Helgarpósturinn - 12.10.1979, Qupperneq 23

helgarpósturinrL. Föstudagur 12. október 1979
23
Sá mæti maöur, Gils Guð-
mundsson, forseti Sameinaðs
þings var aðþvi' spurður undir lok
siðustu viku hvernig þingið, sem
fara átti að setja, legðist i hann.
Gils svaraði eitthvaðá þá leið, að
hann ætti von á þvi að þetta þing
yrði eitthvað i likingu við islenska
veðráttu — það kæmu lognviðra-
kaflar en yrði svo stormasamt á
milli og stundum öll veður sama
daginn. Virðulegur forseti gat
auðvitað ekki séð það fyrir að
þennan sama dag æddi yfir felh-
bylurinn Krati, meira i ætt við
vindsveipi þá sem herja i' Karab-
iska hafinu en norðangarrann hér
á fróni, og legði i nist þingið hans
á svo skömmum tima sem nú
virðist ætla að verða raunin.
Þessi óheillafugl gaf skit I fslenska pólitik viö setningu Alþingis á mið-
vikudag
FELLIBYLURINN KRATI
Hvirfilvindur þeirra alþýðu-
flokksmanna, sem skall á flestum
á óvörum siðdegis sl. fóstudag,
átti sér samt nokkurn aðdrag-
anda. Upphafið má rekja til þing-
flokksfundar i Alþýöuflokknum á
mánudegi fyrir tæpum þremur
vikum. Gunnlaugur Stefánssori,
sem lengi hafði verið tryggur
málssvari stjórnarinnar innan
þingflokksins, bar þá upp tiliögu
um það á fundinum, að flokkurinn
hætti stjórnarsamstarfinu meö
Framsóknarflokknum og Alþýðu-
bandalaginu. Þegar kannað var
fylgi við tillögu Gunnlaugs kom
strax i ljós að hún naut yfirgnæf-
andi stuðnings þingmanna
flokksins.
Tillagan hlaut þó ekki formlega
afgreiðslu á þessum þingflokks-
fundi heldur var ákveðið að
fresta henni um sinn, m.a. vegna
þess að beðið var heimkomu
Benedikts Gröndals frá útlöndum
og eins vildu menn biða litið eitt
átekta hvort ekki færi að bóla á
efnahagsmálatillögum fram-
sóknarmanna, sem höfðu verið
boðaðar fyrir löngu” en við
vorum satt að segja farnir að
efast um að sæju nokkru sinni
dagsins ljós”, eins og einn áhrifa-
maður i röðum Alþýðuflokksins
sagði.
1 sex ár hafa samningamenn
frá Atlantshafsbandalagi og-
Varsjárbandalagi þráttað á fund-
um i Vinarborg um fækkun I her-
afla og skerðingu á vopnabúnaði
ávegum hernaðarbandalaganna i
Mið-Evrópu. Arangur af funda-
haldinu hefur enginn orðiö.
Samningamennirnir hafa ekki
einu sinni getaö komið sér saman
um hvað þeir séu að ræða, þvi
fulltrúar Varsjárbandalagsins
vilja ekki kannast við aö liðsafh
þess sé eins mikill og fulltrúar
NATO segja hann vera.
Nú stendur fyrir dyrum ný
fundalota á ráðstefnunni í Vi'nar-
borg og henni verður veitt meiri
athygli en þeim er á undan hafa
Benedikt Göndal kom heim
siðar i vikunni eða föstudeginum
og var þá strax gerð grein fyrir
þeim sjónarmiðum sem uppi
væru innan þingflokksins.
Ákveðið var að halda þingflokks-
fund að nýju á mánudeginum þá
strax á eftir en sá fundur dróst
fram á miðvikudag en þar var til-
laga Gunnlaugs tekin fyrir að
nýju og raunverulega útrædd.
Niðurstaðan varð hin sama og á
hinum fyrra fundi þingflokksins.
Allur þorri þingmanna vildi slita
stjórnarsamstarfinu.
A þessum þingflokksfundi voru
sfðan settar á laggirnar nefndir
til að sinna ýmsum hliðum þessa
máls, þar á meðal voru þeir
Benedikt Gröndal, formaður
flokksins, Sighvatur Björg-
vinsson, formaöur þingflokksins
og Bjarni P. Magnússon, for-
maður framkvæmdastjórnar
flokksins settir i nefnd til að gera
tillögu um hvernig staðið skyldi
að stjórnarslitunum af hálfu
Alþýðuflokksins. Niðurstaða
þeirra varð sú sem alþjóð er
kunnugt, þ.e. að þingflokkurinn
samþykkti að beina þeirri
áskorun til flokksstjórnarinnar að
hún drægi ráðherra sina út úr
rikisstjórninni, krefðist þingrofs
og nýrra kosninga hið fyrsta.
Framan af munu eitthvað hafa
verið um það skiptar sköðanir
innan þingflokksins hvort þing-
flokkurinn skyldi tilkynna
ákvörðun sina áður en þing
hefðist eða eftir að þing væri
komiðsaman. Hörðustu talsmenn
stjórnarslitanna héldu þvl þá
fram, að dráttur á þvi að tilkynna
þessa ákvörðun þar til þing hefði
hafið störf, gæti valdið þvi að ekki
reyndist unnt að knýja fram
kosningar fyrir áramót og jafnvel
dregið þær verulega á langinn,
sem væri aftur algerlega óábyrgt
eins og málum væri háttað. Þessi
afstaða varð siðan ofan á i þing-
flokknum.
Engu að siður mun það ekki
hafa verið ætlunin að þing-
flokkurinn léti til skarar skriða
fyrren eftir helgina eða sl. mánu-
dag. Þegar hins vegar þingfiokk-
urinn kom saman á föstudaginn
var þrennt uppi á teningnum, sem
olli þvi að ákveðið var að
sprengja bombuna þann daginn.
I fyrsta lagi höfðu ráðherrarnir
fengið i hendur svonefnda þjóð-’
hagsáætlun forsætisráðherra og
eftir þvi sem þeir alþýðuflokks-
menn segja hafði hún farið mjög
fyrir brjóstið á alþýðubandalags-
mönnum, svo að þeir höfðu
krafist rikisstjórnarfundar á
Frá hersýningunni mikiu i Austur-Berlin I tilefni af 30 ára afmæli þýska
alþýðulýðveldisins
KORNRÆKT OG KJARNORKUSKEYTI
gengið. Astæðan er að Leonid
Brésnéff, leiðtogi Sovétrikjanna
notaði tækifærið þegar hann
heimsótti Austur-Berlin um sið-
ustu helgi til að taka þátt I 30 ára
afmælishátiðahöldum Þýska al-
þýöulýðveldissins til að kunngera
einhliða aðgerðir Sovétrikjanna
af þvi tagi sem ógerningur hefur
reynst að fá samningsbundnar i
Vinarborg. Brésnéff hét þvi að
sóvéthermönnum I
Austur-Þýskalandi skyldi fækkað
um 20.000 og sovéskum skrið-
drekum um 1000 á næsta ári.
Sovéski flokksforinginn vék ekki
einuorði að Vinarviðræðunum og
er mönnum þvi ráögáta hvort til-
kynning hans um einhliða heim-
kvaðningu sóvésks liös og vopna
frá Mið-Evrópu táknar breytta
afstöðu sovétstjórnarinnar á
þeim vettvangi.
Enn sem komið er bendir ekk-
ert til að svo sé heldur fjölgar si-
fellt visbendingum i þá átt að
tilkynning Brésnéffs sé fyrst og
fremst til þess sniðin að hafa
áhrif i þá átt að NATO verði sem
torveldast að efla kjarnorku-
vopnabúnað sinn i Evrópu og
koma þar fýrir kjarnorkuskeyt-
um sem draga alla leiö til Sovét-
rikjanna
Nokkru áður en Brésnéff hélt til
Austur-Berlinar veitti hann
sendinefnd frá Alþjóðasambandi
janaðarmanna áheyrn i Moskvu.
Sovéski kommúnistaforinginn
kallaði sósialdemókrataforingj-
ana óspart félaga, og bað þá
lengstra orða að beita sér gegn
áformum NATO um að endurnýja
kjarnorkuvopnabúnað banda-
lagsins i Evrópu. Kvað hann her-
fóringja NATO vera að leika sér
að eldi með tillögum sinum.
Kjarnork': /opn NATO i Evrópu
eru i raunmni frá þeim tima,
þegar við það var miðað af hálfu
herstjórnar bandalagsins að þau
hrykkju til að vega upp yfirburði
sovéthersins i mannafla og skrið-
drekafjölda. Nú eru aðstæður
breyttar og kemur þar fyrst og
fremst til sú ráðstöfun sovésku
herstjórnarinnar aö beina gegn
Vestur-Evrópu nýrri gerð kjarn-
orkueldflauga sem kallast SS-20.
Frá skotpöllum i vesturhéruðum
Sovétrikjanna eða löndum
Austur-Evrópu draga þær um allt
meginland Vestur-Evrópu og til
Bretlandseyja. Hundrað SS-20
eldflaugum hefur þegar verið
komið fyrir og ber hver um sig
þrjá kjarnaodda sem beint er að
skotmörkum i Vestur-Evrópu.
Þessar meðaldrægu kjamorku-
eldflaugar sovétmanna setja i
rauninni skammdræg kjarorku-
vopn NATO i Vestur-Evrópu úr
leik, þau eru ekki lengur trúverð-
ug ógnun við sovétherinn úr þvi
hann getur trompað þau með
SS-20.
Undanfarin misseri hafa em-
bættismenn og herforingjar
NATO-rikja velt málinu fyrir sér
ámörgum fundum, og niðurstaða
lá fyrir um það leyti sem
Brésnéff fór til Austur-Berlinar.
NATO hyggst koma sér upp I
Vestur-Evrópu kjarnorkuvopn-
mánudeginum. 1 ööru lagi þótti
þeim alþýðuflokksmönnum sumir
fjölmiðlar vera farnir að gerast
aðgangsharðir, svo aö þeir töldu
þess skammt að bíða að málið
springi út á fréttasiöum þeirra. 1
þriðja lagi var haldið þing sam-
bands alþýðukvenna siðar
þennan sama dag og þótti
mönnum óverjandi að for-
maðurinn mætti þar og héldi ein-
hverja tækifærisræðu um daginn
og veginn, en héldi leyndri fyrir
þeimsamþykkt þingflokksins frá
þvi fyrr i' vikunni aðeins til að
gera hana opinbera strax eftir
helgina. Af öllum þessum
ástæðum var ákveðið að biða ekki
boðanna heldur láta samþykktina
berast út.
Það sem siðan hefur gerst
þekkja allir, og þegar þetta nær
augum lesenda er forsætis-
ráðherra væntanlega búinn aö
leggja fram lausnarbeiðni fyrir
sig og ráðuneyti sitt. Hins vegar
neita bæði Framsóknarftokkur og
Alþýðubandalagið að verða við
kröfum Alþýöuflokksins um þing-
rof og nýjar kosningar, enda
halda þeir þvi fram aö fyrirhendi
sé nýr meirihluti — Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks. Hins
vegar liggur fyrir að hvorugur
þessara flokka vill i meirihluta-
samstarf án undangenginna
kosninga, en á sama tima þarf
nýja stjórn til að rjúfa þing og
boðatil þessara kosninga. Þá eru
eftir þri'r möguleikar: minni-
hlutastjórn Sjálfstæðisflokks,
varin falli af Alþýöuflokki,minni-
hlutastjórn Alþýðuflokks varin
falli af Sjálfstæðisflokki og siðan
utanþingsstjórn varin falli af
Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki.
Þótt kostirnir séu ekki fleiri en
þetta er málið samt ekki eins ein-
falt og i fyrstu kann að virðast
Þess er t.d. fyrst að gæta að um
leið og stjórn ólafs fer frá, fa’ria
sjálfkrafa úr gildi öll þau bráða-
birgðalögsem sústjórnhafði sett.
Ný stjórn þarf þvi að taka þau
upp að nýju og leita staðfestingar
þingsins á þeim eða láta reka á
íílnlníl -)li il'll
yfirsýn
unlpllu ■ :lnlU :í I
um. Cruise flugskeytum og Pers-
hing eldflaugum sem draga til
evrópska hluta Sovétrikjanna og
skáka þar með SS-20. Þá telur
NATO að ógnarjafnvægi rikti á ný
með hernaðarbandalögunum á
Evrópuviglinunni.
I ræðu sinni i Austur-Berh'n vék
Brésnéff að evrópska hluta kjarn-
orkukapphlaupsins. Hann kvað
sovétstjórnina fáanlega til að
ræða takmörkun á fjölda meðal-
drægra eldflauga sovéthersins,
gegn þvi að hætt yröi við eflingu
kjarnorkuvopnabúnaðar NATO i
Evrópu. Slikt telja rikin i NATO
ójafna kosti, sem tryggðu I raun-
inni Sovétrikjunum varanlega
yrirburöi i áifunni á þessu sviöi
vopnabúnaðar.
Ekki gerir það málið auðveld-
ara viðfangs að næsta samnings-
gerð I þeim flokki samninga sem
nefnast SALT á að fjalla um tak-
markanir á meðaldrægum kjarn-
orkuvopnum, og þar verða það
ekki lengur Bandarikin og Sovét-
rikin sem ræðast ein viö, heldur
koma hérnaöarbandalaögin tvö
til skjalanna. Sú samningaiota á
að heita SALT-3 en enginn veit
hvenær hún getur hafist. Svo
óbyrlega blæs fyrir SALT-2 á
Bandarikjaþingi um þessar
mundir að óvist er aö sá samning-
ur um takmarkanir á framleiðslu
langdrægra kjarnorkuvopna
komi til atkvæða á þessu ári.
Slökunarstefnan I samskiptum
kjarnorkustórveldanna og
hernaðarbandalaganna sem þau
veita forustu byggist á þvi að á
báða bóga sé hernaðarlegt jafn-
ræði þegar á heildina er litið.
Ræða Brésnéffs i Austur-Berlin
er vottur um að sovétstjórnin er
að leitast við að skapa pólitisk
skilyrði sem torveldi NATO að
koma i framkvæmd fyrirætlun
sinni um vopnabúnað til að vega
upp á móti SS-20. Afleiðingin get-
ur hæglega orðið að ala á grun-
semdum i' Bandarikjunum um að
fyrir sovetmönnum vaki alls ekki
reiðanum ef henni þykir þessi
arfur ekki fýsilegur. Mörgum i
bæði Sjálfstæðisflokki og Alþýðu-
flokki mun þykja hvorugur kost-
urinn góður. Þess vegna á hug-
myndin um utanþingsstjórn eða
embættismannastjórn nokkurn
hljómgrunn innan beggja flokk-
anna.
En sagan er ekki öll sögð þar
með. Ahrifamaður i þingflokki
sjálfstæöismanna benti mér á, að
það væri reginmunur á þvi
hvernig utanþingsstjórn af þessu
tagi yrði til og þeirri einu utan-
þingsstjórnsemhérhefursetið og
Sveinn Björnsson setti á lagg-
irnar. 1 þessu tilfelli yrðu nefni-
lega Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur að koma sér
saman um menn utan þings i
rikisstjórn og gera tillögur um þá
til forseta. Þarna væri þvi komin
samstjórn Sjálfstæðis-og Alþýðu-
flokks, eins konar óbein viðreisn
og ætla má að innan þingflokka
beggja séu menn ekki nema
mátulega hrifnir yfir þvi að láta
spyrða sig þannig saman. Þessi
maður taldi þvi að innan þing-
flokks sjálfstæðismanna væri þvi
að athuguðu máli vaxandi stuðn-
ingur við minnihlutastjórn Sjálf-
stæðisflokksins.
Geir Hallgrimsson mun samt
þegar á þriðjudag hafa boðið
Alþýðuf tokkrium að mynda
minnihlutastjórn og verja hana
falli- og hafa alþýðuflokksmenn
það enn til athugunar. Ýmsir
sterkir nrenn i þingflokki Alþýðu-
flokksins eru sagðir andsnúnir
þessari hugmynd en aðrir berjast
af oddi og egg fyrir þvi að ftokk-
urinn taki stjórnina að sér. Þeir
benda á að þar með sé fallin um
koll helsta áróðursbragð fyrrum
sam s t ar f s f 1 okk an n a um
ábyrgðarleysi alþýðuflokks-
manna auk þess sem flokknum
gefist kærkomið tækifæri að vera
isvjðsljósinu fram að kosningum.
Eftir
Björn
Vigni
Sigurpálsson
hernaðarlegt jafnræði heldur að
ná með bragðvisi hernaðarlegum
yfirburðum á hverju sviðinu af
öðru. Ekki þarf sú skoðun að
breiðast mikið út i öldungadeild
Bandarikjaþings til að koma
SALT-2 samningnum fyrir
kattarnef.
Kalda striðið sýndi aö sovéskt
þjóðfélag er sérhasft I aö einbeita
kröftum að hervæðingu og
hernaðarmætti. A þvi sviði en
engu öðru standast Sovétrikin
Bandarikjunum snúning. Þeim
mun óskiljanlegri er árátta
sumra bandariskra ráðamanna
að halda keppni stórveldanna
sem mest á þvi sviöi, þar sem
Sovétrikin eru sterkust.
Nýjasti samningur stjórna
Bandarikjanna og Sovetrikjanna
um verlsunarviðskipti ætti að
opna augu þeirra. Sovétstjórnin
sóttist eftir og fékk heimild til að
kaupa i Bandarikjunum meira
magn kornvöru en nokkru sinni
áður, 25 milljónir lesta . Riétt einu
sinni hefur sovéski samyrkju-
búskapurinn sýnt getuleysi sitt til
að brauðfæða þjóöina. 1 fyrra
námu kornkaup sovétmanna i
Bandarikjunum 15.7 milljónum
lesta og árið þar áður áður 14.6
milljónum lesta. Nú biðja
sovésku verslunarfulltrúarnir um
25 milljónir lesta frá Bandarikj-
unum og gert er ráð fyrir að
sovéskur korninnflutningur frá
öðrum löndum nemi á árinu átta
milljónum lesta þvi uppskera I
Sovétrikjunum var undir áætlun
svo nemur tæpum fimmtungi eða
40 milljónum lesta.
Kjarnorkueldflaugar eru vissu-
lega stöðutákn sem um munar og
eftir er tekið, en ekki lifa skytt-
urnar á tundrinu einu saman.