreksíþróttir. Praktískt
séð er snúið fyrir hinn almenna iðkanda að finna á sér hvar
nákvæmlega í tíðahringnum hann er öllum stundum, nema
að fylgjast með eða mæla það sérstaklega. Hins vegar getur
reynst mjög gagnlegt að fylgjast með eða á slæmri íslensku
“tracka“ tíðahringinn, blæðingar og einkenni að einhverju leyti
til að læra betur inn á sig. Þar má ýmist nota blað og penna,
öpp eða annað og vinna með atriði á borð við æfingaáherslur,
næringu, svefn og endurheimt á einstaklingsgrundvelli. Við
getum litið á það sem hluta af því að hlusta á líkamann.
Skýringarmynd. Tíðahringurinn og breytingar á styrk estrógens, prógesteróns, gulbússtýrihormóns
(e. Luteinizing Hormone, LH) og eggbússtýrihormóns (e. Follicle Stimulating Hormone, FSH).
Pantone 158 C
CMYK: 0/70/195/0
RGB: 243/112/43
Black
PANTONE
CMYK
RGB