Fróðskaparrit - 01.01.1979, Page 105

Fyriskipanin frá 3.5.1723 um handilí Føroyum
og kærurnar um hana
Peter Korsgaard.
Longu frá fyrst í 16. øld hevði danska krúnan einarætt til
at standa fyri Føroya handli við útheimin. Hesin rættur varð
aloftast burturfestur til einstaklingar ella feløg, men av og á,
tá ið leigumálið vár úti ella tað varð misrøkt, tók ríkið um
endan og røkti handilin fyri egna rokning. Hetta hendi m. a.
frá 1709 til 1856, tá ið handilin varð fríur.
Sama um tað vóru einstaklingar, feløg ella ríkið, ið høvdu
handilsrættin, so varð prísurin á keyptum og seldum vørum
(taksturin) ásettur við fyriskipanum. Soleiðis varð hvør einasta
fyriskipan ein fastløga av býtisviðurskiftunum millum Føroya
og Danmarkar. 1 Føroyum hevði nýggjur takstur eisini við sær
skiplanir í búskaparvánunum hjá ymsum samfelagsbólkum alt
eftir, hvussu tey vørusløg, teir keyptu og seldu, vórðu sett í
prís.
Áðrenn handilsrætturin kom undir kong í 1709, hevði hann
í næstan hálva øld verið burturfestur til Gablarnar1, og henda
tíð hevði givið hvørki teimum, ið handilin høvdu í hondum,
ella føroyingum stórvegis vinning. Ein høvuðsvansin hevði
verið ovurframleiðsla av hosum, og harafturat kom, at fiski-
skapurin hevði verið fyri stórari afturgongd. Hosurnar vórðu
seldar mest til Hálands2, men marknaðurin var svikaligur og
gav aloftast tap. Hesar vansar fekk ríkið í arv.
Tað hevði verið nógv illstøða millum føroyingar og handils-
fólkið, og tvær reisir sendu føroyingar sendinevndir til Keyp-