Mímir - 01.05.1984, Síða 28

Sögumaður hefur alltaf ýtt undir þetta viðhorf
og loks hafa allir fallist á það. Hins vegar má
segja að eftir allt sem á undan var gengið, hefði
það verið nokkuð máttlaus endir. Með því að
bæta við áttundu bók sýnir höfundur fram á
afleiðingarnar af sjónarmiði Steins. Það er
nefnilega langt frá því að sögumaður vendi sínu
kvæði í kross, Steinn gerir það, ekki sögumað-
ur. f áttundu bók er sýnt fram á afleiðingar þess
að Steinn tekur aftur á sig „ham hins yfirnátt-
úrulega skrímslis." Bókinni lýkur með skelf-
ingu og dauða. Diljá, þetta mikla tákn lífs og
frjósemi, er í lok bókarinnar sannfærð um, að
allt sem snerti hana, það deyi. Líf hennar er
eyðilagt. Og draumi hennar er lýst þannig, að
Steinn hafi séð að „Einginn getur orðið helgur
maður, sem stendur í skuld við nokkra manns-
sál“. (bls. 491).
Væri sögumaður sammála Steini hefði hann
líklega látið bókina enda á þessum glæsilegu
orðum Steins: „Maðurinn er blekkíng. Farðu
og leitaðu Guðs, skapara þíns, því alt er blekk-
íng nema hann.“ (bls. 499). Höfundur endar
bókina ekki með því að samfagna Steini og full-
komnun hans, það er Diljá sem stendur í súlna-
röðum Péturskirkjunnar í lok bókarinnar. Og
þetta eru hugsanir hennar:
Hvað hann er heilagur og ógurlegur í kirkju
sjnni, þessi Guð. Kirkja hans er máttugri en lög-
mál náttúrunnar og kallar til sín mannssálir að
austan og vestan, norðan og sunnan, kallar þær
frá öllum homum heims, til þess að rísa gegn
eðli hins skapaða og hefja sig úr duftinu upp á
við til eilífðarinnar. — Hvað máttu ástir vesæll-
ar, skapaðrar konu gegn hinni heilögu kirkju
Jesú Krists, sem er máttugri en alt sköpunar-
verkið til samans. (bls. 500—501)
Hér kemur vel fram um hvað átökin í sögunni
snúast. Annars vegar er lögmál náttúrunnar,
eðli hins skapaða, ástir vesallar, skapaðrar
konu. Hins vegar er kirkjan, heilög og máttug,
sem knýr menn upp úr duftinu í átt til eilífðar-
innar. Annars vegar er Diljá og ísland, hins veg-
ar kirkjan og faðir Alban.
Það er engan veginn hægt að segja að tvíhygg-
jan sé sjónarmið karla og einhyggja sjónarmið
kvenna. Þessi tvö sjónarmið eru tvenns konar
viðhorf karla til kvenna og reyndar til alls lífsins
um leið. Samkvæmt báðum viðhorfunum eru
konur nær lífinu, hlutverk þeirra er fyrst og
fremst tengt frjósemi og barnsburði, þær stjóm-
ast af einhverju frumstæðu lífsafli og eru dul-
magnaðar. Tvíhyggjan er að því leyti lífsfjand-
samleg, að hún kennir að menn eigi að forðast
hið skapaða, eðli náttúrunnar. Þar sem konan
er talin svo nátengd því er hún sérstaklega var-
hugaverð karlmanninum og getur aldrei náð
þeirri fullkomnun sem eðli hans keppir eftir.
Einhyggjan í sögunni sýnir konuna einnig ná-
tengda sköpuninni, hún fæðir líf, verndar það
og viðheldur. Frá þessu síðarnefnda sjónarmiði
eru þessi tengsl konunnar við lífið einmitt það
sem gerir hana sterka, heila og sanna. Hún er
frumstæð og dulmögnuð og um leið eins konar
uppspretta lífsins. Sá grundvallarmunur er í
sögunni á þessum tveim viðhorfum til lífsins,
að hið fyrra veldur ógæfu, bölvun og dauða, en
hefði síðari stefnan fengið að ráða, hefði hún
borið í sér von um líf og blessun.
V. Lokaorð
Eins og þegar hefur komið fram, takast á í
sögunni tvö andstæð lífsviðhorf sem birtast
einna skýrast í tvenns konar eða tvöfaldri af-
stöðu til kvenna. Þessi tvöfeldni kemur fram í
afstöðu Steins Elliða til Diljár. Hún er æskuvin-
kona hans og trúnaðarvinur. Þau fjarlægjast síð-
an hvort annað og þegar þau hittast aftur er hún
fullvaxin kona sem hefur greinilega sterk, kyn-
ferðisleg áhrif á hann, en um leið sú manneskja
sem einu sinni skildi hann best af öllum. Það er
því ekki eingöngu hið kynferðislega við Diljá
sem Steinn hrífst af. En sú reikula sannfæring
hans að skírlífi sé mest allra dyggða, veldur því
að hann forðast hana og hatar, því að hún
freistar hans. Sú freisting er ekki bara líkamleg,
því að hún tengist miklum vangaveltum um
lífíð og þátt mannsins og hlutverk í öllu sköp-
unarverkinu. Steinn á í harðri baráttu og hrekst
milli andstæðra skoðana, eins og fram kemur í
misræmi milli orða hans og hugsana, t.d. í
sjöundu bók.
28