Helgarpósturinn - 23.01.1981, Qupperneq 9

9
halrjarprtcrh irinn Föstudagur 23. janúár 1981.
TAUGATITRINGUR
I LEIKHÚSHEIMINUM
Þaö hefur verið kynlegur
taugatitringur i leikhúsheim-
inum þaö sem af er vetrinum,
og liggja eflaust til þess fleiri en
ein ástaeöa. Leikarar og leik-
stjcírar hafa veriö i verkfalli hjá
rikisfjölmiðlum og haft nokkuö
hátt með köflum, en þegar þetta
er skrifaö virðist séö fyrir
endann á þeirri deilu meö sam-
komulagi sem ekki hefur veriö
birt. Or þvi sættir hafa tekist
hlýtur einhverskonar mála-
miölun aö hafa veriö gerö.
Þó óþol leikara hafi stundum
veriö spaugilegt, til dæmis
þegar þeir fyrtust viö saman-
burö á kostnaði viö áramóta-
þætti sjónvarpsins undanfarin
tvö ár, þá er þess ekki að dyljast
að þeir hafa ærin umkvörtunar-
efni. Hlutdeild leikinna
islenskra verka i dagskrá rikis-
fjölmiðlanna hefur minnkað
verulega, einkum i sjónvarpi,
og er só þróun vissulega
iskyggileg. Þar er þó ekki ein-
vöröungu viö forsjármenn
RikisUtvarpsins aö sakast, þvi
þeim er fjármagn til dagskrár-
geröar afarnaumt skammtaö,
og er raunar hneisa hvernig
fjárveitingavaldið býr að
þessari áhrifamestu menningar
stofnun landsmanna. Á hítt er
einnig að h’ta, aö eftir þvi sem
kostnaöur eykst viö hvert nýtt
verkefni, meöal annars vegna
hækkandi launagreiðslna, þá er
hætt viö aö fækka veröi verk-
efnum nema hækkun framlaga
haldist ævinlega i hendur við
hækkun kostnaöar, sem vita-
skuld væri æskilegt.
Samningamál leikara hafa
litillega veriö til umræöu i þessu
blaöi og viöar og skal ég ekki
blanda mér i þær deilur. Afturá-
móti hafa ákveðnir þættir
þessara samninga lengi vakiö
mér furöu. Mér skilst aö tekið sé
fram i samningum viö RikisUt-
varpiö aö æfingatimi leikrita
skuli miöaöur viö æfingatima
fastráöinna leikara i atvinnu-
leikhUsum, þannig aö æfingar
hefjist ekki fyrren vinnudegi
þeirra I ÞjóöleikhUsinu og Iönó
er lokiö. Hinsvegar er mér ekki
kunnugt um hvort einnig er
tekið fram I samningum viö
leikhUsin aö æfingar þar skuli
ekki standa lengur er svo, aö
leikarar hafi tlma til aö hendast
niðri Utvarp eða inni sjónvarp,
en ekki kæmi mér þaö á óvart.
Þessi tilhögun finnst mér satt
að segja fjarstæð. Ég get vel
skiliö og fallist á, að I viölögum
þurfi aö fá fastráöna leikara viö
atvinnuleikhUsin til að taka aö
sér hlutverk I rikisfjölmiölum,
en aö gera þá háða þessum leik-
urum er hrein fásinna á sama
tima og tugir velmenntaöra
leikara (þeir eru vist um
80 talsins) ganga atvinnulausir
og fá sjaldan eöa alrei aö reyna
kraftana. Mér er raunar full-
komiö undrunarefniaö stofnanir
einsog ÞjóöleikhUsiö og RikisUt-
varpiö skuli láta bjóöa sér uppá
slik býti eöa sætti sig viö þau.
Báðar stofnanir eiga kröfu á þvi
aö launaðir starfskraftar þeirra
komi til leiks óþreyttir og
óskiptir.
Mergurinn málsins er sá, aö
löngu er orðiö timabært aö
koma hér á fót sjálfstæöu fjöl-
miölaleikhUsi einsog tiökast
meö öörum þjóöum, leikhópi
sem skipaöur sé leikurum sem
ekki eru I föstum störfum hjá
leikhdsunum og geta þvi helgaö
sig verkefninu heilir og óskiptir.
Sá fjölmenni hópur I Félagi
Islenskra leikara sem gengur
verkefnalaus ár eftir ár á
heimtingu á þvi að þannig veröi
um hnUtana bUiö, og meöan svo
er ekki eiga þessir leikarar
kröfu á aö sitja fyrir um verk-
efni hjá rikisfjöhniölunum.
Taugatitringurinn sem komið
hefur fram vegna gagnrýni á
ÞjóöleikhUsiö i vetur hefur
vakið furöu margra, og þá ein-
kanlega sU viöleitni ráöamanna
leikhUssins að stööva leikgagn-
rýni í Utvarpinu, sem er þó eitt
merkilegastanýmæliö I störfum
þeirrar hálfstöönuöu stofnunar.
Menn sem ekki þola gagnrýni,
þó hUn sé ó'vægin og jafnvel
óréttlát, án þess aö heimta rit-
skoðun hafa aö minu mati
hrapallega misskiliö forsendur
lifandi og frjósams menningar-
lifs.
Minnkandi aðsókn aö Þ]óö-
leikhUsinu að undanförnu, á
sama tima og Leikfélag
Reykjavlkur heldur I horfinu,
bendir óneitanlega til þess aö
maökur sé kominn I mysuna, en
ekki ætla ég mér þá dul aö bera
fram skýringu á þessu fyrir-
bæri, allra sist einhllta. SU get-
gáta er samt nærtæk aö ein-
hverskonar timabundin eða
kannski varanleg stöönun hafi
átt sér staö, sem kynni meöal
annars aö vera tengd ákaflega
litlum mannaskiptum I leikara-
hópi hUssins. Mér er náttUrlega
kunnugt um aö fastráönir
leikarar eru ekki æviráönir, en I
reynd virðist þaö vera svo að
leikarar á A-samningi séu ekki
látnir hætta nema þeir hafi
brotiö af sér. Þetta veitir um-
ræddum leikurum fjárhagslegt
öryggi, sem ekki ber aö lasta, en
það kynni hinsvegar aö standa
listrænni viðleitni hUssins fyrir
þrifum. Þaö er nefnilega al-
kunna aö langur starfstími og
mikið öryggi hafa tilhneigingu
til aö slæva þann eldmóö og
brennandi áhuga sem aö ööru
jöfnu einkennir þá sem veröa aö
sanna veröleika sina og tilveru-
rétt meö hverju nýju verkefni.
Ég verð aö játa aö ég sakna iöu-
lega þess eldmóös sem mér
fannst þrátt fyrir allt auðkenna
ÞjóðleikhUsiö á bernskuárum
þess. Þegar ég segi „þrátt fyrir
allt” á ég viö, aö listræn stjórn
þess og verkefnaval heföi mátt
vera mun betra.
Ég er hreint ekki aö gefa I
skyn að leikarahópur Þjóðleik-
hUssins valdi ekki þeim verk-
efnum sem honum eru fengin,
heldur einungis aö benda á
hugsanlega orsök ákveöinnar
þreytu eöa deyfðar sem varla
hefur fariö famhjá velunnurum
hUssins. Ég er ekki þeirrar
skoöunar aö leggja beri at-
vinnuleikhUsin niður til aö
tryggja viögang leiklistar I
landinu. Ef svo óliklega skyldi
vilja til, að þau séu aö tærast
upp, þá bera þau dauðann i
sjálfum sér og veröa á endanum
sjálfdauö, hverju guð og lukkan
foröi okkur frá, en nýir hópar
taka upp merkið. Neisti leik-
listarinnar er þess eðlis aö hann
verður ekki kæföur, þó tilteknar
stofnanir kunni aö staöna eða
byrgja hann i bili. Honum slær
bara niður annarsstaöar og
tendrar ný bál. Kannski er þaö
aö gerast I Alþýðuleikhúsinu og
Breiðholtsleikhúsinu núna, hvað
veit ég? Ósk min til þessara
nýgræðinga, hvort sem þeir eru
að skáka gömlu leikhúsunum
eða ekki, er sú, aö eintrjánings-
háttur og sjálfstignun verði
þeim ekki fjötur um fót eöa leiöi
þá i þær ógöngur sem einhliða
rækt viö afmarkaöa þætti
mannlifsins felur I sér.
Heimir Pálsson—Hraf n Gunnlaugsson — Jónas Jónasson — Magnea J. AAat+hias-
dóttir — Páll Heiðar Jónsson — Sigurður A. AAagnússon — Þráinn Bertelsson
lyf þessara manna dýr og þeir
þurfa á þeim aö halda daglega.
„Þessir menn geta ekki unnið hér
á Litla-Hrauni og eru þvi
algjörlega peningalausir,” sagði
hann. „Vinnuhælið veröur aö
leggja Ut fjármagnið vegna lyf ja-
kaupanna og skuldfæra
upphæðina á reikning þessara
einstaklinga.”
Þetta þýðir einnig, að þessir
menn geta ekki leyft sér ýmislegt
það sem aðrir fangar á Litla-
Hrauni geta. Það kostar t.d. pen-
inga að hringja til fjölskyldu og
kunningja, kaupa gos, sætindi og
tóbak. Þessir geösjúku og óvinnu-
færu fangar eru þvi algjörlega
komnir upp á náð og miskunn
fangavarða með vörur og
þjónustusem þessa. „Við reynum
aö láta þá hafa eitthvað af þess-
um vörum”, sagöi fangelsisstjór-
inn.
Helgi Gunnarsson staöfesti aö
lyfja- og vöruskuld þessara
manna skipti hundruöum
þúsunda gamalla króna á ári.
„Þaö er sem sé ekki nóg að
þessir menn séu vistaðir i
fangelsi, þar sem þeir eiga hreint
ekki heima vegna sjúkdóma
sinna, heldur eru þeir i raun mun
Sálsjúkir fangar þurfa að greiða fyrir lyfin sin:
SKULDA MILLJÓNIR
Geðsjúkir fangar sem hafa
verið vistaðir á Litla-Hrauni, þar
eð engin sjúkrastofnun I landinu
getur tekið við þeim, verða að
greiða sjálfir fyrir öll lyf sin.
Þarna er um að ræða fjóra menn,
sem vegna eðlis sjúkdóma sinna
verða að ganga fyrir lyfjum
meira og minna. Þessir menn eru
jafnframt óvinnufærir og þvl
tekjulausir, þannig að vinnuhælið
á Litla-Hrauni verður að leggja út
fyrir lyfjum þeirra, en
upphæðirnar siðan skuldfærðar á
þá.
Hilmar Helgason, formaöur
fangahjálparinnar Verndar sagði
i samtali viö Helgarpóstinn, að
þaö væri hreint furöulegt aö sjúk-
ir menn sem þessir, sem i raun
ættu hvergi annars staðar að vera
en á sjúkrahúsi, fengju ekki
nauðsynleg lyf endurgjaldslaust.
„Þeir hafa einhvern veginn dottið
milli þils og veggjar i kerfinu,”
sagði Hilmar, „og veriö kippt Ut
úr sjúkratryggingakerfinu. Viö
hjá Vernd höfum lagt fast aö yfir-
völdum aö kippa þessum málum I
liöinn og munu þau nú vera til
skoöunar.”
Aö sögn Helga Gunnarssonar,
fangelsisst jóra á Litla-Hrauni eru
verr settir en aörir fangar,” saeöi
Hilmar formaöur Verndar.
HelgiGunnarsson tók i sama
streng og sagöi vinnuhæliö ekki
geta veitt þessum mönnum þá
aöhlynningu og læknisþjónustu
sem þeir þyrftu. A Litla-Hrauni
væri engin aöstaöa til sliks.
Skuldir þessara manna hækka
þvi með ári hverju og ef þessir
menn læknuöust af sjúkdómum
sinum og ættu þess kost að veröa
á ný nýtir þjóöfélagsþegnar, þá
yröu þeir fyrst af öllu aö ganga
frá milljóna peningaskuld viö
Lit.la-Hraun.
„HUn er mörg þverstæðan I
þjóöfélagi okkar,” sagöi Hilmar
Helgason. „En þetta er hneysa.
Þetta eru algjör olnbogabörn I
þjóöfélaginu. Ég trúi ekki ööru en
þetta veröi leiörétt og aö þessir
menn geti aö minnsta kosti um
frjálst höfuð strokið fjárhagslega,
en þurfi ekki að hafa stórar
fjárhagsáhyggjur beinlinis vegna
veikinda sinna.”
VETTVANGUR
Einvígið um brennivínið
ungmennafélaganna eru óneitan-
lega dálitið hæpin „á þessum
siöustu og verstu timum”.
Um SigmarB. Hauksson gegnir
öðru máli. Þessi Don Quijote is-
lenskrar pressu haföi vart slitiö
fermingarfötunum, þegar hann
var orðinn frægur fyrir aö þenja
sig um flest þaö sem almættinu
haföi þóknast aö skapa. Meö
dularfullu seiðmagni hins kjaft-
gleiða auönuleysingja hefur
honum tekist að „snakka” sig
inná útvarpið, stjórnendum dag-
Undanfarið hafa allmiklar
umræður átt sér stað um áfengis-
mál, bæði i fjölmiðlum og manna
á meðal. Þetta er þvi gleðilegra,
þegar þess er gætt, að umræður
þessar hafa yfirleitt farið fram i
samræmi við alvöru málsins.
Vitað er að ekki færri en 10%
landsmanna eru alkoholistar og
önnur 10% eiga við veruleg
áfengisvandamál að glima, eru
meö öðrum oröum tilvonandi
alkoholistar. Þar við má svo bæta
þeim tugum þúsunda, sem liða
vegna drykkju sér nákominna.
Skyldi yfirhöfuð nokkur hræöa i
þessu landi hafa sloppið við kval-
ræði af völdum vins?
1 Helgarpóstinum 16. janúar
var svokallaö einvigi um brenni-
vinið. Þar mættu til leiks tveir
kunnir menn, þeir Halldór frá
Kirkjubóli og Sigmar B. Hauks-
son.
Halldór frá Kirkjubóli hefur
áratugum saman bent fólki á
skaðsemi áfengis. Fyrir þaö er
hann alls góðs maklegur. En rök
skrárgerðar þess til ævarandi
háöungar, sjálfum sér til skamm-
ar og vitibornum útvarpshlust-
endum til leiðinda.
En nú er svo komið að Sigmari
B. Haukssyni er ekki nóg aö Ut-
hrópa „visku” sina á öldum ljós-
vakans. Nú þykir honum hæfa að
kynna sig sem sérfræöing i vini.
Sem sllkur gengur hann til hólms
gegn Halldóri frá Kirkjubóli. Aö
visu má það til sanns vegar færa,
að Sigmar veit ýmislegt um vin,
þ.e.a.s. á sömu forsendum og ég
og aðrir alkoholistar. Hann veit
hvernig á að drekka sig fullan og
er ekki nema gott eitt um þaö aö
segja. Hitt er svo annaö mál, aö
maður sem telur sig einhvers-
konar menningarfyrirbrigöi,
delerandi á skemmtistööum eins
og ákaflega kambrauöur en átta-
villtur hani, ætti að sjá sóma sinn
i þvi, að minnsta kosti þegar jafn
örlagarik mál og áfengismál ber
á góma, aö þegja þegar aörir
tala.
Pjetur Hafstein Lárusson