Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 52

Sterkt einkenni á verkinu í heild er síbyljan,
hringurinn, endaleysið, eilífðin.
Eins og áður er sagt er hinn raunsæislegi frá-
sagnarháttur brotinn upp af sjálfstæðri frásögn
um villtan ferðamann á heiðum uppi.
Kaflamir
... spegla með táknrænum hætti meginsöguna
... Þessi frásögn treystir mjög byggingu verksins
og gefur sögu Urriða jafnframt dýpt8
Maðurinn og Urriði eru ef til vill sama per-
sónan — en samt ólíkir. Hér er kannski einnig
um að ræða Janusar myndina sem minnst er á í
kafla II hér að framan. Heiðamaðurinn virðist
leiddur villur vega af einhverskonar skugga-
manni, ærið dulúðugum,
Verkið fjallar um tilvistina og andstæðurnar í
lífi mannsins, þessar andstæður sem existentia-
Iistar eiga svo bágt með að samræma. Ef til vill
má segja að andstæður þessar birtist á eftirfar-
andi hátt í verkinu:
Maður
1) einstaklingur
i
óræði, rökleysa
2) Draumur
3) Sannleikur
(að vera sjálfur
sér trúr og lifa
skv. því).
4) Urriði.
Menning
samfélag
' I
stefnufesta, rökvísi
Veruleiki
Blekking
(að vera ótrúr
eigin vitsmunum
og lifa sjálfvirkt).
Fulltrúinn.
... fannst sem maður færi fyrir sér í sortanum
og liti jafnan um öxl ef sundur dró. Ekki gat hann
glöggvað sig á útliti hans en þótti kyn að hann
gekk uppréttur þótt óstætt væri. (82)
Síðan hverfur skugginn sjónum en heiða-
maðurinn stendur á gilbarmi og sér að hann
hefur villst af leið, og kemst af. í sögulok greinir
hann bæjarljós, ljós hússins þar sem lík Urriða
hvílir. Reyndar vitum við ekki hvort hann
kemst af — og hvað gerist. Mætir hann líki
sjálfs sín? — Eða deyr hann líka. Með þessari
mótsögn splundrast hinn realíski heimur sög-
unnar og hún endar í spurn. Lesandinn verður
sjálfur að reyna að túlka — og ráða gátuna.
Ýmis fleiri tákn eru í sögunni, smá og stór.
Nafnið Urriði beinir huganum að orðatiltækinu
„að vera eins og fiskur á þurru landi“ og á það
vel við um nútímamanninn og villu hans.
IV Lokaorð:
Aðalviðfangsefni mitt í þessari grein hefur
verið tilvistarkreppa Urriða og formgerð verks-
ins í heild; hinir samvöfðu og órjúfanlegu aðal-
þættir bókarinnar.
8 M.V.S. Ritdómur í £>F28. 12. 1982.
En hver er lausnin fyrir mann eins og Urriða?
Hann velur dauðann en hvers vegna var það
eina lausnin? Útskýring hans sjálf er á þessa
leið:
Og hann hafði viljað snúa til baka og haldið sig
geta unnið sér og skoðunum sínum tilverurétt um
leið. En jafnt hann sjálfur sem samfélagið höfðu
staðið í veginum. Hann þekkti ekki sjálfan sig, lét
blekkjast og varð sinn eiginn djöfull. En hann
lærði á því svo það kom ekki að sök.
Og loksins þegar hann hafði fundið rétta braut,
leið út úr ógöngunum, kom hann að óyfirstígan-
legri hindrun: áliti fólksins ... Hann hafði sjálfur
móðgað heiminn og heimurinn réð sjálfur stað og
stund sinnar fyrirgefningar. Svo honum nýttist
ekki það sem honum hafði lærst, biturleikinn
varð þroskanum yfirsterkari. (102)
Heimildir:
Jakob Benediktsson (ritstjóri). Hugtök og heiti i bókmennta-
frceði. Mál og menning. Rvk. 1983.
Matthías V. Sæmundsson. Mynd nútímanannsins. Studia
Islandica. Menningarsjóður. Rvk. 1982.
- Ritdómur - DK29/12 1982.
— „Skáldsaga á tímamótum". Storð, 2. tbl. Rvk. 1983.
Ómar Þ. Halldórsson. Þetta var nú ífyllirii. Hinir og þessir
1982.
Silja Aðalsteinsdóttir. „Ég og þú sem urðum aldrei til“.
Skirnir 1981. Rvk. 1981.
Steinn Steinarr. Kvœðasafn og greinar. Helgafell. Rvk.
1964.
Sveinbjörn I. Baldvinsson. „Sjaldséðir hvítir hrafnar." Rit-
dómur. Mbl. 14/1 1983.