Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 48

sína hefði ef til vill allt farið á annan veg. En
sjálfsöryggið var ekkert þótt hann vildi leyna
því. Hann hafði ekki aðeins misst trúna á heim-
inn, heldur einnig á sjálfan sig. En verst var að
hann vildi ekki aðeins flýja og fela sig frá heim-
inum, hann var líka að flýja sjálfan sig. Að leita
sjálfs sín og flýja sjálfan sig fer ekki saman. I því
er tortíming Urriða m.a. fólgin. Þessu yrði
hann að ráða sjálfur fram úr, og hann vissi sem
var að það var enginn til hjálpar.
Ekkert sem gaf honum svar við spurningunni
um að vera eða vera ekki. Hann var einn um
þessa ákvörðun og ekki að vænta hjálpar frá nein-
um. (68)
Klofin sjálfsvitund er eitt megineinkenni
módemismans. Klofning þessi þirtist í goðsögn-
inni um Janus, sá hafði tvö andlit og snéri ann-
að fram og hitt aftur. Andlitin tvö voru annars-
vegar yfirborðið — og hins vegar hið villimann-
lega sem táknaði djúpið í mannlegri vitund.
Janusargoðsögnin sýnir okkur andstæðuna:
maður — menning. Ef maðurinn gefur sig hinu
tryllta á vald er hann um leið að tortíma sjálf-
um sér. Eins og áður er sagt er vitund Urriða
klofin. Það kemur skýrt fram í draumum/mar-
tröðum hans:
Hugsunin var ennþá skýr, en hann var bara
syfjaður. Það var eitthvað inní höfðinu á honum
sem reyndi að ná valdi yfir vitundinni, eitthvað
sem dró hann burt frá þessum stað og þó samtímis
ennþá nær honum. Ennþá lengra inní þetta
óþægilega andrúmsloft, hann vissi ekki hvert...
Hann hætti að geta hugsað. Gerði örvæntingar-
fullar tilraunir til að hafa sig ofan af því að það
væri ekki allt í lagi. En hann gat ekki stjórnað
því... Það var svo oft sem hann var reiður útí
sjálfan sig fyrir að vera eins og hann var. Skamm-
aðist sín fyrir það en tók sig stundum á og
skammaðist sín fyrir það líka. Það var eitthvað
inní höfðinu á honum sem var ekki hann sjálfur
og hann réð ekki við það. Samt var honum verst
við þá hugsun að kannski væri hann sjálfur þetta
fyrirbæri inní hugskotinu en allt hitt bara sjálfsefj-
un til að þóknast einhveiju eða einhverjum (34).
Hér birtist eins og í sögum Gunnars Gunn-
arssonar hinn mikli harmleikur persónanna
sem „er ekki síst í því fólginn að þær hafa ekki
vald yfir hugsunum sínum og gjörðum."6
“Ástin er dóttir vonarinnar og móðir örvænt-
ingarinnar“ er haft eftir Unamuno, spönskum ^
heimspekingi. Þessi spaklega staðhæfing á eink-
ar vel við samband og samskipti Urriða og Sig-
rúnar. í huga hans var lífið „ekki lengur til
nema í mynd þessarar konu“ (97). Hennar
vegna og ástarinnar vildi hann lifa. En einnig
hennar vegna missti hann alveg trúna á sjálfan
sig og framtíðina:
Því lengur sem hann umgekkst hana fannst
honum hann smækka og eymd sín verða meiri.
Tillitssemin hennar varð smám saman óþolandi,
niðurlægjandi. Og loksins varð hann svo smár að
hann gat farið að hugsa eins og maður laus við
blekkingar og sjálfsvorkunn. Villigatan var á
enda. Hún hafði bakað honum dauðans angist og
alið með honum hræðslu og óöryggi. Svo það litla
sem hafði verið eftir af honum sjálfum var horfið,
týnt, og ekkert komið í þess stað. Og þetta hafði
hann kallað inntökupróf. Hann hefði betur hlust-
aðá fuglana. (100) ^
Urriði hefur tekið sína ákvörðun. Hann og
lífið áttu ekki samleið. Maður sem týnt hefur
sjálfum sér er ekki maður lengur, þrátt fyrir
ástina sem hann ber í brjósti.
En hvað er lífiö í huga Urriða? Það var orðið
honum þjáning, og dauðinn hin eftirsótta Iausn
frá lífinu. En dauðinn var einnig kvíðvænlegur
vegna efans og óvissunnar. Hvað tekur við?
Angist hans er allsráðandi, lífið er þjáning og
dauðageigurinn ógnvekjandi, hann
... óskaði þess að biðin eftir dauðanum tæki
fljótt enda. tilgangur gistingarinnar var löngu
gleymdur. Það komst ekkert að lengur nema
hræðslan við þetta eina. (99)
Hve einföld lausn er lausn kristinnar trúar,
trúin á paradísarvistina. En Guð er dauður fyrir
lifandi löngu, — og hver er þá tilgangurinn með *
gistingunni á hótel jörð?
I hugskoti Urriða virðist þó blunda einhver
6 Mynd nútímamannsins b\s. 130.
48