SÁÁ blaðið - Apr 1984, Page 23

23
Úr leikhúsverkinu:
„Undir teppinu
hennar ömmu“
eftir Nínu Björk Árnadóttur
Þau standa að sýningunni:
Leikstjóri er Inga Bjarnason, Nína Björk Árnadóttir
er höfundur verksins, en Guðrún Svava Svavarsdóttir
hannaði búninga og leikmynd.
Leikkonurnar eru þœr Kristín Bjarnadóttir, Sigur-
jóna Sverrisdóttir, Sigrún Edda Björnsdóttir, Sigurveig
Jónsdóttir, Anna Einarsdóttir, Margrét Ákadóttir og
Sólveig Halldórsdóttir.
Hákon Leifsson, Guðmundur Ólafsson og Þórhallur
Sigurðsson sjá um karlraddirnar. Tónlistina flytja þau
Hákon Leifsson og Guðrún Birgisdóttir, en Ijósastjóri er
Arni Baldvinsson.
Sýningar eru í Hótel Loftleiðum — auditorium.
blundar í
kynslóðinni"

Sviðið er borðstofa eða
borðkrókur. I einu horn-
inu situr amman í stól með
mikið teppi yfir fótum sér.
Lóa talar við eiginmann-
inn, sem er frammi á bað-
inu. Hann sést ekki.
Lóa: Þú ert að verða of seinn.
Eiginm.: Já, (þögn). Lóa mín... ég
þarf að tala við þig...
Lóa: (Grípur frammí, — flaumósa)
A ég að segja þér, hvað mig
dreymdi...?
Eiginm.: Já, já.
Lóa: Mig dreymdi að þú varst að
fara, — þú ætlaðir burt, þú pakk-
aðir fötunum þínum niður í tösku,
— þú varst að pakka þeim, þegar ég
kom inn, ég var grátandi... ég grét...
ég hágrét... ertu ekki að hlusta á
mig?
Eiginm.: Jú, jú.
Lóa: Er það? Hvað var ég að segja?
Eiginm.: Þú grést og þú hágrést...
heyrðu, Lóa mín...
Lóa: (Grípur frammí) Já — og ég
sagði, það beit kálfur í handlegginn
á mér, svo hann brotnaði og samt
ætlarðu að fara... hugsaðu þér...
finnst þér þetta ekki furðulegt??
Eiginm.: Jú.
Lóa: Hugsaðu þér... ha?
Eiginm.: Já, heyrðu...
Lóa: (Grípur frammí). Finnst þér
þetta ekki skrítið?
Eiginm.: (Dæsir) Ég hef bara aldrei
heyrt annað eins. Ég verð að tala við
þig bráðum Lóa. Við verðum að
finna okkur stund. Ha, Lóa mín??
Lóa: Hvað dreymdi þig?
Eiginm.: Ekkert. Mig dreymir
aldrei neitt.
Lóa: Það dreymir alla.
Eiginm.: Þá er ég ekki allir. Ég get
heldur ekki látið mig dreyma gras
og kálfa þegar... Við getum kannski
talað saman um helgina... ha??
— segir lnga Bjarna-
son leikstjóri
Þetta efni, sem við erum
að sýna í „Undir teppinu
hennar ömmu “ á sterkar
taugar í mér. Ég hef lengi
haft mikinn áhuga á að
fjalla um áfengið á þennan
hátt frá listrœnu sjónar-
miði og það hefur sannast
sagna brunnið á mér að
gera eitthvað í þessum dúr
til að vekja athygli ekki
síst á hinum mannlega
þœtti áfengismálanna.
Efnið höfðar að mínu
mati til almennings, enda
kannast flestir við það af
eigin raun. Sannast sagna
þykir mér vœnt um þetta
verk og ég hef sjaldan unn-
ið að leikhúsverki, sem
hefur gefið mér eins mikið
og undirbúningur þessarar
sýningar á Hótel Loftleið-
um núna.
Þetta sagði Inga Bjarnason, leik-
stjóri í stuttu spjalli við okkur, en
hún var beðin um að segja álit sitt á
„Undir teppinu hennar ömmu“. En
er þetta verk ekki bara fyrir konur?
Lóa: Maður lætur sig ekki dreyma.
Mann dreymir. Svo var ekkert gras,
kálfurinn var...
Eiginm.: Ég er að verða of seinn.. ég
verð að hlaupa... Guð minn góður...
hann er áreiðanlega farinn að bíða.
Lóa: Hver?
Eiginm.: Maður, sem ég á að hitta...
Lóa mín... þú... ég hef samband...
Lóa: Þú manst svo eftir þessu í
kvöld.
Eiginm.: Hverju??
Lóa: Veislunni. Manstu ekki...
pabbi hefði orðið sextugur, Didda
systir kemur... og félagar pabba.
Eiginm.: Didda? Og...? Já, Lóa
mín, ég tala við þig (Heyrist hlaupa
út)
(Lóa fer nú að stól ömmunnar.
Klappar etv. ömmunni. Tekur svo
pela, sem er falinn undir teppinu,
sem er yfir fótum ömmunnar. Fær
sér sopa. Felur pelann aftur. Kallar
hátt.)
Lóa: Systa... Syyyyysstta...
Systa: (Heyrist kalla) Jááááaa.
Lóa: Ertu ekki að koma elskan... —
klukkan er að verða...
Systa: Júúúúú. (Systa kemur fram)
Lóa: (Nær í morgunmat handa
henni). Hérna elskan, mýslí ha...
Það finnst þér gott... mýslí úr Náttó
— ha...?
Systa: Aha... — ég ætla í sturtu.
Lóa: Já elskan (Lítur á klukkuna.
Gengur etv. að stól ömmunnar... —
fumar, kallar til Systu) Þú manst
eftir afmælinu í kvöld.
Systa: Hvaða afmæli?
Lóa: Pabbi hefði orðið sextugur.
(Systa kemur).
Systa: Jæja. (Þögn) Mamma...
heyrðu...
Lóa: (grípur frammí) Fáðu þér
mýslíið. Það er úr Náttó.
Systa: (Systa bíður spennt. Þögn)
Mamma... mamma, hvernig líður
þér?
Lóa: Líður mér? Elsku Systa mín,
Sjá bls 25
Nú heyrast þrjár karlmannsraddir í
verkinu. Að öðru Ieyti halda konur
uppi sýningunni.
„Nei, þetta verk er alls ekki bara
fyrir konur. Það er fyrir alla, allt
fólk sem hefur gaman af leikhúsi og
höfðar eins og ég segi örugglega til
mjög stórs hóps íslendinga, enda er
það ekki skrifað fyrir sérhópa. Það
er hins vegar engin tilviljun, að við
veljum þetta efni til umfjöllunar.
Við fjöllum um það til að lýsa því,
hverjar við erum, til að segja frá
lifshlaupi okkar. Það er innlegg inn
í umræðu um vímuefnamálin. Ég
vona að minnsta kosti að svo verði.
Mótaðist verkið ekki talsvert
þegar þið fóruð að vinr.a úr því á
æfingum?
— rœtt við Nínu
r
Björk Arnadóttur og
Guðrúnu Svövu
Svavarsdóttur
Það var þœgilegt and-
rúmsloft, sem mœtti okk-
ur í auditorium Hótels
Loftleiða á dögunum, þeg-
ar enn var verið að full-
móta verk Nínu Bjarkar-
Árnadóttur „Undir tepp-
inu hennar ömmu“ mjúk-
um, listjéngum höndum.
Kannski var það þœgilegt
af því það voru einungis
konur í salnum, leikkonur
og skáldkonur sem ásamt
Vorkonum Alþýðuleik-
hússins hafði tekist að
töfra fram magnað verk úr
texta Nínu Bjarkar.
„Undir teppinu hennar ömmu“
er gegnsýrt af baráttunni við áfeng-
ið og mannlífsbrotin, sem þar eru
kynnt láta engan ósnortinn. Við
kynnumst mannlegu drama þriggja
kynslóða, ömmu, mömmu og dótt-
urinnar sem allar heyja styrjöld
„Ég tek nú fram svona til öryggis,
að auðvitað á Nína Björk allan
texta í verkinu eins og hann leggur
sig. Við hin erum ekki rithöfundar.
En þeir sem fylgst hafa með vinnsl-
unni hafa tekið eftir ákaflega góð-
um vinnuanda meðal okkar, sem
höfum unnið að þessari sýningu.
Ég get sagt þér, að ég hef starfað að
leiklist í mörg ár, en aldrei verið eins
hamingjusöm við neitt verkefni,
sem ég hef unnið að. Ég hef sjaldan
upplifað svona mikla samheldni.
Hver æfing veitti manni mikla
ánægju. Það var gaman að vinna
þetta verk“.
En hvaða dýpri merkingu má
leggja í sögu Lóu og þeirra kvenna,
sem fram koma í Ieikritinu?
„Ja, hvað á ég nú að segja þér?
Það er alltaf erfitt og varasamt að
fara að túlka innihald verka og boð-
skap. En ætli þetta verk segi mér
ekki, að það er til leið út úr kvöl-
inni. Og ég vona, að það sem fólk
les út úr þessu verki fóstri af sér ein-
hverjar hugmyndir, umræðu og
hræri svoíitið upp í huga fólks. Við
endum mjög bjartsýnt. Það er eng-
in ástæða til að láta fugl óttans ná
tangarhaldi á sér, engin ástæða til
þess að örvænta.
Nokkuð í lokin?
Já, ég er ekki frá.því að ég ætti að
koma því að í einmitt þessu viðtali,
að starf Al-Anon hefur hjálpað mér
til að hætta að þykjast vera eitthvað
annað en ég er. Það hefur gefið
manni vissa öryggistilfinningu að
vera bara maður sjálfur".
ÞH
sína gegn vimugjöfum þó með ólík-
um hætti sé.
En þó áfengið sjálft sé í forgrunni
verksins sem áhrifavaldur og tákn
tortímingar, er það hið persónulega
og mannlega, lifsmyndir úr ævi
fjölskyldunnar, tilfinningar, ást,
hatur, beiskja, niðurlæging og sam-
bandið innan fjölskyldunnar, sem
er yrkisefni skáldkonunnar. Það er
Guðrún Svava Svavarsdóttir, sem
hannað hefur búninga og leik-
mynd, en Inga Bjarnason leikstýrir
þessu verki, þar sem aðeins þrjár
karlmannsraddir heyrast úr fjarska.
Mist Þorkelsdóttir á heiðurinn af
tónlistinni, sem fellur vel að ljóð-
rænum texta Nínu Bjarkar.
Við náðum tali af þeim Nínu
Björk og Guðrúnu Svövu rétt um
það leyti sem frumsýning stóð fyrir
dyrum. Það lá beinast við að
spyrja, hvernig þetta verk hefði orð-
ið til...
Nína Björk: Jú, það var eiginlega
þannig að síðastliðið vor kom til
mín Inga Bjarnason og bað mig að
setja saman leikrit fyrir kvenhlut-
verk eingöngu og vitanlega tók ég
því vel. Eg átti ljóðaflokkinn „Fugl
óttans" og byggi verkið að hluta á
honum. Aðalpersónan er drykkju-
sjúk kona. Hún er langt leidd í
drykkjunni og í síðari hluta verks-
ins upplifir hún martröð, tremens
og ofskynjanir. Hún heyrir raddir,
raddirnar frá hálsi, sem henni
finnst vera hluti óraunveruleikans. í
verkinu koma fram fulltrúar ýmissa
drykkjumynstra, ef svo má segja,
en vonin kviknar í dótturinni Systu
i lokin, sem rís upp síðast i verkinu,
þess albúin að takast á við iífið
sjálft.
Nú eru búningar mjög einfaldir,
kyrtlar i mismunandi litum, sem
minna á aðra veröld. Hvers vegna
einmitt kyrtla, Guðrún?
Kyrtlarnir eru eins konar tákn,
tákn um ástand fremur en fram-
vindu. Hver litur hefur sína tákn-
rænu merkingu, sem ég held að
áhorfendur skynji ósjálfrátt. Þann-
ig er grái liturinn nöturlegur. Hann
táknar fortíðina, hina gráu fortíð.
Konur í tremmanum klæðast fjólu-
bláu og guli bjarti liturinn, sem
dóttirin Systa klæðist er bjartur,
minnir á birtu sólar, táknar vonina
sem dóttirin elur með sér.
Nú tekur maður eftir því, hve
baráttan í þessu verki milli persón-
anna er hörð og óvægin. Það er
mikið miskunnarleysi ríkjandi milli
mæðganna. Hvað vilt þú segja um
þetta, Nína? Stundum minnir þetta
jafnvel á helgileikinn, þar sem hið
góða og hið illa takast á af fullkom-
inni heift.
Það er rétt. Amman geymir á-
fengið. Hún er virkilega andstyggi-
leg, en þó ekki alvond. Hún hefur
náð tökum á dóttur sinni gegnum
pelann. En ég vil þó benda á, að þó
að áfengið gegni miklu hlutverki
sem tákn og áhrifavaldur hins illa,
þá stendur Lóa, móðirin, samt
frammi fyrir ákveðnu vali og við
vitum ekki, hvaða ákvörðun hún
tekur í lokin. Það er einnig einkenn-
andi fyrir dótturina Systu, hve vel
hún skilur föður sinn, en ekki móð-
ur sína. Það hvarflar aldrei að henni
að ásaka föður sinn. En hún ásakar
hana, móður sína, þess í stað.
Guðrún: Já, eiginlega finnst mér
þetta leikrit fjalla mikið um þetta
móður, dóttur-samband. Það er
móðir Lóu, dóttir Lóu-sambandið,
sem virðist vera Nínu afskaplega
hugleikið. Eiginlega finnst mér
þetta samband dálítið sjúkt, en
vonin blundar þó i þriðju kynslóð-
inni, Systu, sem er allt öðru vísi.
Hún er orðið mjög taugaveiklaður
unglingur, en lætur samt ekki hug-
fallast í raunum fjölskyldunnar.
Nú virkar þetta verk sem aðskild-
ir þættir þó áhrifamikið sé. Hver er
skýringin á því Nína?
Eiginlega er þetta ekki leikrit.
Þetta er leikhúsverk. Það er byggt
upp úr þremur þáttum. Fyrsti þátt-
urinn er eintal konu, sem Iíta má á
sem fulltrúa vinnukvenna hér á
landi á fimmta áratugnum. Síðan
tekur við eintal nútímakonu. Síð-
asti þátturinn er ljóðrænn, nánast
martröð. Saman eiga þessir þættir
að mynda eina heild, en þeir eru
ekki leikrit í hefðbundnum skiln-
ingi þess orðs heldur leikhúsverk
eins og ég sagði áður.
Nú bíður þessi salur ekki upp á
flókna búninga og leikmynd Guð-
rún?
Nei, það hefur verið stefnan hjá
Alþýðuleikhúsinu að leggja ekki
mikið fé í leiktjöld og búninga án
þess þó að skerða hið listræna gildi
verksins. Leikmyndin er kannski lít-
il og fátækleg, en hún er í samræmi
við efnið og auk þess hefur leikhóp-
urinn unnið allt sjálfur sem þurft
hefur að gera.
Hver er boðskapur þessa verks
Nína? Er hann til?
Boðskapur? Kannski baráttan
við óttann. Þetta verk fjallar mikið
um alkóhól, vímuna, flóttann inn í
vímuna, þegar raunveruleikinn er
okkur ekki nógu hliðhollur. Ég gef
ekki neina lausn með þessu verki.
Ég greini ástand. Ég vona, að það
opni augu og hreyfi við fólki. Mér
finnst það eiga erindi við fólk þetta
verk.
ÞH
Fjallað um áfengi frá
listrænu sjónarmiði