Mímir - 01.05.1984, Side 26

að ekkert var lífinu i]ær en vær svefn milli hvítra
rekkjuvoða. (bls. 220)
Á næstu blaðsíðu er talað um væran svefn milli
óflekkaðra rekkjuvoða, sem er auðvitað ekkert
annað en umorðun á skírlífi, hinni miklu hug-
sjón Steins og hér er það rækilega undirstrikað
að slíkt er andstætt eðli Diljár, því að það er
andstæðan við lífið sjálft. Hún fyllist ekki vand-
lætingu af því að það eru lauslátar konur og
drukknir karlmenn, heldur heyrir hún þarna
talað máli lífsins og það þráir hún.
Þessi lífsþrá hennar endar í hjónabandi með
Örnólfi. Hjónabandið er ekki lífið, hér rætist sú
kenning Jófríðar. Það sem Diljá þráði, var auð-
vitað ástin, því að „ástin er lífið“, en eins og
segir í lýsingu á henni, þegar Steinn kemur
heim, „það var ekki vottur af lífsfögnuði ham-
ingjusamrar konu í fasi hennar“ (bls. 372).
Samkvæmt Vefaranum mikla frá Kasmír getur
tvennt gert konu hamingjusama: ást til karl-
manns og móðurást. Og hvort tveggja hefur
beðið skipbrot í lífi Diljár. Frú Valgerður lýsir
því fyrir Steini, hvernig Diljá varð við þegar
þarnið hennar dó: „Hvað eftir annað varð ég að
sækja hana híngað niður um miðjar nætur. Þeg-
ar hún hélt, að ég væri sofnuð, læddist hún á
fætur. Og þarna kom ég svo að henni, hvar hún
sat með stirðnað líkið á knjám sér og réri fram í
gráðið.“ (bls. 371). Þegar Diljá er að tala við
vinkonu sína, talar hún um að Steinn minni
hana á drenginn, sem hún missti. Hún segir um
Stein: „Þú hlýtur að hafa tekið eftir því, hvað
hann hefur falleg augu. Þau eru hrein eins og í
litlu bami. Sigga, manstu eftir augunum í
Úlfi?“ (bls. 389). Hún þráir að sofa hjá Steini, af
því að hún elskar hann og af því að hún vill
verða móðir barnsins hans. Þá talar sögumaður
um blindan náttúrukraft. Hún er knúin af lífs-
aflinu, hún er sjálf lífsuppsprettan. Þegar Steinn
efast, þegar hann freistast til að efast um skírlíf-
ishugsjón sína eru það einmitt þessi tengsl
Diljár við lífið, sem heilla hann:
Eingin kona fal sólgnari kvenleik í vaxi lenda
sinna. Hreyfíngar hennar vóru eins og hreyfíng-
ar óumræðileikans. í barmi hennar andaði lífs-
aflið sjálft. Djúpt í skauti hennar sváfu aldir og
óbornir, aldir, sem biðu vekjarans og þess að
mynnast við eilífðina. Barmur hennar var alfull-
kominn eins og Guðs handaverk. Móðurmjólk-
in, hugsaði hann. Mundi nokkurt afl sterkara en
það, sem elur hvítan brjóstmylkínginn? Hann
leit á arm sinn, sem hún hafði snöggvast lagt í
hlekki, og sá, að án hennar var sköpunarverkið
ófyrirsynju. (bls. 403—404)
Tvíhyggja Steins Elliða er einkum fólgin í þeirri
hugmynd, að annars vegar sé náttúran sem
stefni fyrst og síðast að æxlun og frjóvgun, þ.e.
að viðhalda kyninu. Náttúran geri manninn
eins og hverja aðra skepnu sem fæðist, vex,
fjölgar sér og deyr. Hvatalífið stefni í tóma lág-
kúru, að láta stjómast af því sé að samsama
sjálfan sig hinu jarðneska, efninu, sem er dæmt
til að eyðast. Hins vegar eigi maðurinn, ólíkt
öðrum lífverum jarðarinnar, kost á að helja sig
upp yfir náttúruna, maðurinn eigi æðra tak-
mark en það að fjölga sér. Hann hafi hæfileika
til að skapa óforgengileg verðmæti á sviði lista
og vísinda og í leit sinni að guði. Vitsmunalífið
stefnir að því sem er háleitt, sá sem lætur stjórn-
ast af því samsamar sig hinu himneska, andan-
um, sem varir þótt holdið verði að engu.
í Vefaranum kemur fram viðhorf andstætt
þessu, einkum í persónu Diljár og hjá sögu-
manni. Misræmið sést í afstöðu til kvenna, til
ástarinnar, náttúrunnar og lífsins. Þetta viðhorf
andstætt tvíhyggju er ákveðin tegund einhyggju.
Einhyggja þessi kemur best fram í lífsviðhorfi
Diljár. Það sem hún lifir fyrir er ástin til Steins
Elliða. I þeirri ást fer hið andlega og hið líkam-
lega saman, hvatalífið og vitsmunalífið stillt
saman. Ef sjónarmið Steins Elliða ríkti eitt í
bókinni væri Diljá auðvitað afgreidd sem sið-
laus kona sem leitar bara að dýrinu í mannin-
um. En í bókinni er bæði leynt og ljóst reynt að
benda á, að Diljá standi nær lífinu, veruleikan-
um og hún er tvímælalaust einlægari og sannari
en Steinn. Diljá er fyrst og síðast manneskja,
það er hið mannlega við hana sem sögumaður
hefur svo mikla samúð með að hann tekur alltaf
málstað hennar gagnvart Steini. Sjálf segir hún
við Stein: „Reyndu að skilja að ég er mann-
eskja.“ (bls. 400).
26