Mímir - 01.03.1967, Blaðsíða 13

SVERRIR TÓMASSON:
EIKARLUNDURINN
ATHUGANIR Á TVEIMUR KVÆÐUM PÁLS JÓNSSONAR Á STAÐARHÓLI.1
I.
„Páll var eitt útvalið skáld, ofbjóðanlegur í orð-
um og lét fátt ótalað”,2 segir Jón lærði Guð-
mundsson í riti sínu, Um ættir og slekti. Að
vísu er hér fullsterkt til orða tekið. En 16. öld-
in elur ekki margt útvalinna skálda. Einna sér-
stæðast þeirra er án efa Páll Jónsson (f. um eða
eftir 1530, d. 1598),2 sýslumaður á Staðarhóli;
skáldskapur hans sker sig úr kveðskap þeirrar
tíðar; og sjálfur mun maðurinn hafa átt sér fáa
líka. Alla ævi á hann í stöðugum erjum. Samt
rnunu þjóðsagnir af kvennamálum hans vera
frægastar. Þær einar hafa átt drýgstan þátt í því
að nafn hans er í alræmi um aldir; svo jafnvel
enn í dag þykir að þeim nýjabrum.
Enda þótt Páll sé talinn útvalið skáld af Jóni
lærða, virðast kvæði hans ekki hafa kallað til
margra annarra. Varðveittur kveðskapur hans er
harla lítill að vöxtum. Segja má, að eftir hann
liggi fimm eða sex kvæði og á annan tug lausa-
vísna, kviðlinga.
Vitnisburður Jóns lærða er eina samtíma-
heimildin um, að Páll sé skáld. Jón Espólín
fellir reyndar inn í frásögn sína af Páli bréf frá
honum til Guðbrands biskups Þorlákssonar.1
Þar segir m. a. svo:
bid eg ydr oc Halldóru mína, at láta ei þann bæklíng
neina siá nema systr sína. Er þar fyrst af gódri oc illri
túngu, náttúrulegri vörn, eyktardiktr, hiónadans, af
náttúrunni, neydinni, vitskunni, útlagníng Halldóru
minnar, mótkast, aptrlagníng, míns siálfs practica
leinileg; nockr stycki af nyrri kynníngu Doctors
Nicolai Machiavelli Florentini, hvers heila practicam
eg hefi fyrir fáum árum oc með visum begripit. It.
ydar vísr, eitt litit qvædi Halldóru, af kristilegri
Oeconomia stycki, bodit til brullaups.
Þarna kemur í ljós, að Páll hefur sent biskups-
dætrum bækling með kvæðum, sem hann hefur
sennilega ort sjálfur, enda þótt ekki sé loku
fyrir það skotið, að með hafi flotið þýdd eða
jafnvel þýzk kvæði, því á öðrum stað í bréfinu
hrósar hann þeim systrum fyrir þýzkukunnáttu.
I öðru bréfi, sem enn er til í eiginhandarriti,
segir hann á einum stað:5
Syne þeir sina list og kunnattu j jslendskunne er mig
lasta. Hierinn lastar þui watnid: hann kann eci
synda...
Er bersýnilegt, að hér á hann við skáldskap
sinn. I sama bréfi yrkir hann vísu, sem vel
kynni að eiga við um skáldskap hans, þótt það
sé ekki ljóst af sambandinu.0 — Einkennilegt er
það, að Páls er ekki getið í Sciagraphiu Hálf-
dáns Einarssonar.7 Jón Ólafsson frá Grunnavík
minnist heldur ekki á hann í rithöfundatali'sínu,
enda þótt hann vitni til vísu Páls í Orðabók
sinni og riti aðra niður í annað hdr, og hripi auk
þess sérkennilegt tilsvar Páls niður í Lexikon
sinn.8 Það er í hæsta máta furðulegt, að Páls
skuli ekki vera betur getið á skáldabekk; helztu
höfðingjar og lærdómsmenn, t. d. á 17. öld voru
þó ættmenn hans, af Svalbarðsætt. Eg get að-
13