Helgarpósturinn - 15.08.1980, Qupperneq 24

24
Þór Jakobsson:
Dularsálfræði:
vísindin um
dulræn fyrirbæri
Um þessar mundir stendur yfir
IReykjavik alþjóölegt þing dular-
sálfræöinga (Parapsychoiogical
Association) og er þingiö haldiö i
boöi félagsvisindadeildar
Háskóla tslands. Dularsálfræöi
(eöa dulsálarfræöi) er tillaga um
islenzkt heiti á fræöigrein, sem
nefnist „Parapsychology” á
ensku, para-sálfræöi, en para
(gríska) þýöir ,,viö hliöina á”.
Dularsálfræöi fjallar um svo-
nefnd dulræn fyrirbæri, en hér er
um aö ræöa fyrirbæri, sem teljast
,,utan” eöa samhliöa alvanaleg-
um fyrirbærum, sem eiga sér
eölilegar orsakir.
Visinda og tæknidálk-
ur Helgarpóstsins hefur beö-
iö mig aö fara nokkrum orö-
um um dularsálfræöi og er mér
þá mest I mun aö minna á muninn
á andahyggju (spiritisma) og
dularsálfræöi. Æöi margir eru
enn aö rugla þessu saman, ekki
siztþeir sem hafalmugustá anda-
hyggju. Er þeim reyndar ekki lá-
andi aö sumu leyti, þrátt fyrir
bráölæti sitt, en margir skella
skoilaeyrum viö dularsálfræöinni
án þess aö kynna sér hana.
Trúgirni tslendinga hefur tröll-
riöið húsum og tekið á sig svo
skringilegar myndir, aö ekki er
nema von aö veikgeöja raunsæis-
menn haldi sér i hæfilegri fjar-
lægð. Leyfi ég mér aö vitna I rit-
dóm Simonar Jóhanns Agústs-
sonar prófessors um bók, sem Al-
menna bókafélagiö gaf út áriö
1963 i þýöingu okkar Gylfa As-
mundssonar sálfræöings. Simon
skrifaöi:
„Ahugi tslendinga er mikill á
dulfræðilegum efnum, en hann er
fremur af trúarlegum og
hjátrúarlegum toga spunninn en
visindalegum. Bera islenzk rit
þess ótvirætt merki. Sjá þó séra
Jakob Jónsson: Framhaldslif og
nútimaþekking, Rvik 1934. Nú
kemur hér fyrir sjónir islenzkra
lesenda rit, sem samiö er i allt
öðrum dúr en þeir eiga aö
venjast, „Furður sálarlifsins”
eftir Harald Schjelderup,
prófessor i sálarfræöi viö Oslóar-
háskóla. Hann er einn fremsti
sálfræðingur á Noröurlöndum...”
Siöustu 15 árin hefur veriö
meiri fjölbreytni á boðstólum á
islenzkum bókamarkaöi, eitthvaö
handa öllum og þá einnig þeim,
sem gleypa ekki viö öllu. Þýöend-
ur góöra bóka hafa lagt af mörk-
um.en drýgsta tillagiö eru bækur
Erlends Haraldssonar, dósents
viö Háskóla tslands. Gagnrýnir
áhugamenn geta auk þess leitaö
fanga I erlendum bókum og tima-
ritum. — Fyrrnefnd ráöstefna
dularsálfræöinga, sem haldin er
hérlendis fyrir tilstilli dr.
Erlends, er merkur viðburöur og
ættu Islendingar aö gefa gaum aö
þvi, sem þar fer fram.
Nær hundraö ár eru liöin siöan
stofnuö voru samtök i ýmsum
löndum meö þeim, sem vildu
kanna dulræn fyrirbæri visinda-
lega. Framan af voru ósjálfráö
fyrirbæri i vöku og miðilsvefni
meginverkefni sálarrannsókna,
en þáttaskil uröu á fjóröa áratug
ald arinnar, þegar dr. J .B. Rhine I
Bandarikjunum tók upp á þvi aö
beita tölfræöilegum aöferöum viö
rannsókn á hugsanlegum dular-
hæfileikum alls þorra manna.
Likindin á dulargáfum voru
metin stæröfræöilega meö hliö-
sjón af fjölda réttra ágizkana á lit
eöa gerö spila víö siendurteknar
tilraunir. Einstaka stjörnur voru
uppgötvaöar, fólk sem virtist búa
yfir óvenjulegum hæfileikum til
aö sjá gegnum holt og hæðir, hér
aö visu gegnum spilastokkinn.
Kosturinn viö tilraunir þessar
var sá, aö hægt var aö koma viö
útreikningum og likindareikn-
íngi. Varúöarráöstafanir gegn
„venjulegri” skynjun og jafnvel
prettum voru gagngerar og bætt-
ar i sifellu.
Fyrstu áratugi þessara
rannsókna var látið nægja aö
sýna fram á raunveruleik dul-
rænnar skynjunar, mji.o. aö dul-
ræn skynjun gæti i raun og veru
átt sér staö, en þegar á leiö leit-
uðust dularsálfræöingar viö aö
kanna eöliþessarar skynjunar og
tengsl hennar viö hin viöur-
kenndu skilningarvit.
Dularsálfræöin varö smám
saman fjölbreytilegri og tók i
sinar þarfir ýmiss konar lifeölis-
fræöileg mælitæki og áhöld.
Kerfisbundnar tilraunir eru gerð-
ar og reynt aö útiloka villandi
þætti, en jafnframt tilraununum
hefur áhugi visindamanna á
ósjálfráöum fyrirbærum aukist á
ný undanfarinn áratug.
Aö dómi flestra dularsálfræö-
inga er tilvist þrenns konar dul-
rænnar skynjunar talin vera
Föstudagur 15. ágúst 1980 Hnltj?=trpn^ti irinn
ÚR HEIMI VÍSINDANNA
Umsjón: Jón Torfi Jónasson
sönnuö á haldgóöan hátt, nefni-
lega skyggni (clairvoyance),
hugmegin (psychokinesis) og
framsýni (precognition), sem er
hæfileiki til aö sjá fyrir óoröna at-
buröi án rökréttrar ályktunar.
Aftur á móti hefur reynzt
ókleift aö hugsa út og fram-
kvæma tilraunir á svonefndum
fjarhrifum (telepathy) án þess aö
útiloka möguleikann á ofan-
greindum skynjunarferlum,
skyggni og hugmagni.
Af svipuöum ástæöum hefur
veriö öröugt I framhaldslífsrann-
sóknum aö hrekja þá tilgátu, aö
dulargáfur lifandi manna gætu
„eingöngu” veriö að verki I öllu,
sem rakið er til framliöinna. En
þessu hafa menn mælt i mót meö
þeim rökum að gera þurfi meö
þvi ráö fyrir svo máttugum
ófreskigáfum hins skyggna
manns, aö framhaldslifskenning-
in sé hreint og beint viöaminni og
trúlegri.
Ögerningur er að gera grein
fyrir heilli fræöigrein i stuttri
blaðagrein. 1 stuttu máli má þó
segja, aö dularsálfræöin hafi
leitazt við aö koma viö skipuleg-
um tilraunum, — og kerfisbund-
inni flokkun fyrirbæra þar sem
ekki erutöká tilraunum. En jafn-
framt þessu hafa einstaka fræöi-
menn kafaö dýpra og spreytt sig á
að tengja dulræna reynslu viö
viöurkennda þekkingu visind-
anna á lifinu og tilverunni. Ýmsir
eölisfræðingar og heimspekingar
hafa komiö þar viö sögu.
1 næsta blaöi mun ég segja litil-
lega frá þeirri ráðstefnu dularsál-
fræöinga sem nú stendur yfir I
Háskóla Islands.
Mæður og dætur 13
,,Já, mér finnst það”, sagöi
Dagný. ,,Ég get frekar rætt við
hana en pabba. Hann er ekki
eins inni i þvi sem ég er aö
gera”.
Myndir þú vilja lifa svipuöu
lifi og mamma þin?
„Það held ég ekki, og þó. Ég
hugsa aö þaö sé gaman aö eiga
svona mörg böm, sérstaklega
þegar þau eru uppvaxin og
áreiðanlega er þaö miklu
skemmtilegra i ellinni”.
Ertu aldrei fúl út i mömmu
þina?
„Jú, mér finnst hún stundum
vera aö skipta sér af þvi sem ég
er að gera og henni kemur ekki
við. En henni kemur þaö nú
kannski aö vissu leyti við og
yfirleitt fæ ég aö gera það sem
ég vil. Ef ég fæ það ekki fer ég i
fýlu”.
„Mér finnst þú ekki biöja um
hluti sém eru ósanngjarnir”,
sagöi Ingibjörg. „En auðvitaö
vill maður vita hvert börnin
fara og meö hverjum. Þó maður
sé ekki alltaf spenntur þýðir
ekki aö banna allt. Mér finnst
lika samband móöur og barns
breytast þegar barnið er orðið
14-15 ára, þá getur maöur fariö
að tala meira viö þaö eins og
jafningja. Ræða viö það um
bækur sem maður er að lesa eða
kvikmyndir sem maöur hefur
séð”.
Alltaf stelpunum að
kenna
Hafa mæður meiri áhyggjur
af kynlifi dætra sinna en sona?
„Mér finnst nú aö krakkar
innan viö 18 ára eigi ekki aö
vera aö sofa hjá hverjum sem
er”, sagöi Ingibjörg. „Ég held
aö þaö sé hálf tómt aö fara á
skemmtistaöi og ná sér i stelpu
eöa strák fyrir eina nótt. Svo er
fólk kannski dauöfeimiö þegar
þaö sést næst og þorir ekki aö
heilsast. Ég held að þetta
„svermerí” og þessi skot i
minni tið hafi verið miklu
skemmtilegri. Það var fariö i
bió og eftirvæntingin var mikil.
Þá var ekki farið að sofa hjá
strax”.
Er það þannig Dagný, að
stelpur eiga ekki að sofa hjá en
fyrir stráka er það allt i lagi?
,,Ef einhver stelpa er með
einum strák i kvöld og öðrum
næsta kvöld, þá er farið aö tala,
um það”, sagði Dagný. „Það er
eins og það sé litið niður á þær.
Það er allt annað ef strákur ger-
ir þetta. Það er eins og það sé
metnaöur hjá þeim að sofa hjá
sem flestum. Það er eins og þaö
sé meira brýnt fyrir stelpunum
að halda aftur af sér i þessum
efnum”.
„Ég hef alveg eins talað um
þetta viö strákana”, sagði Ingi-
björg. „En einhvern veginn
finnst mér að stelpa sem sefur
hjá mörgum sé aö slita sér út.
Mér finnst það ekki eins með
stráka, en ég er nú lika meö
annan fótinn i Viktoriutimabil-
inu. Sennilega er manni annara
um dæturnar út af umtalinu
sem þær geta orðið fyrir”.
Móðirin þekkir mann
best
Hvaö finnst þér um þessa um-
ræöu um samband mæðra og
dætra, Ingibjörg?
„Hún er sjálfsagt jákvæð. Ég
veit um tilfelli þar sem ekki er
gott samband milli mæðra og
dætra. t þeim tilfellum sem ég
þekki er það yfirleitt vegna þess
að sú eldri hefur átt i einhverj-
um tilfinningavandræöum i sinu
lifi. En þó fólk sé ekki á sama
máli, hvort sem þaö eru mæöur
og dætur eöa aörir, þá held ég að
með þvi aö ræöa saman geti þaö
skilið sjónarmiö hins og það sé
hægt aö mætast á miðri leið.
Móöirin er lika sú manneskja
sem þekkir mann best og þykir
vænt um mann þrátt fyrir alla
gallana”.
Það er jafnvel talað um að
mæður vilji gera börnin háö
sér?
„Mér finnst ég ekki hafa vilj-
að það, það hefur alla vega ver-
ið ómeövitað ef svo hefur ver-
iö”.
Kvennabarátta á villi-
götum
Þegar fara á að kenna mæör-
unum um öll vandkvæöi dætr-
anna er kvenfrelsis umræöan
komin inn á hættulegar brautir.
Kvennabaráttan snýst ekki um
samband mæðra og dætra og
þaö er henni ekki til framdrátt-
ar að etja saman mæðrum og
dætrum. Allar konur eiga lika
föður.
Sú móðir er tæplega til sem
ekki vill börnunum sinum allt
það besta og reynir aö veita
þeim það eftir þvi sem hún hef-
ur vit og getu til. Ef umræðan
um samband mæðra og dætra
veröur til þess að konur skilja
mæöur sinar betur en áður eru
þær til gagns og kærkomin til-
breyting við sifeljdar vanga-
veltur Freuds gamla um sam-
band mæðra og sona sem alla
tiö hefur þótt afar merkilegt,
fyrirbæri.