Höndin - 01.04.1976, Qupperneq 8

8
HONDIN
Hugleið-
ingar um
málefni
vangef-
inna
Eins og þegar er kunnugt, ætlar
kirkjan að efna til fórnarviku og
ef ég skil það rétt, þá er þeim til-
mælum beint til hvers og eins i
landinu, að hann leggi eitthvað
að mörkum til ákveðins málefnis
i það og það skiptið. Nú er
fórnarvikunni ætlað að vekja at-
hygli á málefnum vangefinna eða
„þroskaheftra”, eins og sumir
vilja nefna vangefna. Það er vel,
að málefni vangefinna skulu tekin
nú til umræðu og athygli vakin á
kjörum þeirra, þvi ekki veitir af.
Kynni min af vangefnum hófust
að marki sumarði 1974, en þá átti
ég þess kost að heimsækja barna-
heimilið i Reykjadal, sem
Styrktarfélag lamaðra og fatl-
aðra rekur. Þar er mikið af fötl-
uðum börnum og sum þeirra eru
einnig vangefin. Þessi heimsókn
leiddi til þess, að samstarf tókst
með okkur Andreu Þórðardóttur
sem er þar forstöðukona á
sumrin, um að reyna eftir föngum
að kynna þessi málefni. Svo var
það i marz á siðasta ári, að við
fengum að heimsækja Kópavogs-
hælið, sem er aðalfávitahæli
rikisins. Eftir þá heimsókn fór ég
alvarlega að hugsa um, hvað
hægt væri að gera, til þess að
bæta kjör vangefinna. A Kópa-
vogshæli eru um 200 vistmenn og
mér virtist fólkinu beinlinis
hrúgað þangað inn og stofnunin
sem slik væri nánast geymslu-
stofnun* Þetta skal ég rökstyðja
nánar.
A Kópavogshæli er fjöldinn
allur af vistmönnum nánast á
örvitastigi og vafasamt, hvort
nokkuð sé hægt fyrir það fólk að
gera. Þrengslin eru það mikil og
húsnæðið eftir þvi, að útilokað
virðist að veita þessu fólki þá
þjónustu, sem þaðá rétt á. Starfs-
fólkið er sjálfsagt allt af vilja
gert, en það strandar oft á
forstöðufólki hælisins. Það virðist
vilja spara sem mest fyrir rikið
ogreka það á sem ódýrastan hátt.
T.d. hef ég það eftir áreiðanleg-
um heimildum, að fjárhagsáætl-
un fyrirhælið, sem gerð var fyrir
þetta árið hafi verið hækkuð, áður
en hún var lögð fyrir trygginga-
ráð eða fjármálarýðuneytið.
Margt fleira mætti tina til.t.d.' er
heimilt að ráða 8 sérmenntaða
kennara að hælinu, en aðeins 2
ómenntaðir kennarar eru starf-
andi við hælið og laun þeirra tekið
af daggjöldum þess. En svo eru
auðvitað til bjartari hliðar á hæl-
inu, margir vistmenn, sem hafa
verkefni viðsitt hæfi eru ánægðir.
En annars mun birtast önnur
grein um hælið hér i blaðinu.
Hér áður fyrr ríkti sú skoðun,
að vangefnum skyldi hrúgað inn á
stofnanir og þeir siðan látnir vera
þar.
Sem betur fer er þessi
skoðun á undanhaldi. Farið er að
byggja smærri heimili fyrir van-
gefna og hafa þau manneskju-
legri. Umhverfið hlýtur að hafa
jafnmikið gildi fyrir þá, ef ekki
meira. Þetta vantar alveg hér. Að
visu eru þau heimili fyrir van-
gefna, að undanskildu Kópavogs-
hæli, miklu smærri i sniðum og
forstöðufólk þeirra er farið að
skilja þetta áður nefnda sjónar-
mið og jafn vel starfa eftir þvi og
þá er vel.
En mikið atriði hlýtur að vera
það, að reyna að koma van-
gefnum til eins mikils þroska og
hægt er. Þetta er reynt eftir
föngum og er ótrúlegt, hve góður
árangur næst oft á tiðum, en það
kostar þrotlausa vinnu og tima.
Ég vona, að ég særi engan, þó ég
minnist sérstaklega á Oskju-
hliðarskólann i þvi sambandi.
Þar finnst mér hafa verið unnið i
gegnum árin frábært starf og það
fólk, sem þar vinnur á miklar
þakkir skilið. En svo kann að
fara, að rikisvaldið beinlinis
hindri þá þróun, sem þar á sér
stað. Fjárveiting til skólans og
áframhaldandi bygginga þar er
svo naum, að varla nægir til
nokkurs. Eða hvað eru aðeins
fjórar milljónir nú á dögum? Mér
virðist beinasta leiðin að koma
vangefnu fólki meira inn i sam-
félagið. Þeir vilja gleymast og
jafn vel týnast inni á stofnunum.
Hér áður og jafnvel nú þykir
sumum foreldrum hneisa að eiga
vangefið barn. Og ég veit dæmi
þess, að á Kópavogshæli eru ein-
staklingar, sem fjölskyldur vilja
ekki kannast við Þá vildi ég beina
þeirri sömu spurningu til foreldr-
anna, hvort það sé hneisa að eiga
fótbrotið barn? Er annars nokkur
hneisa að vera vangefin? Það er
ef til vill og áreiðanlega meira
hneyksli að vera húðarletingi en
vangefinn, þvi að þeir vangefnu
vilja gera öllum til geðs og jafn-
vel þeim, sem niðst hafa á þeim.
Min skoðun er sú, að vangefnir
eigi fullan rétt á við alla aðra i
þjóðfélaginu. Og svo er það eitt,
sem ég gleymdi. Ef maður fæðist
vangefinn, þá á hann möguleika á
þvi að komast inn á stofnun fyrir
vangefna. Ef hins vegar einstak-
lingur verður vangefinn af
völdum veikinda eða slysa, þá fær
hann hvergi inni, þvi að hann er
ekki fæddur vangefinn. Hver er
skýringin á þessu?
Þeir, sem á sjúkrahúsum eða
öðrum stofnunum dvelja fá svo-
litla upphæð, sem var seinast,
þegar ég vissi 3.000,- á mánuði.
Vangefnir fá aðeins helminginn
af þeirri upphæð. Hvers vegna?
Vegna þess geta vangefnir ekki
öðlast fullan rétt á við þá heil-
brigðu? Erréttlætanlegtað hrúga
vangefnum inn á stofnanir, þar
sem eru t.d. allt að 6 manns i
herbergi? Eiga þeir endilega að
spyrja leyfis, hvort þeir megi
hafa kynmök? Ég held það myndi
hvina hressilega i tálknunum á
sumu fullorðnu fólki, ef það þyrfti
að búa við sömu kjör og vangefnir
eiga við að búa. Nú er ekki seinna
vænna fyrir þjóðfélagið að koma
til móts við þá vangefnu.
Á undanförnum árum hefur
skapast sú tilhneiging að finna
nýtt orð yfir „vangefinn”. Nýtt
orð, — þraskaheftur — nota sum-
ir.” „Það er kannski minna sær-
andiað vera þroskaheftur en van-
gefinn. Þetta finnst mér
vanhugsað. Ég álít að þeir, sem
ekki hafa fullan skilningá sumum
málumséu þorskaheftir, t.d. leyfi
ég mér að álita yfirvöld þroska-
heft, hvað málefni vangefinna
snertir.
Gisli Helgason.
Spurningar:
1. Hvað er átt við með þvi að barn
sé þroskaheft?
2. Hefur þú fylgst með Æskulýðs-
og fórnarviku þjóðkirkjunnar.
Rætt við fðlk á förnum vegi
1. Jón Kristinn Óskarsson, súnrit-
ari.
Börn sem hafa ekki sömu mögu-
leika til þess að fylgja sinum ár-
göngum eftir fæðingu eða slys. Ég
hef litið fylgst með Æskulýðs- og
fórnarviku kirkjunnar undanfar-
in ár.
2. Þórarinn Magnússon, tollvörð-
ur.
Barn sem á bágt bæði andlega og
likamlega. Það er allt of litið gert
fyrir svona fólk. Ég hef ekkert
fylgst með Æskulýðs- og fórnar-
viku krikjunnar á undanförnum
árum. En er það ekki hlutverk
kirkjunnar að gera eitthvað i
þessum málum?
3. Sigriður Knútsdóttir, fóstru-
nemi.
Þroskaheft börn eru þau börn
sem eru á eftir i andlegum og
likamlegum þroska. Þau á ekki
endilega að loka inni. Fólk sem
umgengst þáu á að vera jákvætt
gagnvart þeim og á að leggja hart
að sér til að hjálpa þeim. Ég hef
ekkert hugsað út i Æskulýðs- og
fórnarviku kirkjunnar
4. Birna Hjaltadóttir, húsmóðir.
Þroskaheft er sú manneskja, sem
ekki hefur þá andlegu greind sem
við og þá göngum við út frá þvi að
við séum i lagi. Þetta hugtak
merkir það sama og vangefinn
sem sé andlegs eðlis. Mér finnst
mjög litið gert fyrir slik börn þar
sem ég þekki til og erfitt að gera
sér grein fyrir hvarslik börn eiga
heima. Jú ég hef fylgst með
Æskulýðs- og fórnarviku þjóð-
kirkjunnar en fólk er samt ekki
nógu aktivt.
5. Eirikur Tómasson, nemi.
Barn sem einhverra hluta vegna
hefur ekki náð eðlilegum þroska
andlega og likamlega. Með hug-
takinu vangefinn er frekar átt við
andlegu hliðina. Nei ég hef ekkert
fylgst með fórnarviku
kirkjunnar.
Um starf
æskulýðs
fulltrúa
þj óðkirkj
unnar
Skömmu eftir að ég tók við
embætti æskulýðsfulltrúa var i
samráði við æskulýðsnefnd þjóð-
kirkjunnar mótuð stefna um hlut-
verk og markmið embættis æsku-
lýðsfulltrúa. Hlutverk hans skal
vera að vekja, styrkja og efla
barna- og unglingastarfið i söfn-
uðum landsins. Hann skal vera
þjónn safnaðanna á þessum
starfsvettvangi, en starfsvett-
vangurinn var afmarkaður
þannig: Starfiðhefst, er foreldrar
bera börn sin til skirnar og þvi
lýkur, er börnin standa I sporum
foreldra sinna með sin börn við
skimarsáinn. Áherzla er lögð á,
að starfið miðast ekki aðeins við
lif barnsins á þessari göngu frá
skirn þess, þar til það ber sitt
eigið barn til skirnar, heldur
miðast starfið einnig við lif for-
eldra þess, fjölskyldu og heimilis.
Nauðsynlegter einnig að gera sér
ljóst, að þessi starfsvettvangur er
aðeins hluti af heildaruppeldis-
skyldu kirkjunnar er kemur fram
i þessum orðum Krists: ........
Kennið þeim að halda allt það,
sem ég hef boðið yður..........”
Mönnum hættir til að halda, að
kristnu uppeldi ljúki við ferm-
ingu, en þvi lýkur ekki fyrr en
rekum er kastað. Allt æskulýðs-
starf kirkjunnar verður því að
vera i nánum tengslum við allt
starf kírkjunnar og einnig verður
að tryggja tengsl einstakra verk-
efna innan æskulýðsstarfsins
sjálfs. Hið kristna uppeldi á
heimilum, i kirkjum, skólum,
meðal þeirra er hafa sérþarfir
o.s.frv.,yerður að vera f tengslum
hvert við annað. Námsskrá um
kristnifræðikennslu i skólum
verður að vera hluti af heildar-
myndinni og i nánum tengslum
við það, sem fram fer i kirkjunni
og á heimilinu. Eða svo bibliulegt
orðalag sé notað: Limir likamans
hafa hver sinu hlutverki að
gegna, en allir verða þeir þó að
vinna markvisst saman. Hægri
fótur getur ekki gengið norður og
vinstri fótur suður.
Eitt sérsviðanna innan æsku-
lýðsstarfsins er emmitt þjónustan
við þroskahefta. Það sérsvið má
ekki einangrast frá öðrum.
Tengsl æskulýðsfulltrúa við
ýmis samtök, er vinna að aðstoö
og hjálp fyrir þroskaheft börn.
Það eru engin sjálfkrafa tengsl
milli embættis æskulýðsfulltrúa
og samtaka um aðstoð við
þroskahefta. Þvi er vissulega
ástæðá til að svo sé og nú hillir
undirþann möguleika, að slíkt sé
unnt. Ég á við það, að hinn sjálf
krafa starfsvettvangur æskulýðs-
fulltrúa hefur um langan tima
miðast við ýmsar nefndir, er
ynnu að afmörkuðum verkefnum
inngn æskulýðsstarfsins. Má þar
t.d. nefna sumarbúðanefnd og
vinnubúðanefnd. Formenn þess-
arar nefnda mynduðu miðnefnd,
þ.e. æskulýðsnefnd kirkjunnar,
sem er æskulýðsfulltrúa til
trausts og halds. Nefndir þessar
voru fimm, en engin þeirra hafði
sérstaklega þroskaheft börn á
sinu starfssviði. Og þannig er um
fjölda annarra starfsvettvanga.
Nú hafa nefndir þessar verið
lagðar niður frá s.l. áramótum
samkvæmt tillögum æskulýðs-
fulltrúa og fyrrverandi æskulýðs-
nefndar. Skipar biskup nú 5
manna æskulýðsnefnd, en nefndin
kallar til sin starfsmenn, er vinna
að ýmsum verkefnum. Starfshóp-
ur eða starfsmaður, er hafi
þroskaheft börn innan sins starfs-
sviðs, hlýtur að verða ein fyrsta
ákvörðun hinnar nýskipuðu
æskulýðsnefndar. Starfshópur
þessi hefði það markmið, sam-
kvæmt áður sögðu um vettvang
og hlutverk æskulýðsfulltrúa
þjóðkirkjunnar, að vera söfn-
uðum landsins til aðstoðar I þjón-
ustu þeirra v ið þroskahefta. Þar
með er ekki sagt, að þetta gamla
kerfi hafi verið eina ljónið á
veginum. Eftir er að
finna sérhæfða starfsmenn' á
þessum vettvangi, sem eiga Krist
að markmiði og grundvelli lifs
sins, og peninga þarf einnig til
flestra hluta.
Hinu er svo ekki að leyna að
æskulýðsfulltrúi kirkjunnar hefur
vissulega látið málefni þroska-
heftra til sin taka. Leitast hefur
verið við að heimsækja heimili og
skóla er annast þessi börn og þá
hefur á hverju ári nú um árábil
verið náin tengsl milli æskulýðs-
fulltrúa og heimilanna að Sól-
heimum I Grlmsnesiog Sólborg á
Akureyri. Hefur það verið skylda
erlendu skiptinemanna, er hér
dveljast eitt ár hverju sinni, að
vinna um 2-3 mánaða skeið á
þessum heimilum eða öðrum.
Þannig hefur vissulega verið
reynt að vekja athygli á skyldum
okkar sem kristinna manna
gagnvart þessum lltilmegandi og
hljóðlátu bræðrum og systrum.
Og nú slðast með þessari æsku-
lýðs- og fómarviku. Auðvitað er
mikilvægt i þessari viku að safna
sem mestum peningum, en hitt
tel ég þó miklu mikilvægara, að
islenzka þjóðin heyri þessa hróp-
andi þögn næsta óstarfhæfra
bræðra og systra mitt I æpandi
kröfum og verkföllum okkar
hinna, sem heilsuna eigum og þá
blessunað geta unnið. Ég vona að
sem flestir kynni sér málefni
þroskaheftra og reyni að kynnast
persónulega þroskaheftum börn-
um. Þau kynni hreinsa sálina.
Sr. Guðjón Guðjónsson,
fyrrverandi æskulýðsfulltrúi