Helgarpósturinn - 29.06.1979, Side 19

-JielgarpásturinrL. Föstudagur 29. júní 1979.
Síðbúin eftirmæli um
sannan stðrmeistara
s°gu
1 sniUingatali jazzsögunnar
skipast menn i flokka. Untiir-
flokkana skipa hæfir jazzsúlóist-
ar hvers timabils, þeir eru
venjulega ekki minna en góðir.
Gildi beirra i sögunni skapast af
þvi, hvort þeim hefur tekist aö
lyfta sér á hæöirnar á réttu
augnabliki þ.e. á þeirri stundu
er hljóðritun fór fram. Margir
eru mistækir og aörir komast
aldrei á skifu en eru samt
snjallir. í efri flokk eru svo-
kallaöir meistarar þ.e.a.s.
músikantar sem eru eöa hafa
veriö ieiðandi menn á sín
hljóöfæri (og rúmlega þaö), svo
sem klarinettleikarinn Benny
Goodman, trompetistinn Roy
Eldridge, tenorsaxistarnir
Coleman Hawkins og Lester
Young, pianóleikararnir Fats
Waller, Art Tatum, Oscar
Peterson og m.fl. t þessum
flokki eru einnig þeir, sem
komiö hafa með nýskipan i
samleik hljóðfæranna eins og
t.d. Fletcher Henderson hljóm-
sveitarstóri, útsetjarinn Don
Redman, Count Basie, Gil
Evans, Tadd Dameron og
Lennie Tristano svo aö dæmi
séu nefnd.
Til stórmeistara teljast þeir
einungis sem breytt hafa gangi
jazzsögunnar. Þar tróna m.a. i
öndvegi þeir Duke Ellington og
Charlie Parker. Fyrsti stór-
meistari jazzins var afturámóti
enginn annar en hann Louis
okkar Armstrong. Hann lifði
a.m.k. tvö ólik timabil. A hinu
fyrra 1920-1940 fór hann slikum
hamförum i jazzheiminum, að
allir er á hlýddu stóðu á öndinni.
Siöara skeið hans þekkjaflestir.
Þegar gamla þrekið þvarr varö
þessi ljúflingur aö einum
elskaöasta skemmtikrafti aUra
tima. Hjartahlýjan var ómæld
og hann umfaömaði okkur öll
meö elsku sinni og látleysi. Þaö
„tlmabil hinna skapandi
sólóista”.
Armstronglék svo sannarlega
á alls oddi á plötusiöunum 60
meohéitu 5unni og heitu 7unni.
Hann lék sig út úr New
Orelansstilnum, gegnum
Chicagoskólann og langt inn 1
framtiöina, þangaö sem sam-
spilararnir gátu ekki fylgt
honum eftir. — Og OKeh firmað
sagði auðvitaö stopp.
Armstrong haföi nefnilega
leikiö heldur betur á útgef-
andann, þvi ekki erkunnugt um,
aö þessar plötur hlypu út úr
búöunum eöa röskuöu ró
fjöldans á neinn hátt. Samt sem
áður undrast jazzfræöingar enn
þann dag idag (rúmum 50 árum
siðar) þessa furðulegu spila-
mennsku. Meöal annars sagöi
sá ágæti meistaratrompetisti
MilesDavis i Down Beat viötali
nýlega (D.B. jazztimarit i USA
sem hóf göngu sina 1934) „You
know you can’t play anything
that Louis hasút played — I
mean even modern”
Louis Daniel Satchmo
Armstrong fæddist á
þjóöhátiöardegi Bandarikjanna
4. júli áriö 1900 i New Orleans.
Langafi hans og amma lifðu i
konunglegri lukku á gullströnd
Afriku (nú Ghana), þegar þau
voru fönguð af Aröbum, seld og
færð I fjötrum til vesturheims i
þrældóm. Armstrong haföi
minna en ekkert af föður sinum
aö segja i æsku og átti stopular
stundir méö móöur sinni sem
stundaöi elstu atvinnugreinina
af kostgæfni fram eftir ævinni.
Snert af uppeldi hlaut samt sá
stutti hjá ömmunni góöu, en
annars sá gatan um restina.
Louis tilheyröi samt ekki götu-
skri'lnum þVI drengur var
ákveöinn og vissi hvaö hann
vildi. Mjög ungur elti hann
lúörasveitir á röndunum og
lærði allar raddir þess spil-
verks. Satchmo stofnaöi söng-
gamlárskvöld 1912, þetta var
stutt strlö, vinurinn haföi ekki
skotiö nema nokkrum sinnum
upp I loftiö, þegar handjárnin
fóru aö þrengja á úlnliöunum.
—- Þegar Louis Daniel er 16
ára iosnar hann af vandræöa-
barnaheimilinu meö diploma I
kornettleik i vasanum og homiö
undir hendinni glaöur og hress.
á hann var litið).
Frúin teymdi mann sinn út úr
Oliversbandinu og sagði, aö
ekki gætu tveir kóngar blásiö á
sömu búllunni frekar en tveir
hanar galað á sömu þúfu. Joe
Glaser geröist umboösmaöur og
ráögjafi hins nýja konungs
—■ .og auðguðust báðir. Umbi
var ötull, hann bókaöi
Armstrong I 365 kvölda spileri á
ári — ævina ;út. Þaö er aftur á
móti af kvennamálum
meistarans aö segja (hafi
einhver áhuea á bvi), aö Louis
losaöi sig viö þetta skass og
Jazz
eftir Gunnar Reyni Sveinsson
var á Chicagoárunum 1922-’28
sem Louis Armstrong braut
blaö I jazzsögunni, honum tókst
aö stórbæta jazzsólóar frá þvl
áður haföi þekkst, dýpka og
vikka listina og auka þannig
áhrifavald einleikarans. Þaö
var sama hvert hljóöfærið var,
allir smituöust — jafnvel
píanistar eins og Earl Hines
tóku upp svokallaöan „trompet
stil”. Þegar menn höföu hlýtt á
nýjustu plöturnar meö Louis
Armstrong Hot Five 1925 — ’26
og Hot Seven 1927 — ’28, sem
þeir félagar hljóörituöu fyrir
OKeh firmaö svo listilega var
allt breytt frá þvl sem áöur
hafðiveriö. Mennþerruöu sveitt
ennin — og nýr kapituli var
runninn upp, sem kalla mætti
grúppu, sem vann slna litlu
sigra á götuhornum; þau
komust meira að segja upp á
pall kabarettanna og þar meö
var Armstrong kominn á and-
lega spenann hjá jazzkempum
New Orleansborgar.
Drengurinn haföi alveg
einstaka meöfædda persónu-
töfra er entust honum llfiö út.
Maöur gleöst alltaf jafn innilega
viö aö lesa minningar eöa viötöl
við gamla New Orleanskappa,
þar sem hugann ber I
minningunni til þessa litla
einstæöings. „Louis var hvers
manns hugljúfi, en samt ekki
allra’^ segja öldungarnir og
strjúka hrukkóttar hökurnar.
Armstrong fór I einkastyrjöld
viö hinn rangláta heim á
Þegar spánska veikin herjaöi
hvaö grimmast á landann 1918
tók Louis Armstrong sæti King
Olivers (sem hlýtur aö hafa
verið heitur stóll) i hljómsveit
trombónleikarans Kid Orýk.
Armstrong fylgdi meistara
sinum eins og skuggi. Ariö 1922
kallar kóngurinn á sveininn til
aö styrkja liö sitt i miklum
„kaffihúsaslag” i gangstera-
borginni Chicago. Dreamland
Café meö Creole Jazz handinu
þar sem King, Oliver blés i
fyrsta horn og Satchmo á annan
kornett varö eftirlætisstaöur
allra,meira aö segjaAl Caponé.
Nú upphófst mikil grammófón-
vertiö hjá Armstrong — en sú
vertiö stóö aö mestu óslitiö til
dauðadags. Fyrst lék hann
undir hjá bluessöngkonunni
frægu Ma Rainey og Bessie
Smith o.fl. Samvinnan viö
Bessie endaöi á laginu „I Aint
Goona Play No Second Fiddle”
— hvorugt gaf eftir — þó stal
Armstrong sjóinu. Hann missti
niður nótnablaö meö teksta i
miðri upptöku skömmu siöar þá
varö til „Skid-Dat-De-Dat” eöa
„Scat” söngurinn sem Satchmo
var svo frægur fyrir. I hljóm-
sveit King Olivers hitti Louis
fyrir annan strangan stjórn-
anda sem beislaöi þennan ólma
jazzlfolajen þaö var Lilian Hardin
sem varö frú Armstrong no. 1.
Hún var klassisk menntaöur
pianóleikari og þjáöist af all
rausnarlegri framagirnd — og
alveg sérstaklega fyrir bónda
sins hönd, sem aftur á móti var
ekkert nema litillætiö og ljúf-
mennskan uppmáluð (hvar sem
giftist ljúfri chorus girl Lucille
Wilson aö nafni —- og voru sam-
farir þeirra góöar. Sama ár 1930
og siðan var hann skrifaður
fyrir stórum hljómsveitum sem
kallaðar voru Louis Armstrong
and his orchestra en voru I
raun og veru hljómsveitir
þeirra Louis Russelfe og Les
Hite’s. Ekki var alltaf allt i
sómanum, svona útsetninga
legaog æfingalega séöyI þessum
böndum, þó hornahöföinginn
brilleraöi sjálfur allt aö áttund
upp fyrir háa c.
Arið 1946 snýr Satchmo sér
aftur aö gömlu hljóöfæra-
skipuninni meö trompet,
klarinett og básúnu sem
framltnuinstrúment — hann var
kominn i hring. En Louis Arm-
strong and his Allstars gerðu
þaö gott meö Barney Bigard og
Jack Teagarden á spfssnum og
Earl Hines við pianóiö. Þó
Armstroug væri eins og
smiöaöur fvrir tromoetleik (eöa
trompettin sérstaklega settur
saman fyrir hann) var fariö aö
draga verulega af kempunni
uppúr 1950 enda kall kominn á
ævisögualdurinn.
Bókin „My Life in New
Orleans” kom út i New Yorkhjá
New American Library 1955.
Uppfrá þvi var farið að hlaöa
krossum og snúrum á gripinn,
en Armstrong kærði sig litt um
slfkt. Honum þótti töluvert vænt
um aö vera sendur meö hljóm-
sveit sína sem kúltúr ambassa-
dor USA viö stofnun Zaire (áöur
belgiska Congó). Hann kom
meöliö sitt til tslands 1967. Milli
konserta i Háskólabiói breiddi
vinurinn úr frakkanum á gólfiö
— ogfékk sér blund. Hann var
greinilega oröinn þreyttur.
Þrátt fyrir allt átti Armstrong
til aö taka stórmeistaralega
spretti fram I rauöan dauöann.
Hver man ekki eftir siöustu
plötunum hans svo sem „Mack
the Knife” og „Hello Dolly”?
Þar kýlir gamli maöurinn
slikan endahnút á sköpunar-
verkiö, aö allir aörir sem reyna
aö flytja þessi lög veröa hlsegi-
legir. — Svo aö ekki sé nú
minnst á plöturnar sem hann
geröi seint á ævinni meö söng-
konunni Eliu Fitzgerald.
Sjaldan hefur ballööu-
söngurinn fariö eins fint og
beint i hjartarótina eins og I „A
Foggy Day In London Town” og
„April In Paris”. Sjötta júli' 1971
var svartur fimmtudagur og
Swing Low hjá jazzvinum
jaröarinnar. Fyrsta stóra jazz-
sénliö haföi formlega yfirgefiö
þennan heim. Hann var grátinn
langt út fyrir þann þrönga hóp
jazzista — aöallega af fólki, sem
þekkti hann nógu litiö. Jazz-
menn brostu dauft, dustuðu
rykiö af gamla plötubunkanum
og fengu sér i glas — þvi brátt
.hijómaöi „Between the Devil
aud the Deep Blue Sea”,
„Stomp Off, Let’s Go” og „I
Ain’t Goona Play No Seconid.
Fiddle”, , ,Skid-Dat-De-Dat”,
„Oh Yea My Lord”. Og meist-
arinn jarðsöng sjálfan sig inn i
stofu heima hjá okkur. —
Amen.
— Plötuábendingar;
Louis Armstrong lék nokkur
þúsund lög inná plötur um
dagana. Ef velja skal þaó
merkasta þá eru þaö allar
plötur frá 1924-31, flestar '32 —
40 —og eitt og annaö frá siöari
timum. AHavega svlkur
Satchmo ekki áheyrandann (og
hefur aldrei gert).
ER AÐ BIRTA TIL?
Mikið hefur veriö rætt og ritað
undanfarin ár um hve islensk
framleiösla á sviöi popptón-
listar sé á lágu plani — ef ekki
Islendingar eignuöust sitt fyrsta
hljóöver — Hljóöriti, 1975, —
skilur ekki mikiö eftir sig.
Það er þvi nokkurt gleöiefni
Popp
eftir Pál Pálsson
hallærisplani. Dælt hafi veriö á
markaöinn hverri „lummuplöt-
unni ” á fætur annarri sem heföi
þann tilgang einan aö mala gull
i mund þeirra sem einoka
„framleiöslutækiö” (Hljóörita).
Þaö er vissulega mikiö til i
þessu — þó margar undan-
tekningar séu einnig fyrir
hendiss Megas, Stuömenn, Spil-
verk þjóöanna ofl. — megniö af
þeim fjölmörgu plötum sem hér
hafa veriö geröar. eftir að
þegar maour utur I dag á út-
komnar plötur Islenskar á þessu
ári, aö þær sem einhver
metnaöur er lagöur I eru fleiri
en hinar sem eingöngu þjóna
þeim tilgangi aö skemmta fólki
á fyllerii (afsakiö, reyndar
þarmeö einnig hjálpartæki
rikisvaldsins I baráttu þess fyrir
aukinni brennivlnsdrykkju
þjóöarinnar, — ekki má gleyma
þvi). Og nú viröist frumsamíð
efni eiga greiöari aðgang aö
þjóöarsálinni (vonandi ekki
bara vegna þess hve brenniviniö
er oröiö dýrt).
Þokkabót meö Fulloröins-
leiki, Mannkorn meö Brottför
kl. 8,Jakob Magnússon meö
Special Treatment (já viö vilj-
um kalla hana islenska!),
endurútgáfu á verkum Trúbrots
og nú siöast, en ekki sist Ljósin i
bænum meö Disco Frisco og
Þursaflokkurinn meö — bitiö
sitt —vekja allar vonir um betri
tiö meö blóm i haga islenskrar
popptónlistar. Hins vegar ber
þess að gæta, aö svona hljóm-
plötuútgáfa er miklu
viökvæmari en „lunroufram-
leiöslan ”. og hætt viö aö hún fari
á hausinn, ef plöturnar seljast
ekki, þvi þetta er dýr útgerö og
markaöurinn Htill. Viö kross-
leggjum þvi tærnar fyrir aftan
bak og vonum og vonum og von-
um og vonum og vonum......hiö
besta.
Frumsýning
Ný frábær bandarisk mynd, ein af fáum rtianneskju-
legum kvikmyndum seinni ára. tsl. Texti.
Sýndkl. 5,7,9 og 11. Myndfyrir alla fjölskylduna.