Helgarpósturinn - 29.06.1979, Blaðsíða 18

18
Föstudagur 29. júní 1979. —heJgarpósturinrL.
Hugsað um barnabækur III%á%/
Féla-
.Jvsí
Allur þorri þeirra bóka sem fyr-
ir augu min bar á liöinni bóka-
vertiö og ætlaöar voru yngstu
lesendunum, voru af þvi tæi sem
drepiö var á í siöasta pistli:
Fjölþjóölegar myndabækur
meö rýrum texta og misgóöum
myndum. Nærfellt allar áttu
þær lika sameiginlegt þaö ein-
kenni sem stundum fer mest i
taugarnar á mér þegar veriö er
aö skrifa fyrir yngstu lesend-
urna: Málfarslega einföldun á
þvi stigi aö textinn gerir nánast
nga kröíutil hugsunar eöa skiln-
ings. Myndunum er I góöri
meiningu ætlaö að örva imynd-
unarafliö, hvernig sem þaö
tekst. — Þetta meö textann er
reyndar stórmál og hreint ekki
bundiö frumsömdum Islenskum
barnabókum. Erlendir höfund-
ar skrifa lika svona — og sjálf-
sagt i góðri trú. Þeir halda aö til
þess aö ná til barna verði þeir aö
hjala á barnamáli. En þaö eru
gömul sannindi aö af þvi læri
börnin málið aö það sé fyrir
þeim haft. Og hvernig eiga þau
börn sem enginn nennir lengur
aö tala viö aö læra máliö, ef þaö
er ekki einu sinni á þeim bókum
sem fyrir þau eru skrifaðar?
Frumsamdar islenskar
barnabækur (nýjar) voru
fjarska fáar á siöasta ári, og
raunar voru enn færri sem
skáru sig nokkuö úr. Sú sem
hlaut viöurkenningu Borgar-
stjórnar Reykjavíkur, Berjabit-
ureftir Pál H. Jónsson, var lik-
lega sérkennilegust, en sá fugl
sem þar um ræöir er of skyldur
höfundi þessa pistils til aö um
hann verði fjallaö hér.
Miklu meira framboö var á
textabókum fyrir eldri börn og
ungiinga. Þar voru þýddar bæk-
ur aö vanda i mikíum meiri-
hluta, sumar reyndar ágætlega
þýddar og nokkrar sem veru-
lega greindust frá fjöldanum
(þ.e. veruleikafalsandi hasar-
sögum). Veröur hér drepiö á
nokkrar þeirra.
Langmestur styr stóö um bók
Sven Wernströms, Félaga Jesús
(Mál og menning, þýð. Þórar-
inn Eldjárn). Ég hef áöur gefiö i
skyn aö mér hafi þótt þaö mikill
gauragangur út af litlu, einfald-
lega vegna þess aö Félagi Jesús
er langlélegasta bók sem ég hef
lesiö eftir annars ágætan höf-
und. Ungur lesandi felldi besta
dóminn i min eyru: „Þetta heföi
Leikhússmoröiö er ágætt dæmi
um þá félagslegu unglingasögu
sem Wernström hefur náö langt
meö, og hún er ágætlega
skemmtilegur lestur — eins og
flest sem hann hefur skrifaö.
Hins vegar er ég ekki alveg viss
um að þetta stranga raunsæi sé
besta leiöin til aö koma góðum
hugmyndum á framfæri.
Tvær danskar unglinga- og
fullorðinnasögur gætu komiö
næst. Iöunn gaf út skáldsögu
Bents Hallers, Tvibytnuna i
þýöingu Guölaugs Arasonar. I
eftirmála tekur þýöandi undir
þau orö höfundar aö unglingar
ættu aö lesa bókina meö full-
orönum. Þetta heid ég sé alveg
Wjjm
Bókmenntir
eflir Heimi Páisson

kannski ekkert orðiö vond bók,
ef hann heföi bara ekki látiö
persónuna heita Jesú”. Annars
má vel segja aö þetta hafi ekki
veriö alvont tiltæki, fyrst bókin
eða umræöurnar um hana gátu
fætt af sér jafnágæta grein og
Gunnar Benediktsson skrifaði i
Timarit Máls og menningar
(Buldi viö brestur, TMm 1,
1979).
Miklu athyglisveröari var bók
sama höfundar, Leikhúsmjröiö
(Iöunn, sami þýöandi). Var hún
enda verölaunuö. sem besta
þýdda barnabókin á siðasta ári.
nauösynlegt. Sá veruleiki sem
afhjúpaöur er i sögunni er svo
hræöilegur aö kynni af honum
hljóta aö geta oröiö viökvæmum
unglingum mikiö áfall. Sama
kann reyndar aö gilda um ýmsa
fulloröna. Vitanlega má um þaö
deila hversu langt eigi aö ganga
i aö lýsa opinskátt hremming-
um nútimasamfélags. Vissu
fleiri, en þögöu þó, sagöi kerl-
ingin. Þær aöstæöur sem Bent
Haller lýsir eru áreiðanlega til,
ekki aöeins I Danmörku heldur
einnig að einhverju marki
hérlendis, en mér finnst var-
liIHIHJS' iW;1
HHUHD >
hugavert aö skilja unga lesend-
ur eftir i jafnmikilli óvissu og
bókin gerir.
Börn geta alltaf sofið heitir
bók eftir Jannick Storm, sem
Lystræninginn gaf út i þýöingu
Vernharös Linnets. I miskunn-
arlausu raunsæi á þessi bók
margt skylt við Tvibytnuna, en
gefur þó miklu bjartari niður-
stööu en hún. Sjálfsagt hrellir
þaö einhverjar sálir aö lesa um
ótta kynþroskaáranna og kyn-
óranna, en engum held ég þessi
bók spilli, og unglingum hlýtur
aö vera léttir aö þvi aö lesa
opinskáa umfjöllun um hvers-
dagsleg vandamál þeirra.
Liklega er það fyrst og fremst
löngun til aö fræöa unglinga um
lif flóttafólks i Austurlöndum
nær sem knúiö hefur Gunhild
Sehlin til aö skrifa bókina
Fióttadrengurinn Hassan (þýö-
andi Jónas Gislason, Bókaútg.
Salt),og aö þvi marki er bók
hennar góö. Sú innsýn sem hún
veitir i ástandiö I flóttamanna-
búöum og utan þeirra i Jórdanlu
er skýr. Hins vegar er bókin lika
talandi dæmium þá innrætingu
bóka sem aldrei er nefnd af þvi
hún er kristileg. Og naumast
munu allir sammála um þá
mynd sem skáldkonan bregöur
upp af veröandi andspyrnu-
hreyfingu. Það er greinilega um
aö ræöa góöan stofn i glæpa-
mannakliku.
Siðasta bókin sem vikiö verö-
ur aö er reyndar mjög viö hæfi
ungra lesenda eða hlustenda.
Hún kemur frá Danmörku og
heitir þvi ágæta nafni Gúmmi-
Tarsan. Höfundur er Ole Lund
Kirkegaard, þýðandi Þuriöur
Baxter, útgefandi Iöunn. Þetta
er aldeilis bráðskemmtileg
satira um hetjudýrkunina og
hollt mótvægi gegn öllum þeim
súpermönnum, travoitum og
törsönum sem nú hamast
að börnum okkar. Lesiö
Gúmmi-Tarsan fyrir börnin
áður en þau fara á næstu hetju-
mynd!
Eins og fram hefur komið um
aöra bókaflokka sem hér hafa
veriö ræddir, fer þvi fjarri að
vikiö hafi verið aö öllu athyglis-
veröu. Þannig hafa ekki verið
nefndar ýmsar bækur innlendra
höfunda, ætlaöar smáum börn-
um og stórum, né heldur allt
gott sem þýtt hefur verið. Valiö
hefur sumpart veriö tilviljun
háö.
Þegar á allt er litiö hygg ég þó
megi fullyröa aö um sé aö ræöa
vaxandi fjölbreytni i útgáfu
þýddra bóka fyrir unglinga, og
þaö er vel. En manni hlýtur aö
ógna hve fáir góöir höfundar
veröa til þess að frumsemja fyr-
ir unga islenska lesendur. Um
sumar ástæöurnar hefur verið
rætt áöur. Einnar var þó ekki
getið: Er hugsanlegt að alvöru-
rithöfundar telji þaö fyrir neöan
sina viröingu aö skrifa fyrir
unga lesendur? Ef svo er, eigum
við of mikiö af hrokafullum höf-
undum.
Fréttamennska og ritskoðun
Það er svolitið sláandi að
bera saman fjölmiölun á tslandi
og i Bandarikjunum. Hérlendis er
rekin kraftmikil blaöamennska af
litlum efnum. Siðdegisblööin hafa
fram til þessa gengið I farar-
broddi i þessu efni, einkum þó
Dagblaöiö, sem fyrst blaöa á
íslandi fór aö reka haröa og
stundum óbilgjarna frétta-
mennsku. Forsenda þessarar rit-
stjórnarstefnu Dagblaösins er
óumdeilanlega sú staöreynd, aö
þaö var ekki bundið á klafa
flokksblaöamennsku. Blaðiöbauö
byrginn þeirri úrgömlu reglu aö
málgögn stjórnmalaflokkanna
segðu okkur fréttir.
Þessari stefnu blaösins hlutu
hinblöðin aö taka miö af. Frá og
með stofnun Dagblaösins áriö
1975 hófst nýtt timabil I sögu
islenzkrar blaöamennsku. Þaö er
ekki laust við, aö blaöamennskan
berimerki ungæöisháttar enn. Og
þvi er heldur ekki aö neita, aö
flokksblööin (Morgunblaöiö meö-
taliö) eru ennþá allaftarlega á
merinni.
Fyrir ísiending erlendis er þaö
t.d. hreint út í hött aö fá sendan
einvöröungu Þjóöviljann til aö fá
fréttir aö þvi helzta, sem á seyði
er i islenzku þjóöfélagi. Þar eru
stór göt. Þjóöviljinn er kannski
svolltiö svipaöur útvarpi og sjón-
varpi I þessum punkti. I rikisfjöl-
miðlum eruekki sagöar fréttir af
ákveönum málaflokkum. Þess
vegna eru þeir lfka ódugandi einir
sér fyrir þann, sem vill fylgjast
náiö meö. Þarer allt svona heldur
slétt og fellt og stundum alveg
hrútleiöinlegt.
Þegar þetta er boriö saman viö
bandariska fjölmiðla sést, aö við
eigum margt ólært. Fréttir eru
allar miklu betur unnar, þeim er
betur fylgt eftir og f jölmiölar þar
leggja metnað sinn i aö skýra frá
misfellum i bandarisku samfélagi
i þvi skyni, aö úr veröi bætt. Þar
er stunduð rannsóknarblaða-
mennska á öllum fjölmiölum,
sem standa vilja undir nafni. Þar
er rannsóknarblaöamennska
viöurkenndur og virtur hluti
blaöamennsku. Þar er
rannsóknarblaðamennska ekki
skammarheiti eöa háösyröi, eins
og gjarna ber á hérlendis. Þar er
þessiþáttur blaöamennsku talinn
nauösynlegur lýöræöinu.
Einmitt af þessum sökum
leggja Bandarikjamenn, ekki ein-
vöröungu fréttamenn, feiknar-
áherzlu á réttindamál sin. 1 engu
ööru landi i heiminum er til
jafnviötæk og afdráttarlaus fjöl-
miölalöggjöf. Og í engu öðru landi
hefur stjórnarskrárákvæöiö um
prent- og tjáningarfrelsi veriö
túlkuð á jafnákveöinn hátt blaöa-
mönnum í vil. Raunar má full-
yröa, að málfrelsiákvæöi banda-
risku stjórnarskrárinnar, þjóni
liku hlutverki og trúarboöorð.
Samkvæmt túlkun á þessu
ákvæði heföu svonefnd VL-mál
aldrei fariö fyrir dómstóla. Þau
heföu veriö vonlaus frá upphafi,
bæði samkvæmt stjórnarskránni
og meiðyröalöggjöfinni. Og mál
eins og lögbanniö á Þjóf I Paradis
Indriða G. Þorsteinssonar, sem
stóö i fjögur ár, heföi veriö kallaö
réttarhneyksli i Bandarikjunum.
Raunar eru lögbannsaögeröir af
þessutæi afarfátiöar. Hvers kyns
tálmanir á prentfrelsiö kalla
fram mikil og kröftug mótmæli
frá blaöamönnum og útgefendum
oger mikill gaumur gefinn i hvert
sinn, sem slik mál koma upp.
Hérlendis sitja blaöamenn þol-
góöir og auðum höndum og varla
heyrist æmt né skræmt, ef gengiö
erá rétt fólks til aö tjá sig. Það er
hér, sem Islendingar þurfa að at-
huga sinn gang. Þegar allt kemur
til alls virðist viröing fyrir mál-
frelsi ogprentfrelsi vera ákaflega
litU.
Mér kemur i hug nærtækt
dæmi.
Eftir að Helgarpósturinn hóf
göngu sina vildu menn að sjálf-
sögðuauglýsa vörusinai útvarpi.
Samkvæmt reglum útvarpsins
var bannaö, að auglýsa efni dag-
blaöanna. Viö þessa fáránlegu
reglu hafa dagblööin oröiö aö búa.
A þessu varö þó breyting á dög-
unum og nú mega helgarblöðin
(einvöröungu) auglýsa efni sitt.
En þai með er sagan ekki öll
sögö. Útvarpiö áskílur sér rétt tfi
þessaö ritskoöa auglýsingarnar.
Þaö væri aö sjálfsögðu ekkert
undarlegt þótt útvarpiö gætti
þess, aö ekki væru auglýstar
sviknar vörur i auglýsingatimum
þess. Hitt er öllu verra, að út-
varpiö hefur komiö sér upp ein-
hverjum óskiljanlegum reglum
um hvaöa orö megi nota I aug-
lýsingum helgarblaöanna og
hvaða orð ekki.
Viö skulum taka dæmi.
A dögunum ætlaöi Helgar-
pósturinn aöauglýsa, aöi blaöinu
væri gerö „úttekt á Islenzkum
aðalverktökum”. Þetta mátti
ekki! Islenzkusérfræöingar aug-
lýsingadeildar útvarpsins töldu
orðiö „úttekt” ótækt. Viö spurö-
um hvers vegna? Jú, mér finnst
vera s vona áróðurskeimur af orð-
inu, sagði stúlkan i auglýsing-
unum. Við spurðum þá hvernig
henni hugnaðist „itarleg umfjöll-
un” i staö orösins „úttektar”. Jú,
þaövar i lagi. Við spuröum stúlk-
una hvernig hún skildi oröiö út-
tekt. Eftir langa umhugsun kom
svariö: Ottekt þýðir Itarleg um-
fjöllun! Hringur. Til þess aö hafa
vaðiö fyrir neöan okkur höföum
viö samband viö Islenzkumann og
báðum hann um skilgreiningu á
orðinu úttekt. Hann sagöi orðiö
hlutlaust sem mest mætti vera og
þýddi nánast itarleg umfjöllun.
Þetta eina dæmi er eitt af mý-
mörgum. Þetta er i sjálfu sér ekki
stórmál. Enþetta erprinsippmál.
Duttlungar manna og undarleg
tilfinning fyrir islenzku máli
niöur I útvarpi á ekki og má ekki
ráða þvi hvernig blöð kynna
lesendum efni blaöa sinn i keypt-
um auglýsingatima.
Þetta erdæmi um hallærislega
og sveitalega afstööu viökvæmra
sála hjá Útvarpinu. Það sem er
þó verra, er að þetta er ritskoöun.
Ofangreint minnir mig á þá
ákvörðun Björns Ólafssonar,
menntamálaráðherra um miðja
öldina, aö banna orðiö „dans” i
útvarpinu. Dansiböll áttu það til
að vera svallsöm og var þá gripið
til þessa stólparáðs aö banna
oröiö „dans” en leyfa mönnum
þess i stað aö auglýsa „skemmt-
anir” þar sem þessir eða hinir
„spiluöu”.
P5. Þaö hefur oröið skenamti-
leg breyting P sjónvarpinu að
undanförnu. Þar hefur tekiö til
starfa maður, Ingvi Hrafn Jóns-
son, sem auösjáanlega skilur
miðilinn sjónvarp. Þegar hann
hefúr fréttainnskot I fréttatima
segir hann okkur fréttir. Hann
horfir i myndavélina, talar til
áhorfandans og notar frétta-
handritiðsértil stuönings, eins og
tiðkast með menningarþjóöum.
Vel gert hjá Ingva Hrafni og
mætti vera öörum til fyrirmynd-
ar.
Staða
leikhússtjóra L.R.
Leikhússtjórastaðan hjá Leikfélagi
Reykjavikur er laus til umsóknar.
Umsóknum skal skilað til stjórnar L.R. i
pósthólf 208, 121 Reykjavik, fyrir 1. októ-
ber 1979.
Nýr leikhússtjóri tekur til starfa 1. sept-
ember 1980 og er ráðningartimi hans 3 ár.
Þó er nauðsynlegt að umsækjandi geti
hafið undirbúningsstörf frá og með næstu
áramótum, eða eftir samkomulagi.
Nánari upplýsingar veita Vigdis Finn-
bogadóttir, leikhússtjóri, og Steindór
Hjörleifsson, formaður L.R.
Stjórn Leikfélags Reykjavikur.