Helgarpósturinn - 29.06.1979, Síða 23

23
—he/garpósfurinn, Föstudagur 29. júní 1979.
Ekkert brennur heitar á ráöa-
mönnum þjóðarinnar og sérfræö-
ingum þeirra um efnahagsmál en
olluveröshækkanirnar nU undan-
fariö og sá vandi sem af þeim
hlýst fyrir þjóöarbúiö. Rikis-
stjórnin hefur nýveriö samþykkt
tillögur iönaöarráöherra um
4%.Séhins vegar tekiödæmiö um
lækkun oliuverös til áramóta,
yröu viöskiptakjörin um 9% verri
iáren I fyrra ogjafngildir þaö um
3% skeröingu þjóöarteknanna.
Oliuveröhækkunin leiöir einnig
óhjákvæmilega til versnandi viö-
skiptastööu Ut á viö, og eftir þvi
iö veröi fyrst um sinn miöaö viö
lægra verö en meöalverö birgö-
anna, þá kemur til frekari halli á
innkaupajöfnunarreikningi, sem
meö einhverju móti þarf aö mæta
en miöaö viö björtustu vonir um
olluveröþróun til ársloka má
áætla mjög lauslega aö hann
Fjárhagsvandi ríkisins vegna
olíuhækkananna 8-11 milljarðar
ýmsar leiöir til sparnaöar I oliu-
notkun og athuganir á þvi aö fá
keypta til landsins oliu og oliuvör-
ur á hagkvæmara veröi en þvi
sem viö megum nU sæta sam-
kvæmt svonefndri Rotter-
dam-skráningu og innkaupa-
samningur okkar viö Sovétrikin
er grundvallaöur á.
Óvissan i verölagsmálum oliu á
heimsmarkaöi er mikil en engu
aö siöur hefur veriö reynt aö spá i
framvinduna á þvi sviöi meö til-
liti til áhrifa á þjóöarbúskapinn.
Menn hafa þá m.a. gefiö sér
tværmismunandi forsendur — i
fyrsta lagi aö aukiö oliuframboö
frá Saudi-Aröbum ásamt hugsan-
legri aukningu oliuUtflutnings frá
Iran verkaöi i þá veru aö hráoliu-
veröiö samkvæmt Rotterdam-
skráningu lækkaöi á næstu mán-
uöum, þannig að veröið á gasoliu
yrði komiö niöur i um 250 dollara
fyrir tonniö i lok ársins. Þetta
þykir bjartsýni en þó gefa hug-
mynd um hagstæðustu verölags-
þróun, sem viö getum vænst þaö
sem eftir er ársins. í annan staö
er gengiöUt frá að nUverandi gas-
oiiuverö eöa um 350 dollarar
tonniö, haldist óbreytt út áriö I
innkaupum okkar en þaö þykir
bera vott um nokkra svartsýni.
Þaö er þó biliö milli þessara
tveggja dæma, þ.e. 250 iollarar
til 350 dollarar, sem rétt þykir aö
leggja tíi grundvallar, þegar
reynt er að meta þörf aögerða til
aö snúast viö oliuvandanum hér-
lendis.
Varðandi áhrif oliuveröhækk-
ananna á þjóöarbúskapinn þykir
sýnt aö miöaö viö að núverandi
oliuverö á Rotterdammarkaöi
haldist óbreytt til áramóta muni
viöskiptakjör veröa um 11% lak-
ari aö meðaltali en I fyrra og
skeröir þaö þjóöartekjurnar um
sem næst verður komist er nA út-
lit fyrir aö halli á viöskiptum viö
útlönd veröi 10 miljaröar á árinu
eöa 1 og 1/2% af þjóðarfram-
leiöslu. An oliuveröshækkunar-
innar heföi hins vegar mátt gera
ráö fyrir afgangi I viöskiptunum
viö útlönd. Þá er þess og aö geta,
aö áhrifa oliuveröshækkunarinn-
ar gætir ekki siöur i verölagsþró-
un innanlands og eru bein áhrif
hennar talin nema um 5% aukn-
ingu veröbólgu á árinu, en meira
ef óbein áhrif eru talin meö.
Sýnt er aö fjárhagsvandinn,
sem fylgir i kjölfar oliuverös-
hækkunarinnar og snýr aö rfkinu,
er tvenns konar. Annars vegar
hefur myndast halli á svonefnd-
um innkaupareikningi á oliu, sem
stafar af örri hækkun oliuverös
erlendis aö undanförnu og siöbú-
inna verðákvarðana hér heima
fyrir. Þessi halli er talinn nema 2
milljöröum króna. Til að jaftia
þennan halla á næstu sex mánö-
um þyrftí að koma til um 8 krónu
hækkuná veröi gasoliulítra, rúm-
lega 7 krónu hækkun á benslnlitr-
anum og um 2.200 króna hækkun á
svartoliutonninu. 1 byrjun næsta
mánaöar koma svo til sölu birgö-
ir, sem keyptar voru inn þegar
veröskráning i Rotterdam var
sen hæst. Til þess að risa undir
þvi innkaupsveröi birgöa og til-
laginutil innkaupajöfnunarreikn-
ingsþyrfti veröá bensini aö fara i
300-311 krónur litrinn, á gasóliu I
155 krónur litrinn og svartolian i
67.300 kr. tonniö.
Innkaupsverö gasoliubirgöa er'
nú mun hærra en markaðsverð en
hins vegar er innkaupsverð ben-
sinbirgöa enn lægra en núverandi
maikaösverö, þar sem talsvert af
þeim birgöum var flutt inn áöur
en veröiö fór hæst i mailok. Ef
gengib er út frá þvi aö útsöluverö-
veröi um 4,4 milljarðar króna en
7,1 milljarður ef núverandi inn-
kaupsverðskráning helst óbreytt.
Stjórnvöld veröa þess vegna aö
taka ákvöröun um þaö hvort og
hvernig skuli afla fjár til aö jafna
þennan halla, þ.e. i hvaða mæli
skuli ifyrsta lagi hækka oliuverö
til notenda, I ööru lagi hvort eöa i
hvaöa mæli taka skuli erlend lán
til lengri eöa skemmritima, sem
annaðhvortyröu endurgreiddd af
oliuveröi eöa almennum rikis-
tekjum, og I þriöja lagi hvort
leggja skuli á sérstaka skatta til
aö greiöa niður verö á oliu eöa
greiöa styrki til notenda.
Hinn þáttur þessa opinbera
fjárhagsvanda ereinmittfólginn 1
þeirri fjárþörf, sem kann aö
myndast, I þvi skyni aö styrkja
oliunotendur eöa til niöur-
greiöslna á oliu til ákveðinna
nota. Ahrifa oliuverðshækkunar-
innar gætir aöallega I útgerðinni
og hjá þeim fjóröungi þjóöarinn-
ar, sem býr viö oliukyndingu. Til
aö hagur útgeröarinnar versni
ekki gæti þurft að hækka oliu-
gjaldið, sem aftur þýddi áþeidca
hækkun á hráefniskostnaði og til
aö mæta þvi þyrftu útflutnings-
tekjur frystingar aö hækka nokk-
uö eöa meö öðrum oröum — geng-
iö þyrfti aö lækka samsvarandi,
þar sem ekki getur talist liklegt
aö hækkun afuröaverös náist i
þessum mæli. Efgreiða ætti niöur
oliuverö til fiskiskipa til áramóta
væriþarum að ræða fjárhæösem
gæti numið nokkrum milljörðum.
Við hækkun gasoliuverös úr 103
krónum i 155 króhur hækkar hins
vegar húskyndingarkostnaöur
um rúmlega 62 þús. krónur á
mann á ári. Ef oliustyrkur yröi
hækkaöur til aö mæta allri þess-
ari hækkun þyrfti hann að fara i
um 24 þús. krónur á mann á árs-
Fundir æðstu manna reka hvér
annan um sólstöðurnar. 1 fyrri
viku hittust forsetar Bandarikj-
anna og Sovétrikjanna i Vinar-
borg, og nú er komib að æðstu
mönnum sjö öflugustu iönrikja
utan austurblakkarinnar aö bera
saman ráð sin i Tokyo.
Sú var tibin aö heita mátti aö
heimurinn stæöi á öndinni, þegar
þau fáheyröu tiöindi gerðust aö
æöstu menn kjarnorkustórveld-
anna settust niður viö sama borö.
Nú vikur öðruvisi viö. Fundur
Carters og Bresnéffs i Vinarborg
þótti engum sérstökum tíöindum
sæta, þaö er komið inn i vitund
manna að'risaveldin vilja draga
úr hættunni á kjarnorkustyrjöld,
og þykir engum mikiö.
Fundurinn sem veruleg athygli
beinistabersái Tokyo. Þar þykir
sýnt aö rábiö verði ráöum sem
Yamani, oliumálaráöherra Saudi-Araba ásamt ianda sinum (t.v.) á
fundi oliuútflutningsrikja.
Olíufundur æðstu manna
geti skipt sköpum um hag mest-
allrar heimsbyggðarinnar i bráð,
og jafnvel um friösamlega eöa
ófriölega þróun heimsmála, þeg-
ar til lengri tima er litiö. 1 Tokyo
eru oliumálin efstá blaöi, og þau
eru mál málanna á liöandi stund
ogveröa þaö fyrirsjáanlega fram
eftir næsta áratug.
Allt bendir til aö á fundinum i
Tokyo ráöist, hvort oliunotendur
eru i stakk búnir aö koma fram 1
sameiningu gagnvart oliufram-
leiöendum, en þaö er eina ráöiö
sem hugsanlegt er til aö koma ró
á oliumarkaðinn. A sæmilega
stöðugu oliuverði veltur, hvort
orkubúskapur mannkyns á næsta
áratug stendur undir skipulegum
heimsviöskiptum, eöa hvort yfir
skellur kreppa og ringulreiö.
Atburöir liðins vetrar gefa ekki
mikla ástæöu til bjartsýni. Oliu-
skortur sem nemur einum eöa
tveim hundrabshlutum af heild-
arnotkun hefur oröiö til þess aö
hráoliuverð hefur hækkaö um
þriöjung á fáum mánuöum og
unnar oliuvörur meira en tvöfald-
ast i' veröi. Astæöan til aö fram-
leiðendur hafa komist upp meö
þessa veröhækkun, er aö stórnot-
endurnir hafa ekki getaö komiö
sérsaman um aðdraga úrnotkun
oliu sem nemur fjórum til fimm
hundraöshlutum og hemja þar
með oliumarkaöinn.
A fundinum i Tokyo veröur gerö
úrslitatilraun til aö ná samstöðu.
Undir forustu Frakklands hafa
riki Efnahagsbandalagsins geng-
iö frá ákveðnum tillögum, sem
Giscard d’Estaing leggur fyrir
fundinn I Tokyo ásamt forsætis-
ráöherrunum Andreottí frá ttaliu,
Schmidt frá Vestur-Þýskalandi
og Thatcher frá Bretlandi. Aöal-
umræðuefni þeirra Carters
Bandarikjaforseta og Ohira for-
sætisráöherra Japans, sem rædd-
ust viö I nokkra daga áöur en aör-
ir fúndarmenn komu á vettvang,
var aö móta afstööu til tillagna
rikja Efnahagsbandalagsins. Sjö-
undi fundarmaðurinn, Clark ný-
bakaður f orsætisráðherra
Kanada, er enn óþekkt stærö <
þessum félagsskap.
íallrastærstum dráttum er þaö
tillaga Ef nahagsbandalagsrikj-
anna, aö oliunotendur haldi niöri
oliuveröi með þvi aö auka ekki
olhiinnflutning sinn frá þvi sem
nú er allt fram til ársins 1985. Er
þá gert ráö fyrir þvi aö iönrflrin
hafi þegar framkvæmt ákvöröun
frá siöasta sjö velda fundi um aö
skera oliunotkun sina niður um
fimm af hundraði frá þvl hámarki
sem náö var, þegar veröhækkun
skail á.
Efnahagsbandalagsrikin gera
fjóröungi og viðbótarútgjöld
næmu rúmlega 800 milljónum
króna á ársfjórðungi. Ef gasoliu-
verð hækkaöi en áhrifum á kynd-
ingarkostnaöi heimilanna yröi
mætt meö hækkun á oliustyrk,
hefur þaö i hættu meö sér mikiö
óhagræbi fyrir atvinnurekstur á
oliukyntum svæöum i saman-
buröi viö önnur svæöi. Niöur-
greiösla á allri huskyndingaroliu
nemur hins vegar verulega hærri
upphæö en hækkun oliustyrks.
Vert er að itreka að allt þaö
sem hér hefur veriö talið er byggt
á útreikningum, þar sem óvissu-
þættir eru margir og ekki hefur
veriö rýnt i ýmsar hliöarverkan-
ir, semóneitanlega munu eöa
kunna a ð h afa áhrif á þetta dæ mi.
En þegar horft er á þessar tvær
meginforsendur sem raktar hafa
verið, þ.e. annars vegar aö inn-
kaupsverð á oliu lækki fremur en
hitt, þá mun fjárhagsvandi rikis-
ins vegna oliuveröshækkananna
DtfÐtrDD^DHd]
yfirsýn
©tr'DcglfQCQ]
ráö fyrir að mæta auknum orku-
þörfum þann tima sem sam-
komulagiö nær til meö þvi aö
reisa kjarnorkuknúin raforkuver.
Telja stjórnir þeirra sér vel fært
aö ganga f berhögg viö andstööu
umhverfisverndarmanna gegn
kjarnorkuverum, þar sem tækni
sé fullkomnari og eftirlit strang-
ara i Evrópu en i Bandarikjunum,
þar sem kjarnorkuvirkjanir eru
stöðvaöar i bili meöan kannaö er
óhappið I kjarnorkuveri viö Harr-
isburg.
Fram til þessa sér þess engin
merki aö Bandarfkin og Japan
séu á þvi aö fallast á tillögur
Efnahagsbandalagsrikjanna um
oliusparnaö. Þessi tvö riki hafa á
liönum misserum látiö þaö ganga
fyrir öllu að tryggja sér olíu meö
einhverjum ráöum, hvaö sem
veröi liöur. Þaö eru kaup þeirra
sem haldiö hafa uppi veröinu á
markaönum I Rotterdam, en einn
þáttur i tillögum Efnahagsbanda-
lagsrikjanna er að fylgst veröi af
hálfu rikisstjórna meö öllum viö-
skiptum þar i þvi skyni aö hemja
spákaupmennsku.
Um þaö leyti sem sjö velda
fundurinn i Tokyo hófst, lauk i
Genf fundi OPEC, samtaka oliu-
útflutningsrikja. Þar uröu haröar
deilur um oliuverðlag, og niður-
staöa fundarins varö I rauninni að
veröhækkanir geta haldiö áfram
meö svipuöum hætti og veriö hef-
ur siöasta áriö, ef viöskiptaaö-
stæöur gefa tilefni til. Sú stefiia
stærsta framleiðandans, Saudi
Arabiu, ab stööva veröhækkun á
oliu viö tuttugu dollara markið
fyrir hvert oliufat varö undir i
Genf. Verblag getur leikib á fimm
dollara bili, frá 18 til 23 dollurum
oliufatið, og álög af ýmsu tagi á
grundvallarverðiö koma áfram
til greina samkvæmt niöurstöö-
um Genfarfundarins.
geta numiö amk. um 8 milljörð
um króna á þessu ári, en hins
vegar 11 milljörðum ef núverandi
Rotterdamskráning helst óbreytt
út áriö. Fjárhagsvandinn sem
leysa þarf er ab gefnum þessum
forsendum um innflutningsverö
háöur þvi — I fyrsta lagi hve hátt
oliuverð innanlands er ákveöiö og
iööru lagi aö hve miklu leyti talin
er ástæða tíl aö mæta hækkun
innanlands meö sérstökum opin-
berum ráöstöfunum, styrkjum
eða niöurgreiðslum, fremur en
meö almennum hætti. Til aö leysa
þennan vanda geta bæöi komiö til
greina lántökur eöa lenging
greiöslufrests og sérstök skatt-
heimta. Valiö á leiðum mun fara
eftir þvi hversu alvarlegur og
langvarandi vandinn er talinn
vera.
Eftir
Björn
Vigni
Sigurpálsson
Eftir
ÍViagnús
Torfa
Olafsson
Meö þessari niöurstööu er fyrir
borö borin sú stefna Yamani,
oliumálaráöherra Saudi Arabiu,
aö stööva hækkun oliuverösins
um sinn. Til þess aö sú stefna
næöi fram aö ganga þurftu Yam-
ani og bandamenn hans á fundin-
um í Genf aö njóta skilnings og
samstarfsoliunotenda, af þvi tagi
sem tillögur Efnahagsbandalags-
rikjanna á Tokyofundinum bera
vott um. En úr þvi Bandarikin og
Japan, stærstu innllytjendur, vilja
ekki taka á eins og Evrópurflrin til
aö spara oliu, er engin von til aö
oliuútflutningsrikin fáist ttl aö
sinna sjónarmiðum oliumálaráð-
herra Saudi Arabiu.
Yamani heldur þvi fram, aö
oliuverölagning sem miðast viö
þaö aö ná hámarksverði sem fá-
anlegt er á hverjum tima sé
skammsýn og komi bæöi oliunot-
endum og oliuframleiöendum
harkalega I koll áöur en lýkur.
Hún hafi I för meðsér aö hagvöxt-
ur íþróubún rikjum stöövist. Af
þvi leiði svo aftur aö markaöir i
þróuöum löndum fyrir fram-
leiðslu vanþróaöra rikja lokist aö
meira eða minna leyti, og yfir
dynji heimskreppa, haröari en
nokkur sem áöur hefur þekkst.
Félagar Yamani i OPEC hafa
ekki viljaö taka mark á aðvörun-
um hans. Nú er eftir aö vita, hvaö
oliuinnflytjendurnir gera iTokyo,
Evrópulöndin á þvi þingi eru á
sama máli og arabiski oliuráö-
herrann, en fá ekki ráöiö mark-
aðnum ef Japan og Bandarflrin
skerast úr leik.