Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 38

5.3 Orð sem enda í stofni á sérhljóði
Öll þau orð sem enda í stofni á sérhljóði í
dæmasafni Valtýs Guðmundssonar eru ending-
arlaus í þgf. et. Dæmi um þessi orð eru:
(6) a læknir, greinir, mælir, Grettir, Sverrir
b mór, snjór, skór, ljár, blær, Freyr, bær
Ef hljóðbeygingarregla fellir brott þgf.-/ í
þeim orðum sem eru endingarlaus þá er ljóst að
hún verður að verka á orð sem enda í stofni á
sérhljóði. í tvíkvæðum orðum sem enda í stofni
á áherslulausu -/, #lækni+ i#-» lækni (dæmi
(6) a), er að vísu ekki augljóst hvort i-ið það er
sem eftir stendur, endahljóð stofnsins eða þgf.-
endingin, því að annað samliggjandi áherslu-
lausra sérhljóða fellur hvort eð er alltaf brott:
#lækni+ar# —» /œknar, #hana+inn# —> han-
ann. Það er því sennilega hlutverk hljóðkerfis-
reglu að fella annað i-ið brott í þessum tilvik-
um. Hins vegar er ljóst að þegar þgf.-/ bætist
beint aftan við stofnsérhljóðið, eins og í dæm-
um (6)b, þá þurfum við hljóðbeygingarreglu til
að fella endinguna brott: #mó+i# —> mó. Eins
og við sjáum hér á eftir verður þessi hljóðbeyg-
ingarregla hins vegar að verka á fleiri orð en
þau sem enda í stofni á sérhhljóði.
5.4 Orð sem enda í stofni á samhljóða-
klasa
Af 202 orðum hjá Valtý Guðmundssyni sem
enda í stofni á samhljóðaklasa eru 64 sem alltaf
eða oftast eru endingarlaus og 6 sem eru ýmist
endingarlaus eða enda á -/ í þgf. et. Hvað er það
í stofni þessara orða sem greinir þau frá þeim
132 sem alltaf eða oftast enda á -/?
Ef beyging þeirra 64 orða sem alltaf eða oftast
eru endingarlaus er skoðuð nánar sést að flest
(eða 45) beygjast þau eins og bekkur eða dreng-
ur þar sem j kemur fram á undan beygingarend-
ingum sem hefjast á -a eða -u, t.d. bekkjar,
drengjum. Dæmi um orð af þessu tagi eru:
(7) elgur, hlekkur, hringur, kengur, steggur,
strengur, vængur, leggur, veggur
Einfaldast er að lýsa beygingu þessara orða með
því að gera ráð fyrir því að j tilheyri stofni
þeirra: #bekkj+ar#, #drengj+um# o.s-.frv.
Þegar beygingarendingin hefst á samhljóði eða
engin ending bætist við stofninn þá verkar eftir-
farandi regla sem einnig fellir brott v við sömu
aðstæður í orðumeins og söngur:6
(8)
jj j-+ 0/. !c!
(v) ((#))
Hljóðkerfisregla sú sem fellir brott þgf.-/ (hér eftir nefnd þgf.-brottfallið til aðgreiningar frá brottfallsreglunni sem fellir brott áherslulaus
sérhljóð í stofni orða ef beygingarendingin hefst
á sérhljóði) verður því að verka í orðum sem enda í stofni á -j enda er ekkert orð af því tagi í hópi þeirra orða sem enda alltaf eða oftast á -/ í þgf. et. Hér eru sýnd dæmi um verkun þessara
reglna:
(9) #bekkj# #drengj# grunnform
1 1 <- þgf.-ending
bekkj+i drengj+i
I i <— þgf.-brottfall
bekkj drengj
1 j +-j/v-brottfall
bekk dreng yfirborðsform
Af þeim 202 orðum sem enda í stofni á
samhljóðaklasa eru aðeins eftir 19 undantekn-
ingar (9,4%, þ.e. orð sem enda ekki á -j í stofni
en missa samt þgf.-endinguna samkvæmt flokk-
un Valtýs Guðmundssonar, t.d. kippur, stúdent
og njálgur. Þessi orð yrði sennilega að merkja í
orðasafninu sem undantekningar frá beygingar-
reglunni (5). Ekkert þeirra sex orða sem sam-
kvæmt flokkun Valtýs enda ýmist á -/ eða eru )
endingarlaus endar í stofni á -j: flokkur, ilmur,
pungur, verður, kökkur og mökkur.
Þetta er dregið saman í töflu 5 sem sýnir
skiptingu þeirra orða sem enda í stofni á sam-
hljóðaklasa:
6. Sjá nánar Friðrik Magnússon 1984.
38