Helgarpósturinn - 04.12.1981, Blaðsíða 4

1___________________________________F°s?“.da.9..‘Lr-4-:..desember 1,81 helgarpósturinn
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÓÐINU
Lárus í Grímstungu
— Helgarpósturinn birtir brot úr nýrri bók sem Bókaforlag Odds Björnssonar gefur út fyrir jólin
Ég setti vægan reyk í grenið
Mér er minnisstæö ein ferö meö Skúla i
Þórormstungu einu sinni sem oftar hér
fram á heiöi, og þá kom þaö fyrir, sem
sjaldan henti mig, aö viö sátum hér um bil
sólarhring á greni, sem ekkert var i. Ég
byrjaöi vanalega, þegar ég kom á grenin,
aö grennslast vandlega eftir þvl, hvort
tófan væri farin úr greninu eöa ekki. En
þaö tókst nú svona I þetta skipti. Viö lág-
um á Oldumóöuhöföagreninu, en ekkert
var i þvi. Ég vissi af greni I svokallaöri
Gedduklöpp, og þar lögöumst viö næsta
dag. Ég haföi komiö þar skömmu áöur og
heyrt I yrölingum, ungum yrölingum aö
ég áleit. Svo gerir snjó á okkur um nótt-
ina, og viö færöum okkur I var upp i
klöppina og lágum þar. Greniö var i
skorningi gegnum ás og viö höföum skjól
á stalli upp I klöppinni. Refurinn kom meö
rjúpu I kjaftinum eftir dalverpinu fyrir
sunnan okkur. Þaö var besta færi á
honum og ég skaut hann áöur en ég sá
fyrir vist, hvort hann ætlaöi beint á
greniö. Eftir þaö þýfga ég greniö eins og
ég haföi best vit á og komst aö þeirri
niöurstööu, aö þaö væri engin grenlægja
þarna inni meö hvolpum, og þetta muni
hafa veriö hlaupadýr. Þá segi ég viö
Skúla:
„Liklega er hún farin meö yrölingana
héöan, og þaö er hastarlegt, ef viö lendum
hér á ööru greni, sem ekkert er i og liggj-
um þar. Ég ætla aö ganga fram og vestur
á Beltagren. Þangaö hefur hún frekast
fariö”.
Þá var sporrækt af snjó, og ég sá slóö
eftir fulloröiö dýr þar inn. Þá þóttist ég
hárviss um aö hún væri þarna. Ég sneri til
baka til Skúla og sagöi honum hvers vis-
ari ég haföi oröiö.
Viö vorum búnir aö vaka lengi, og þaö
var andstyggilega kalt. Viö fórum fram I
Sandfellsfláarskála, — hann var uppi-
standandi þá, — og sváfum þar og höfö-
um hestana á ágætum haga I flánni. Þaö
var oröiö grænt og áliöiö vors. Seinnipart
dagsins fórum viö upp á greni og tókum
meö okkur nauösynlegar verjur á okkur.
Ég byrjaöi á þvi aö fara heim á munna og
gagga, og þá heyröi ég hljóö I dýri inni.
Þaö var sami bölvaöur kuldinn, og ég
sagöi viö Skúla:
„Þaö veröur notalegt eöa hitt þó heldur
aö sitja hér yfir henni I alla nótt, þvi aö
þaö er viöbúiö aö hún komi ekki fyrr en
einhvern tima út”.
Svo sitjum viö þarna góöa stund. Þá
segi ég viö Skúla:
„Ég ætla aö setja vægan reyk I greniö,
og svo ætla ég aö opna munnana og vita
hvort henni þykir ekki óþefur inni af
reyknum og hvort hún kemur ekki út”.
Svo er þetta gert og viö erum ekki búnir
að sitja nema um hálftima, þegar hún
kemur út. Þetta hef ég aldrei reynt viö
fulloröiö dýr I annaö skipti I minum
grenjaferöum öllum. Skúli skaut hana,
hann varö fyrri til, og hún steinlá þarna.
Ég sagöi viö Skúla, aö viö skyldum ekk-
ert eiga viö yrölingana strax, þvi aö
greniö er djúpt og erfitt aö ná yrölingum
þar. Ég vissi alveg fyrir vist, aö þeir voru
ungir, ekki farnir aö skriöa út nokkurn
hlut. Viö bjuggum um okkur þarna. Skúli
haföi ullarballa stóran. Viö höföum smá
skans i klettinn fyrir sunnan og ofan
greniö, og skriöum þar inn og tjölduöum
yfir, reftum meö byssum okkar yfir
skansinn og klæddum yfir meö ullarball-
anum og sváfum þarna fram á nóttina.
Svo fórum viö aö reyna viö yrölingana, en
þaö gekk andskoti seint og var komið
fram á dag þó nokkuö, þegar viö vorum
búnir aöná þeim öllum, en þaö heppnaöist
samt.
Viö vorum búnir aö vera nærri þrjá
sólarhringa i feröinni, og þegar viö kom-
um niöur var fariö aö undirbúa leit aö
okkur fyrir hvaö veöriö var slæmt.
Það þarf ref til
Ég hef alla tiö haft skemmtun af veiði-
skap og sérstaklega viö þessi dýr. Þau eru
greind ogþaö þarf ref til þess aö leika á
þau og reikna þau út.
Einu sinni er ég meö Þorbirni Sigur-
geirssyni frænda minum á grenjum. Hann
skrifar mér og biður mig aö geyma sér
gren til þess aö hann geti veriö meö mér á
einu greni. Ég skrifaöi honum aftur .og
segi:
„Þú kemur bara, ég fer einhvern and-
skotann meö þig”.
Þaö er nú yfirleitt ekki vel séö af
grenjaskyttunni, aö hann geymi tófuna,
og þegar Þorbjörn kemur um voriö, þá fer
ég fram I Kvfslar. Ég var nú ekkert sér-
staklega ráöinn I Kvislar, en vissi aö ég
mundi veröa vel séöur, þó aö ég dræpi
tófur þar eins og annars staöar.
Þaö er slæmt gren þarna vestan i Hest-
lækjarbungunum, dálitiö erfitt aö ná yrö-
lingum þar, yrölingarnir voru orönir
gamlir og dýrin gengu ekki aö. Viö sjáum
dýr um nóttina, en þaö kemur ekkert
nærri. Yrölingarnir voru ekki nema tveir
og ég náöi þeim fljótlega um morguninn.
Þeir gegndu ekki gaggi, en ég náöi þeim
meö brælu. Fyrst striddum viö yrölingi
heima, en þaö haföi ekkert aö segja. Svo
förum viö þarna I burtu suöur aö læknum
og striddum honum þar, og þá kom læöan,
og hún var nú skotin. Svo liggjum viö
þarna og veröum ekkert varir. En hann er
á norö-vestan og mig grunaöi aö dýrin
lægju i vindstööu af okkur sunnan viö hæö
i suö-austur frá okkur, og viö sæjum ekki
til þeirra. Þá eru hestarnir aö fara frá
okkur, og ég segi viö Þorbjörn:
„Jæja, nú skiptum viö meö okkur verk-
um. Þú ferö og sækir hestana, en ég sæki
refinn”.
Náttúrlega sagöi ég þetta bara i glensi,
og var nú mikiö meira viss um aö þaö
heppnaöist ekki aö sækja refinn, þó aö ég
vissi aö Þorbjörn gæti náö i hestana. Ég
var búinn aö leggja dæmiö, hvar læöan
mundi hafa legiö og eftir þvi, hvar refur-
inn lægi. Svo fer ég meö yröling þarna
suöur eftir. Þaö er venjan, þegar maöur
fer svona frá greni, aö laumast eftir
slökkum sem allra mest, svo aö sjáist
ekki til manns. En þegar kemur þarna
suöur eftir ogég ætla aö fara aö striöa yrö-
lingnum, þá sprettur rebbi upp. Ég var nú
fljótur aö kasta mér niöur og striöa yrö-
lingnum. Þaö heppnast, hann kemur, og
ég skaut hann.
Og ég er á undan Þorbirni. Þegar ég er
kominn þarna heim á greni, þá biö ég eftir
honum, og svo geng ég á móti honum,
þegar hann kemur meö hestana og segi:
„Jæja, frændi, ég var fljótari en þú”.
„Nú lýguröu”.
Ég sagöi honum, aö ég skyldi sýna
honum verksummerkin og leiddi hann aö
refnum. Þaö var ósköp eölilegt, aö Þor-
björn imyndaði sér þaö eftir aö vera búinn
aö liggja þarna tæpan sólarhring, aö þetta
heföi ekki heppnast, en þetta féll nú
svona. Svona eru ýmsar veiöibrellur mis-
munandi eftir hverju dýri.
Þá hló skálkurinn í mér
Ég hef lent I glettum viö mörg dýr, og
þaö má segja, aö mismunandi brögö henti
hverju dýri.
Ég er sóttur á Stóruröagren af Eiriki
Grimssyni i Ljótshólum. Þaö eru ábyggi-
lega nálægt 60 ár siöan. Þaö er bitvargur
hjá honum, og þeir liggja þarna Kristinn
Arnason og Guðmundur I Koti. Þá er hún
niöri I svokölluöum Stórhól og þeir ná
engu. Þeir skutu á annað dýriö, en þaö
kemst úr þessum hól upp I fjalliö, og þeir
eru búnir aö tapa þvi af greninu, sem þeir
liggja á, án þess aö vita hvaö af þvi hefur
orðiö. Liklega hefur þaö nú drepist af
skotinu.
Þetta er á þeim tima, sem menn eru aö
rýja, og þeir fara til Eiriks, og þaö er leit-
aö. Þá finnst hún upp I þessari Stórurö og
er meö gamla hvolpa. Þar haföi dýr ekki
legiö fyrr. Þegar ég kem þarna, segir
Guömundur viö mig, — hann var lasinn,
karlanginn, og oröinn þreyttur aö liggja
yfir þessu:
„Ég vildi helst, Lárus, aö þú tækir viö
þessu”.
Ég sagöi honum, aö ég skyldi gera þaö.
En fyrir óhapp náöi ég ekki læðunni strax
og ég kom. Hún haföist viö þarna nærri,
en ég sá ekki nógu vel til hennar, þegar
hún kom snöggvast i færi viö mig. Svo
liggjum viö þarna viö Kristinn fram á
nótt, og þá kemur hún og er aö arga þarna
fyrir noröan okkur og leggst þar upp á
stein, en er ófáanleg til þess aö koma
nokkuö nær. Ég segi viö Kristin:
„Þú heldur áfram aö striöa hvolpinum,
ég ætla aö vita hvort ég get ekki laumast
aö henni”.
Ég átti ekki ákaflega þægilegt innan um
þetta stórgrýti aö laumast I burtu, en
kemst út fyrir ofan hana, skriö alveg á
maganum og get látiö stein bera á hana.
Ofan af steininum sé ég, aö hún er farin aö
gefa mér hornauga og þaö þýöir ekk-
ert, — þaö er helviti langt færi, — annað
en aöláta dynja á hana, og ég geri þaö. En
hún stekkur upp af steininum og hverfur
mér samstundis. Þaö var ómögulegt aö
setja annaö skot á hana, enda lika mjög
hæpiö færi þetta langt. Og ég held aö ég
hafi nú flýtt mér þá. Ég hleyp þarna ofan
skriðurnar. Þeir sögöu aö förin min heföu
sést i tvö ár þarna niöur skriöurnar, en
þaö hlýtur nú aö vera skáldskapur. Þegar
ég kem ofan á brúnina, er hún helsærö aö
skreiöast þarna niöur og ég læt dynja á
hana skot, og þaö hreif.
Kristinn var búinn aö vera oft meö
Skarphéöni Einarssyni á grenjum og var
hrifinn af Skarphéöni, sem mátti vera, og
þegar ég kem til hans segir hann:
„Þetta hef ég aldrei séö Skarphéöin
gera, aö hlaupa i færi viö dýr”.
Þá hló nú skálkurinn i mér. Þá haföi
hann nefnilega ekki heyrt fyrra skotiö
fyrir yrölingsgarginu og hélt aö ég heföi
hlaupiö I færi viö hana þarna niöur.
Vetrarveiðar
Ég mun hafa byggt fyrsta torfskothús-
kofann hér framan viö giröinguna, þar
sem hún liggur ofan i Selkvislargilið. Ég
held þaö hafi veriö 1926 eöa ’27. Siöan
hefur sá kofi stabiö þar, og þaö er búiö að
drepa fjarska margt dýriö þar. Einnig
var byggt skothús. hér i Dalsbungunni frá
Þórormstungu. Skúli drap þar marga tóf-
una. Aður voru skothús ekki til og ekki
borið út fyrir tófur. Viö hlóöum snjóhús-
kofa en ég man ekki eftir, aö, viö næöum
neinu dýri viö hann.
Ég veit, að ég er ábyggilega búinn að
skjóta á þriöja hundraö dýr aö vetri til,
þvi aö þaö kom þó nokkuö oft fyrir, aö viö
skutum kannske einar 16-18 yfir veturinn.
Grimur sonur minn haföi fimm tófur eina
nóttina, og ég held Eggert hafi haft fimm
eöa sex. En ég hef tvivegis skotið fjórar
tófur á nóttu. Eitt sinn uröu tvær tófur
fyrir sama skoti hjá mér, önnur drapst en
hin komst særð I burtu. Þaö var dimmt og
auð jörö, og ég sé hvitan dil á hreyfingu
stefna á ætið og vissi að þetta hlaut aö
vera hvit tófa. Ég sá aö þetta færðist ná-
lægt öörum hvitum depli, sem ég sá enga
hreyfingu á. Ég reyndi aö hnitmiða og
smellti af. Þá glóröi ég i, aö einhver
hvitur depill þaut i burtu, og mér datt ekki
annað I hug en dýrið heföi fariö. Ég fór aö
aögæta hvort ég sæi nokkuð. Þaö var skafl
þarna i gilbarminum fyrir vestan kofann,
og ég hélt ég heföi glórt þar i blóö. Þegar
ég kom aö ætinu, þá lá þar steindautt hvitt
dýr. Ég fór upp eftir daginn eftir og sá þá
mikiö traðk hjá ætinu og blóðferil þaöan,
en þaö var ómögulegtaö rekja hann nema
stutt.
Einu sinni kom það fyrir seinni part
vetrar, þegar oröið var albjart af degi, aö
ég sá hvitt dýr hérna vestan viö Þvergilið,
og þá datt mér strax I hug: Ætli ég geti
ekki laumast aö þvi. Þaö fór i slakka
suður af holti, og ég haföi annab holt fyrir
sunnan til aö laumast undir og setti tvö
skot I byssuna, var með tvihleypu. Ég
skreið holtið fyrir sunnan og sá aö hvita
dýriö var svona 15 faöma frá mér og
stefndi til min. Ég sá þá annaö mórautt i
færi lengra vestar og noröar. Ég hugsa
meö mér: Ég skal skella á það mórauða
fyrst og svo á hvita dýriö. Og þetta heppn-
aöist, þau lágu bæöi.
Siðasta grenjaferðin
Siðasta grenjaferðin min var sérstök
meö það aö fá hálfblindan mann til aö
finna yrölinga, sem grenjaskytturnar
fundu ekki. Þeir voru búnir aö liggja á
greni i Undirfellsfellinu, Guömundur i
Saurbæ og Lárus á Brúsastööum, og uröu
ekki varir viö neina yrðlinga, en náöu
báöum dýrunum. Þá fer Lárus hérna
frameftir og spyr mig, hvort ég vilji
gagga á segulband fyrir sig. Þeir hafi ekki
heyrt neitt i yrölingum, en haldi þó aö þeir
séu þarna.
Ég sagöi honum: „Ég skal koma meö
ykkur á grenið”, en ég vildi ekkert vera
aö gagga á segulband.
Þaö eru nokkur ár siöan þetta var og ég
oröinn meira en hálfblindur, en vel feröa-
fær á hesti og taldi mig geta gaggaö ekk-
ert siöur en áöur. Sigurjón Stefánsson á
Steiná var staddur i Saurbæ og fór meö
okkur, svo aö viö vorum fjórir, sem fórum
uppeftir aö leita aö yrðlingunum.
Þegar þangaö kom, leiddi Lárus mig á
greniö austan I Fellinu, r\
og ég fór aö gagga
Lárus I Brekkunum ofan viöGrímstungu og litast um yfir Vatnsdal.
Rammíslensk þjóðsagnapersóna
Um þessar mundir er aö
koma út bók um Lárus
Björnsson bónda I Grims-
tungu í Vatnsdal og heitir
hún einfaldlega LARUS t
GRÍMSTUNGU. Útgefandi
er Bókarforlag Odds
Björnssonar á Akureyri.
Lárus f Grimstungu er
einn þeirra manna sem
hefur orðið þjóösagnaper-
sóna i lifanda lifi. Hann
hefur staöiö fyrir búi i
meira en 70 ár, siöustu árin
blindur. Hann neitar að
beygja sig fyrir Elli kerl-
ingu og þráast viö aö setj-
ast I helgan stein.
Lárus i Grimstungu er
löngu þjóðkunnur maöur,
ekki fyrir þá veröleika,
sem flestir veröa þekktir
af, svo sem embættisstörf,
skáldskap eða i'þróttir,
heldur vegna persónueigin-
leika, sem höföa beint til
lslendinga og vekja
imyndunarafl þeirra og aö-
dáun. Sagan segir að hann
hafi verið fjárrikasti bóndi
á íslandi. Sagan segir lika,
aö hann eigi svo mörg
hross, að ekki veröi tölu á
komið. Sagan segir, aö á
heiðinni þekki hann hvern
stein og hverja þúfu, aö
hann sératvisari en fuglinn
og klókari en tófan. Allar
hafa sögurnar einkenni
þjóösögunnar. Þær eru
ólikindasögur, kimnisögur,
hreystisögur, og jaðra
stundum við að vera úti-
legumannasögur. 1 þeim
felst Imynd hins islenska
manndóms.
Gylfi Asmundsson hefur
búiö bók þessa undir prent-
un og lætur hann frásögn
Lárusar halda sér eins og
kostur er og gætir þess aö
oröfæri hans komi sem best
fram.
Kaflinn sem Helgarpóst-
urinn gripur hér niður i
fjallar um grenjavinnslu.
I
r* i
Lárus og kona hans Péturina Björg Jóhannsdóttir.