SÁÁ blaðið - apr 1984, Qupperneq 9

Halldór Gunnarsson ráðgjafi:
„Að byrja á sjálfum sér“
„Það vímuefni, sem mesthefur ver-
ið talað um af minnstu viti ef svo
má að orði komast — eru kannahis-
efnin, en ég geng mest út frá þeim,
þegar ég fjalla um vímuefni hér á
eftir. Eg segi mest talað um af
minnstu viti eða af fáfrœði einni
saman. Flestir muna eftir hippa ár-
unum, þegar hassið var allra meina
bót, patentlyf við hverju, sem var
að. Gott við öllum vandamálum af
hvaða toga sem var. Síðan var til
hinn hópurinn, sem fordœmdi
þetta efni og alla þá sem nálægt því
komu. Það var aldeilis útskúfað
fólk úr þjóðfélaginu.
Við getum kannski byrjað á því
að fjalla um það hvað hinn „dæmi-
gerði“ kannabisneytandi upplifir,
ef eitthvað er til, sem heitir „dæmi-
gert“ í þessu efni, þar sem inni í
myndinni eru jafnan aðrir vímu-
gjafar líka. Langalgengasta efnið,
sem fólk notar til að færa sig á milli
mismunandi skynjunar á raunveru-
leikanum er vitanlega alkóhól. En
ef við sleppum því að ræða alkóhól-
ið núna og víkjum sérstaklega að
kannabisefnunum, þá getum við
skipt þeim, sem prófa kannabisefni
í þrjá flokka.
í fyrsta lagi eru það þeir, sem
finna alls enga breytingu á sér þó
þeir fái sér að reykja. Þeir reyna
þetta ekki aftur, finnst bara ekkert
varið í þetta. Eða þá að þeir reyna
aftur og fara þá í annan tveggja
hinna hópanna. í þeim fyrri eru
þeir, sem finna til mikillar skelfing-
ar þegar þeir finna áhrif kannabis-
efna í líkama og sálarlífi í fyrsta
sinn. Þeir finna fyrir miklum hjart-
slætti, geta fengið ofsóknaræðis-
köst, fer á þetta sem við köllum
„bad trip“, verður ofsahrætt og
heitir að gera þetta ekki aftur.
Stendur síðan við það.
En síðan er það þriðji hópurinn,
sem raunverulega mesta hættan
steðjar að. Það er fólkið, sem finnst
þetta ofsalega gaman og heldur á-
fram neyslu. Eftir því sem haldið er
áfram, þeim mun skemmtilegra
verður þetta í nokkurn tíma. Það
sem gerist hjá neytandanum er að
honum finnst sem hann fari að upp-
lifa nýja hluti. Tónlistin öðlast nýja
vídd, sem hann skynjar til fulls að
því er honum finnst. Elann fer t.d.
að sjá nýja hluti út úr listaverkum,
s.s. málverkinu, sem hann hefur
lengi haft fyrir framan sig á veggn-
um. Honum fer að þykja alveg sér-
staklega vænt um fólkið í kringum
sig. Honum finnst æðislega gott að
borða eitthvað. Allt sem honum
hefur fundist gott verður nú ennþá
betra og hann upplifir það mjög
sterkt. Þetta magnar sem sagt til-
finninguna og skynjunina með
honum.
En það eru líka aðrar hliðar á
þessari breytingu, sem verður á
neytandanum. Það sem honum hef-
ur fundist leiðinlegt verður nú oft
ennþá leiðinlegra. Hann getur átt
það til að sitja í góðra vina hópi, ró-
legur og skýr að eigin mati. En þeg-
ar kemur að því að vinahópurinn
eða einstaklingar úr honum hvetja
til einhverra athafna, þá vandast nú
málið heldur betur. Það rekur
nefnilega að því hjá neytandanum
okkar að framkvæmd, athafnir af
hvaða toga sem þær eru og hversu
auðveldar sem þær sýnast, fara að
verða meiri háttar mál. T.d. það að
fara fram í eldhús og smyrja sér eina
brauðsneið verður bara átak. Þetta
vex ekki fólki í augum við venjuleg-
ar aðstæður, en getur orðið að stór-
máli hjá hassneytandanum. Það
þarf að rísa á fætur, opna dyr með
stórfríkuðum húni og smyrja
brauðið með þar til gerðum hand-
brögðum. í st.uttu máli vex neytand-
anum ýmislegt af þessu tagi, sem
sýnist smávægilegt, verulega í aug-
um. Þannig að niðurstaðan er sú,
að best sé í rauninni að liggja uppi
í rúmi og gera helst ekki nokkurn
skapaðan hlut.
Þol myndast
Eftir því sem neytandinn reynir
þetta oftar, reykir meira, þá mynd-
ast hjá honum þol gagnvart efninu.
Hann þarf eins og flestir þekkja
stöðugt meira til að ná svipuðum
áhrifum. Og neikvæðu áhrifin sem
ég minntist á áður, verða alltaf
meiri og meiri. Kvíði og ofsóknar-
hugmyndir fara að gera vart við sig
og brydda fer á ýmsu öðru sem ekki
er æskilegt fyrir líðan neytandans.
Það sem meira er. Þessi tilteknu
áhrif fara smám saman að ná út fyr-
ir vímuna sjálfa. Þetta er skýrt
þannig, að kannabisefnin hafa
langan helmingunartíma, þ.e. þau
eru mjög lengi að eyðast og brotna
upp í líkamanum. Þetta hefur allt
mjög óæskileg áhrif á neytandann.
Það fer að færast yfir hann mikið
slen, þreyta. Honum finnst allt leið-
inlegt, meira en það, grjótfúlt. Að-
standendur finna mjög vel fyrir
vanlíðan hans, taka eftir miklum
breytingum á persónu hans og
framkomu. Það virkar á stundum
eins og hann hafi gersamlega skipt
um skaplyndi. Það sem áður var
gaman er nú alveg hundfúlt. Hann
er oft uppstökkur, bregst allt öðru
vísi við en hann átti vanda til áður.
Sérstaklega erfiður er hann þegar
hann er ekki undir neinum áhrif-
um. Og við þetta bætist síðan það
ofan á allt annað, að hann fær ekki
það sem áður var út úr neyslunni.
Hann fær ekkert „kikk“ út úr því
lengur, eins og sagt er. Þarna er oft
komið að viðkomandi fer að detta
út úr skóla, atvinnu. Hann einangr-
ast. Neysla hans hefur mjög slæm
áhrif á t.d. minni og aðra góða eig-
inleika. Öll sjálfsögun minnkar. Og
hann veltir þessu fyrir sér og kennir
þá oft öllu öðru um vandræði sín en
einmitt vímunni.
Þarna verða því oft nokkur
vatnaskil hjá neytandanum. Hann
fer að leita að nýju eftir einhverjum
„stímúlant", nýju örvandi vímuefni
eins og t.d. amfetamíni og fleiri slík-
um sem ryðja sér nú til rúms á
markaðnum. Áfengi kemur þarna
Iíka oft við sögu er hér er komið.
Neytandinn vill „fá eitthvað út úr
þessu“ og notar þá ýmislegt, sem
rekur á fjörurnar. En þarna eru ein-
mitt fleiri hættumerki á ferðinni
þegar betur er að gáð. Siðferðis-
þrekið er nú oft illa farið. Þegar
hann byrjaði á hassinu, þá sagðist
hann aldrei ætla út í sterkara; nú
stendur hann á þeim tímamótum að
taka ákvörðun um einmitt þetta. En
nú finnst honum þetta vera í lagi.
Hann er líka farinn að umgangast
annan félagahóp, sem finnur ekkert
athugavert við neyslu sterkari efna.
Svo er það líka að sala öll og dreif-
ing á þeim efnum er í höndum sömu.
aðila og félagar hans úr hópnum
hafa tengsl við þá aðila.
Það kemur líka oft á daginn, þeg-
ar þessi hópur kemur inn á með-
ferðarstöðvar SÁÁ, að þeir líta á
hin „stímularandi“ efni sem aðal-
málið, amfetamín, brennivín og svo
frv. en það kemur hins vegar ekki
strax fram að margir eru djúpt
sokknir í hassneyslu jafnvel farnir
að reykja á degi hverjum. Margir
þeirra vita ekki betur en þetta skipti
bara engu máli. Og það sem verra
er: Það er mjög erfitt að koma fólki
í skilning um áhrif efnisins. Með
brennivínið er það til dæmis allt
annað. Menn geta bent þar á mjög
áþreifanlega hluti sem afleiðingar
áfengisneyslu. Brotin húsgögn,
lemstrað fólk, ökuleyfissvipting og
svo framvegis. Það er borðleggj-
andi að eitthvað er að og hægt að
benda á afleiðingarnar.
En með hassið er þetta allt öðru-
vísi. Neyslunni fylgir ekki t.d. sama
sektarkenndin yfir því að hafa gert
eitthvað á hlut annarra. Þess í stað
fylgir meiri kvíði, hræðsla við að
eiga samskipti við fólk. Sú eina
sektarkennd, sem grípur hassneyt-
andann er kannski vegna þess,
hvernig komið er, hvernig hann hef-
ur klúðrað þessu öllu, misst af lest-
inni og öll tækifærin hafa runnið
honum úr greipum. Hann einkenn
ist af athafnaleysi og tilfinninga-
doða, en kennir samt ekki vímuefn-
unum um, yfirleitt er þjóðfélagið
sökudólgurinn.
Þetta er lýsing svona í stórum
dráttum á því hvað gerist hjá hinum
„dæmigerða“ neytanda vímuefna,
sem í flestum tilvikum er hass hér á
landi, frá því hann fer að fikta við
efnið og þar til hann er kontinn inn
á stofnun hjá okkur t.d. í SÁÁ.
Nú hefur þú gefið hér nokkuð
itarlega lýsingu á ferli neytandans
og breytingum, sem verða á neyslu
hans, skaphöfn, samskiptum við
annað fólk og líðan hans. En hvað
er að segja um orsakirnar? Hvers
vegna byrja krakkar á fermingar-
aldri að neyta vímuefna? Ert þú á
þeirri skoðun að breytingar á fé-
lagslegu umhverfi unglinganna og
breytt staða þeirra í samfélaginu
skýri á einhvern hátt vaxandi vímu-
efnaneyslu þessa aldurshóps eða
telur þú aðrar skýringar nærtæk-
ari? Einnig hefur agi minnkað og
unglingar hafa meiri fjárráð. Er
einhverra skýringa að leita til þeirra
staðreynda?
Þetta er löng spurning og ekkert
patentsvar til. En mig langar nú
samt til að glíma við hana. Sjáðu
til. Fyrir mig sem ráðgjafa er það
afar mikilvægt að spyrja mig sjálf-
an stöðugt réttra spurninga til að
viðhorf mitt til þeirra sem ég hyggst
aðstoða verði að einhverjum not-
um. Þannig get ég ekki sagt við
sautján ára ungling, sem er að fikta
við fíkniefni: „Heyrðu vinur, bíddu
aðeins. Ég þarf að skreppa frá til að
breyta þjóðfélaginu í kring um okk-
ur þú hinkrar við á meðan. Svo þeg-
ar ég kem inn aftur, þá er von”
Sjáðu til, hvernig heldur þú, að mér
gengi sem ráðgjafa ef ég notaði að-
ferð í þessum dúr og kæmi þessum
skiiaboðum til skjólstæðings á einn
eða annan hátt. Ég legg áherslu á
það, að þetta er oftast ekkert annað
— en forvitni í byrjun. Það er eins
og í gamla daga hjá okkur, nema þá
var bara brennivin til að prófa.
Ekki meðvitaðir
Þannig að þú lítur ekki á þetta sem
andóf gegn samfélaginu fjandsam-
legu þjóðfélagi og svo frv.?
Nei, elskan mín góða, þetta er
ekkert slíkt nema í örfáum tilvik-
um. Unglingar eru sér alls ekki
meðvitaðir yfirleitt um það á þess-
um aldri. Fyrir u.þ.b. 10 árum hefði
svarið máske verið já. Þá var hóp-
urinn sem var að byrja eldri og
meðvitaðri. Þjóðfélagsumræða al-
mennari meðal þeirra og hassið oft
tákn um að gömlum gildrum væri
hent og nýir siðir með nýjum vímu-
gjöfum teknir við.
9
Svo kemur vitanlega inn í þetta
að stórir hópar fólks I þessu þjóð-
félagi líta á vímuefnaneyslu sem
mjög eðlilegan hlut. Fyrir margan
unglinginn skiptir það engu máli
hvort þetta heitir hass eða brenni-
vín. Pabbi og mamma nota brenni-
vínið. Það er bara annað form af
vímu. En það sem ég tel skipta
mestu máli er viðhorf einstaklings-
ins annars vegar til samfélagsins en
þó fyrst og fremst til sín sjálfs með
það í huga hvað hann geti gert í
málinu strax.
Hvað getur þjóðfélagið
gert fyrir mig?
Þess vegna finnst mér það vera lyk-
ilspurning, sem ég vil ganga út frá
að foreldrar spyrji sig þeirrar spurn-
ingar, hvað þeir geti gert þegar í
stað. Að fólk líti almennt í eigin
barm og reyni síðan að vinna út frá
því. Þannig vil ég ýta ábyrgðinni til
foreldranna og unglinganna sjálfra
ekki síst. Ef við til dæmis skoðun
hve margir foreldrar eru reiðubúnir
til að Ieggja ýmislegt á sig fyrir
börnin sín, þá er ljóst að þeir ættu
einnig að vilja leggja ýmislegt á sig
til að sinna þeim meira, t.d. finna
tíma til að tala við þau, fórna tíma
frá sinni eigin vímuefnaneyslu til að
reyna að koma til móts við þau. En
þetta samband þarf að rækta upp
eins snemma og kostur er og ekki
ætti að draga það þar til á unglings-
ár er komið. Ég vil ekki draga for-
eldra fram sem sökudólga heldur
benda á leið til að stíga fyrsta skref-
ið til hjálpar.
Nú skín það út úr því, hvernig þú
leggur þetta upp, að þú vilt ekki
Sjá bls 11
Nú getur ^ölskyldufólk
ferðast óctyrt
vegna afsláttarfargjalda Flugleiða
Flugleiðir vilja gera fjölskyldufólki fært að nýta sér flugið, þægilegasta ferðamátann
sem völ er á. I þessu skyni hefur afsláttur verið aukinn á síðustu árum
og reglur um fjölskyldufargjöld rýmkaðar.
Mú þarf forsvarsmaður að greiða fullt fargjald, en maki og börn á aldrinum 12—20 ára
að greiða 50% af fargjaldi fullorðinna og 2-11 ára börn aðeins 25%.
Þetta gildir að sjálfsögðu líka þegar annað foreldrið ferðast með eitt barn sitt eða fleiri.
- Fjölskyldufólk kemst nú í ódýrt og þægilegt ferðalag.
FLUGLEIDIR
Gott lótk hjá traustu félagi