Helgarpósturinn - 05.10.1979, Page 10

Helgarpósturinn - 05.10.1979, Page 10
10 Björn Þorsteinsson: Engar stjórnir -vondar stjórnir -góðar stjórnir? A árunum 1952-76 unnu Islend- ingar mikla og glæsilega sigra I hafréttarmálum. Þetta voru stærstu stjórnmálasigrar okkar frá upphafi vega og i raun mikil- vægustu sigrar, sem nokkur smá- þjóð hefur unniö á margfrægu og hervæddu heimsveldi. Sjálf- stæöisbaráttan var algjör barna- leikur hjá þvi örlagatafli, sem is- lenskir stjórnmálamenn þreyttu þá vió heimsdrottnana og skák- uðu þeim út af Islandsmiðum. Fljótt á litið voru sigrar Islend- inga i hafréttarmálum heimsund- ur, en eiga sér auðvitað skýringar eins og flest annað. Skýringanna er m.a. að leita i hugmyndafræöi og þar með auðvitaö heimsku andstæðinganna, sem voru laf- hræddir við „kommúnista”, en sú hræðsla hefur verið til margra hluta nytsamleg á 20. öld. Eftir strið var De Gasperi lengi forsætisráðherra á ítaliu. Ef rikissjóður hans var i mikilli f jár- þröng, og það var hann jafnan, segir sagan að hann hafi hringt i vin sinn, Togliatti Palmiro, og beðið hann um eitt búnt af verk- föllum og jafnvel hótunum um valdarán, þegar mest lá við: — hann þurfti að slá Bandarikja- menn um dálitla fúlgu. Auðvitað brást vinurinn vel við, og Kanar jusu fé I ítali, sem eru annars þrælauðug þjóð. Auðvitað lögðum við lslending- ar ekki undir okkur Noröur- Atlantshafið með þvi einu að hóta sinnaskiptum i pólitik. Andstæð- ingarnir, Vesturveldin, voru bæði klofin i málinu gegn okkur og töldu sér trú um aö herstöövar á tslandi væru mjög mikilvægar I striðsleik sem er alls ekki fram- kvæmanlegur nema allt fari til andskotans. í þriöja lagi nutu lslendingar alþjóölegrar viðurkenningar á þvi aö sjávarafli væri ofveiddur. Sigrar I hafréttarmálum eiga sér m.a. forsendur I þrotlausu starfi Islenskra fiskifræðinga allt frá Bjarna Sæmundssyni. Sigrarnir voru þó unnir af stjórnmála- mönnum, sem vógu jafnt með hægri og vinstri eða spiluðu á ver- aldartrómetið meö báðum hönd- um og áttu sér alleinhuga þjóð að baki. Þessar kempur eru enn meðal okkar flestar. Þar er að finna mikla stjórnmálakappa en auövitað einnig bölvaða labba- kúta: — bæði hafra og sauöi, en hvernig á að þekkja hafrana frá sauöunum? Ég veit aö Englendingar telja sig hafa veriö hlunnfarna af stjórnmálamönnum sinum, sem gripu til flotans, þótt þeir gætu ekki beitt honum nema til ásigl- inga á varðbáta. Hafréttarmálin voru svo mikil- væg á þessu timabili að öll önnur mál þjónuðu undir þau á einhvern hátt. Þær rikisstjórnir sem stuöl- uðu beint aö sigrúm I hafréttar- málum, eru og veröa alls góðs maklegar, en andstæðurnar sem ekkert gerðu eða sömdu af sér, hljóta að teljast afstyrmi I Is- lenskri sögu. Stefania 1947-49 var hugmynda- grönn kaldastriðskerling, en hún gaf út Landgrunnslögin 1948, smeygði þeim umræöulaust gegnum þingiö. Hugrekkið var vist I lágmarki, en miklu veldur sá sem upphafinu veldur. Arið eftir sviösetti hún 30. mars og inn- Föstudagur 5. október 1979 Timabiliö frá strfðslokum hefur veriö skeiö umbreytinga i isiensku þjóölffi og mikiila framfara. Um þaö hljóta flestir að vera sammála. En þessu timabili hafa einnig fylgt margvislegir vaxtaverkir, sem einkum hafa komiö fram i efnahagslifinu. Efnahagsmáiin eru lika sigild viðfangsefni allra rikisstjórna sem setið hafa á þessum tima, og eftir frammistöðu sinni á þvi sviöi eru rikisstjórnirnar oftast dæmdar, þótt önnur máli spili þarna einnig inn^til dæmis atvinnumál, utanrikis- _ mál og félagsmál, svo eitthvaö sé nefnt. Hver skyldi veröa dómur sögunnar um þær rikisstjórnir, sem setiö hafa frá þvi eftir striö. Helgarpósturinn ieitaöi-meira i gamni en alvöru-til nokkurra sagnfræðinga og baö þá aö freista þess aö leggja sögulegt mat á þessar rikisstjórnir og helst gefa þeim öilum einhverja einkunn á skalanum 1 til 10. Eins voru þeir beönir aö spá fyrir þeirri stjórn sem nú situr i þessum sama anda. Þetta var ekki iétt verk eöa lööurmannlegt, enda fór svo aö fiestir sagnfræöinganna fimm sem tóku þ'átt I leiknum, fóru hver sina leiö aö verkefninu. Svör þeirra fara hér á eftir: HVERNIG DÆMIR SAGAN RÍKISSTJÓRNIR ÍSLANDS frA stríðslokum? — Helgarpósturinn kannar viðhorf íslenskra sagnfræðinga göngu I Nato, sem telst vist hvorki unnið af framsýni né hug- dirfsku. Stefania hefur staðiö sig upp á 5i besta falli. Steingrimaeða Hermólina 1950- 53steig feti framar en Stefania og færði lögsöguna út I 4 milur og lokaði flóum og fjörðum fyrir veiðum útlendinga. Bretar svör- uöu meö löndunarbanni, en Stein- grima og siðar Ölafia Thors önn- ur, svöruðu með verslunarsamn- ingum viö Rússa og Varsjárveld- in. Þegar bandariskur diplómat spurði Hermann siðar hvers vegna Islendingar versluðu svo mjög við Rússa, á hann aö hafa svarað: „Hverjir voru það sem björguðu okkur 1952, þegar Bret- ar lokuöu fyrir okkur helstu mörkuöunum? Ekki voru það Norðmenn, frændur vorir. — Ekki voru þaö Danir, vinir vorir og verndarar um aldir, — Ekki voru þaö Frakkar, frelsisunnendurnir. Nei, það urðu Rússar, sem opn- uðu markaðinn sem við þurft- um”. Hermólina vann rösklega aö hafréttarmálum, en endurreisti einnig erlendar herstöðvar á Islandi. Þannig var hún ekki að súta þaö þótt landið drægist inn i herstöðvakapphlaup risaveld- anna. Hún getur ekki hlotið hærri einkunn en Stefania (5). Ólafia Thors II. erföi rikið og vann 7. þorskastriðið, en var I rauninni samábyrg Hermólinu varðandi herstöðvarnar. Þó seig ekki á ógæfuhliö heldur hiö gagn- stæða (7). Vinstri stjórninhans Hermanns eöa Hermannsina færði fiskveiði- lögsöguna út i 12 milur, fékk á sig breska flotann' landhelgisgæslan stóðst glimuna við ofureflið, en ekki einstakir stjórnmálamenn. 1 Þá glúpnuðu sumir kratar eins og Gilchrist segir, en þeir voru barð- ir til fylgis viö Utfærsluna og.mál- ið vannst, og hlýtur þvf stjórnin að fá 10. Emilia, sem við tók, sat til málamynda og gat lltiö gert, enda er ekki hægt að veita henni neina einkunn. Viöreisnar Ólafia Thors (III) tók völd 1959 og hóf feril sinn með einhverju mesta axarskafti, sem Islensk stjórnvöld hafa unniö á 20. öld. Hún samdi frið við Breta 1961 eftir 8. þorskastrlðið og batt það I samninga að frekari útfærsla fiskveiðilögsögunnar væri háð samþykki alþjóðadómstólsins I Haag. Stjórnarandstaðan svaraði að hún myndi ekki virða þennan samning fengi hún meiri hluta á þingi. Með smánarsamningnum reyndi viðreisnarstjórnin að stöðva frekari útfærslu fiskveiði- markanna, og ætti hún því að fá minus I einkunn, en hann er ekki til samkvæmt tugaskalanum. Ég verð þvl aö grlpa til gamla skal- ans og gefa henni + 24. Viðreisnarstjórnin sat til 1971, þótt forsætisráðherraskipti yrðu: 1959-63, Bjarni Benediktsson 1963- 67, og 1967-79, og Jóhann Hafstein 1970-71. Árið 1971 töpuðu viöreisn- arflokkarnir meirihlutanum, og gátu þá hinir útfærsluglööu staðið viö stóru orðin. Vinstri ólafiasettist að völdum 1971 og bjargaði málunum, færði út fiskveiöilögsöguna I 50 mflur. 1 kjölfarið sigldi löndunarbann I löndum Efnahagsbandalagsins og innrás breska flotans I Islenska Stjórnir Stefania Ólafia Thors I. Steingríma-Hermólina ólafia Thors II. Vinstri stjórn (Hermannsina) Emilia Viöreisnarstjórn ólafs ThorsIH Bjarna Benediktssonar og Jóhanns Hafstein Vinstri ólafia Geirfuglinn lögsögu, en sigur vannst sem frægt er orðið, og hlýtur stjórnin a.m.k. 10. Geirfuglinn vann strlðið stranga og 200 mllur 1976 og þar með úrslitasigur og einkunnina 10. Til þess að tveir slöustu sigrar næðust, varð að ógilda verk Við- reisnarstjórnarinnar. Auðvitað er rangt að gefa ein- stökum stjórnum einkunn fyrir frammistöðu slna I hafréttarmál- um, af því að þar unnu Islenskir stjórnmálamenn af flestum flokkum frábært starf bæði sem einstaklingar og starfshópur I samvinnu viö háttvirta kjósend- ur. Þegar á reynir er það einstak- lingurinn sem skiptir höfuðmáli oft og tlðum. Hann ýmist lætur teyma sig á asnaeyrum eða ræður ferðinni. Líklega voru það ein- staklingar, sem réðu ferðinni, þegar mest á reiö I hafréttarátök- unum miklu. Dýrtlðardraugur hefur riðið húsum undanfarin ár. Lítið leggst fyrir kappana, sem sigruðu heimsveldin, ef þeir láta einn draug kveða sig I kútinn. Annars virðast hagspekingar okkar vera fremur þunnir andlega, hvernig sem þeim er i skinn komið. Llk- lega þyrftu þeir að fara i endur- hæfingu og Islenskar rlkisstjórnir að skipta um sérfræöinga I seðla- veltu. starfsár einkunn 1947-49 5 1949- 50 ekkert 1950- 53 5 1953-56 7 1956-58 10 1958- 59 ekkert 1959- 63 +24 1963-67 1967-70 1970- 71 1971- 74 10 1974-78 10 he/garpásfurínn- Hannes H. Gissurarson: Vinstri stjórnirnar fá lága einkunn Nýsköpunarstjórnin: 7. Óiafur Thors komst út úr þeirri kvi, sem Framsóknarmenn höfðu iokað hann inn 1, með þvi að hefja samstarf við sósialista. Það var snjallræði, en þó dýru veröi keypt, þvi að sósialistar urðu samstarfshæfir I hugum manna. Stjórninni tókst sæmilega að ráða við hagfelld starfsskilyrði, en sennilega hefur hún þó hvatt til of mikiila fjárfestinga á of skömmum tima, og i utanrikis- málum hafði hún enga stefnu, og það varð henni að falli. Stjórn Stefáns Jóh. Stefánssonar: 6. III nauðsyn knúöi iýðræðis- fiokkana þrjá til stjórnarsam- starfs, en stjórn þeirra réð aldrei við óhagfelld starfsskilyrði sin, hún fyigdi haftastefnu, sem reyndist iila. t utanrikismálum var stefna hennar þó mörkuð af ábyrgðarkennd. Minnihlutastjórn Ólafs Thors: 8. Stjórnin fékk ágæta sérfræð- inga til þess að greina vanda atvinnulifsins og benda á leiðir út úr ógöngum haftanna. Hún lagði af djörfung til breytingar á skipu- iagi atvinnumála i anda frjáls- hyggju og er sennilega fyrsta rikisstjórnin eftir 1927, sem kenna má við frjálshyggju. Hún var skammlif, en áhrifamikil. Stjórn Steingrims Steinþórs- sonar: 7. Stjórnin breytti skipulagi atvinnumála samkvæmt tillögum fyrri stjórnar, en réð ekki mjög vei við óhagfelld stakfsskilyröi. Stjórn Ólafs Thors: 8. Stjórnin náði fyrstu árin góðum árangri I glimunni við verð- bóiguna, og atvinnullfiö dafnaði, en hún féll, þegar Framsóknar- menn hlupu frá Sjálfstæöis- mönnum til sósialista vegna ill- skeytts skæruhernaðar sósialista á vinnumarkaönum. Vinstri stjórnin 1956-1958: 3. t stjórninni voru óreyndir menn, sem höfðu lofaö meiru en þeir gátu efnt, þeir blekktu almenning. Þeir höfðu enga stefnu saman, hvorki i utanrikis né innanrikismálum, enda sigldu þeir skipi sinu I strand. Minnihlutastjórn Emils Jóns- sonar: 7. Stjórnin kom nauðsynlegri breytingu kjördæmaskipunar- innar heilli I höfn og slapp fram hjá hættulegustu skerjum atvinnumáianna. Viðreisnarstjórnin: 9. Stjórnin breytti skipulagi atvinnumála i anda frjálshyggju, hætti skömmtun, en leyfði einstaklingunum sjáifum að skipta hvern við annan, hafði forystu um nauðsynlegar fram- kvæmdir i orku og iðnaðarmáium og sigraðist á miklum vanda áranna 1967-1969. Hún réð bæði við hagfelld og óhagfelld starfs- skilyrði. Enginn vafi er á þvi, aö hún hafði raunverulega stefnu, markaöa af frjálslyndi og fræði- legri þekkingu, og getu til þess að fylgja stefnunni. Hana má með

x

Helgarpósturinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.