Helgarpósturinn - 07.08.1986, Blaðsíða 16

ÓLAFUR HANNÍBALSSON, FYRRUM SÓSÍAL-
ISTI OG NÚVERANDI REFABÓNDI, ODDVITI
OG MEÐHJÁLPARI í SELÁRDAL, í HP-VIÐTALI.
6EKK BARA í
SJÁLFSTÆÐISFLOKKINN...
og mynd: Bjami Harðarson
Úti undir mynni Arnarfjardar að vestanverðu gengur lítil og afskekkt dal-
kvos inn t hrjóstrugan vestfirskan fjallgarð. Tengd umheiminum með ein-
um af verstu grjótvegum þessa lands. Höfuðbólið Selárdalur kúrir þar á
hœð í miðjum dalnum. Fyrrum mannmargt prestssetur en nú býr þar ein-
yrkinnog einbúinn Ólafur Hannibalsson, fyrrverandi sósíalisti, ritstjóri og
skrifstofustjóri ASÍ, nú sjálfstœðismaður, refabóndi, oddviti í afskekktri af-
dalabyggð og meðhjálpari í Selárdalskirkju þar sem þjónustað er einu
sinni á ári.
Búskapurinn er basl og barningur, eins og nær
allra einbúa til sveita, og velflestra bænda þegar
grannt er skoðað. Það eru bráðum 10 ár síðan
Olafur settist að i Selárdal, búinn að reyna bæði
sauðfjárrækt og trilluskak, hirt reka úr fjörum
og síðustu þrjú árin alið refi. Skepnuhirðing og
önnur búskaparstörf hafa fært ritstjórann út úr
allri pólitík og dagblöð eru ekki keypt í Selárdal.
Heimilið er íburðarlaust. Gamalt og lágreist hús.
Mynd af Jóni Sigurðssyni á vegg og til hliðar
við annað í eldhúsi er þvottavél frá árdögum
slíkra uppfinninga.
„Jú, jú,“ Ólafur jánkar því að þetta sé basl.
,,En til hvers léttara líf? Er nokkuð unnið við það
að lifa sem léttustu lífi? Mér hefur aldrei fundist
það neitt eftirsóknarvert." Það læðist samt að
bóndanum að hætta, — „nei, ekki í neinni upp-
gjöf. Það getur verið eðlilegt að skipta um
starf.“
VANUR FÁMENNINU
Bóndinn er í refahúsi þegar HP ber að garði.
Kristín dóttir hans og matselja sumarlangt bend-
ir okkur á nýbyggða bárujárnslengju handan við
heimatúnið. Ölafur er skeggjaður, Ijóshærður,
hressilegur og kvikur en samt rólyndislegri til
orðs og æðis en komumaður átti von á. Fyrrum
ritstjóri að Frjálsri þjóð gengur um daunilla
ganga og brynnir nýgotinni lágfótu með grænni
garðkönnu, íklæddur vinnugalla. Gegningum
er lokið og blaðamaður er laus úr stybbu lítt vin-
veittra búrdýra. Á leið heim á bæ blasir við
margfrægt 19. aldar kot Gísla á Uppsölum rétt
innar í dalnum en í mynninu er Neðri Bær, og þá
eru upptalin byggð ból í Selárdal. í eina tíð voru
þarna 10 eða 11 býli, öflug sjósókn og nálega
300 manns í öllum hreppnum. Nú eru 5 sálir
vetrarlangt í Seiárdal, 7 heimili í öllum hreppn-
um og helmingur bænda skipar hreppsnefnd-
ina. I snjóþyngslum lokast vegurinn inn að
Bíldudal svo vikum skiptir og helst ekki mokað
oftar en tvisvar á vetri því frekari mokstur greið-
ist til helminga úr hreppssjóði. Og finnst ekki
manninum þetta afskekkt?
„Eghefekkifundiðfyrirþví.. „nei, nei,“segir
Ólafur og blæs pípureyk út um skeggið. Og held-
ur áfram. Ég hef alveg frá barnæsku haft áhuga
á að búa. Ölst að hálfu leyti upp í sveit, í Djúpinu.
Það var í Unaðsdal á Snæfjallaströnd þannig að
ég er vanur svona fámennum sveitarfélögum.
Við höfðum svo samráð um þetta þegar pabbi
tók þessa jörð á leigu 1965. Hann var hérna til
77 og hafði alltaf ráðsmann á veturna en ég
heyjaði hérna í nokkur sumur og var dáldið við-
loðandi. Tók svo við þessu 77.
Nei, nei. Þetta er ekkert erfitt.“
ísfirðingur og sveitabarn. Stúdent frá
Menntaskólanum á Laugarvatni sem títt var að
bændasynir sæktu og á yngri árum kommúnisti,
seinna sósíalisti og virkur þátttakandi í þeim
átökum sem áttu sér stað á bernskuárum Al-
þýðubandalagsins millum liðsmanna Hannibals
annarsvegar og rótgróinna moskvukommúnista
hinsvegar. Þá sigldur maður, búinn að vera við
nám í Amríku og Tékkóslóvakíu.
AF-STALÍNISERINGOG
19. ALDAR HAGFRÆÐI
„Ég fór 1957 til Bandaríkjanna, að loknu
stúdentsprófi. Það var amrískur milljóneri sem
gerði það í nokkur ár að styrkja 3—5 íslendinga
til náms i eitt ár. Við vorum þrír sem fórum þetta
árið. Ég, Ólafur Sigurðsson fréttamaður og Pétur
Jósepsson. Eftir þetta var ég í tvö ár í vinnu hjá
Loftleiðum í New York. Kannski var þetta meira
gert til að bera saman Bandaríkin og Tékkó-
slóvakíu og í þeim efnum höfðu Bandaríkin ótví-
rætt vinninginn.
Var í Tékkó ’60 til '62. Lærði tékknesku fyrri
veturinn og svo einn vetur í hagfræðiháskólan-
um í Prag. Sú hagfræði var eiginlega svo vel lit-
uð að það má segja að hún hafi endað 1874. Það
ár sem Marx dó, þar endaði öll þessi kennsla.
Þarna var bókasafn en á því voru engar bækur
fáanlegar um nútímalegri hagfræði. Engar sam-
tímabókmenntir um hagfræði og maður varð
eiginlega að taka þeirra orð fyrir þvi að þetta
væri allt borgaralegt kjaftæði og úrelt. Ég komst
eiginlega að því að ég væri að læra hagfræði
sem hentaði kynslóð afa míns, og meira að segja
heldur einlita fyrir þann tíma,“ — og nú örlar á
stjórnmálamanninum bakvið skeggjaðan bónd-
ann í Selárdal.
„Þarna var allt í stálgreipum Novotni. 1 raun-
inni fór ekkert verulega að slakna á þessu fyrr
en '65 til ’66. Á þessum tíma gætti þess þó aðeins
í opinberri umræðu að það var byrjað að af-
stalínisera eftir flokksþingið í Moskvu ’62, þar
sem gert var út um Molotovklíkuna. Þeir tóku
niður styttur af Stalín en á þessum tíma var varla
svo aumt þorp í Tékkó að ekki væri þar ein
stytta af þeim gamla. Á þessum tíma var líka við-
urkennt að Gottwald hefði verið drykkjusjúkl-
ingur og ræfill og grafhýsi hans, sem trónaði yfir
Prag, var lokað. En Novotni reyndi samt að
koma því fram að hann hefði ekki átt neina sök
á stalíns-tímabilinu og hélt svo öllu í sömu járn-
greipunum og áður.”
— Þú hafdir gert þér vonir um betra samfélag,
— fyrirmyndarríki þarna eystra?
„Jú, — þetta leit alveg þokkalega út þegar
maður kom þarna fyrst. Tékkóslóvakía byggði á
gömlum merg sem iðnaðar- og menningarríki.
Það breyttist þegar maður komst að því að lög-
reglan var ofan í öllu. Jafnvel minnstu stúdenta-
fyllirí gátu endað með löngum fangelsissetum
og fáránleika. Absúrd.
Þegar maður fór að tala við fólk þá fékk mað-
ur að heyra að þetta land hefði verið miðdepill
Evrópu. Þetta sama fólk fann sig nú innilokað
bakvið 12 strengja gaddavírsgirðingu og varð-
turna. Það var jafnvel lokað af gagnvart hinum
sósíalísku löndunum og innanlands gat það sig
hvergi hrært nema að hafa nafnskírteinið á lofti.
Maður hélt að þetta stefndi í átt að einhvers-
konar fyrirmyndarríki, — gerði sér enga grein
fyrir því hverskonar miðaldakerfi Sovétið er.“
Þegar heim var komið gekk Ólafur í Sósíalista-
flokkinn og síðar Alþýðubandalagið, tók við rit-
stjórn á Frjálsri þjóð 1964 og var við það starf að
mestu fram til 1970.
HUGMYNDAFRÆÐI OG
FLOKKAKERFI ÚRELT
„Maður var í rauninni ekki búinn að missa
trúna á að hægt væri að framkvæma einhvers-
konar sósíalisma, annan en þann stalínisma sem
framkvæmdur er eystra.
I dag er ég þeirrar skoðunar að sósíalismi leiði
af sér ófrelsi við hvaða kringumstæður sem er.
Það getur vel verið að til séu skárri afbrigði.en
einstaklingsfrelsi og sósíalismi fara aldrei sam-
an. Ég er flokksbundinn sjálfstæðismaður.
— Hefur laumast í Sjálfstœöisflokkinn á skjön
vid alla fyrri pólitík?
„Ég laumaðist ekkert. Ég gekk bara í Sjálf-
stæðisflokkinn, ætli það séu ekki 3—4 ár síðan.
Gaf enga opinbera yfirlýsingu um það, — þar
sem ég ætlaði mér ekki að taka neinn þátt í starfi
flokksins þá fannst mér ég ekki þurfa þess.
Ég veit ekki hvort þetta er svo mikið á skjön
við fyrri skoðanir. Náttúrlega ekki í beinu fram-
haldi. .. , og þó má segja að þetta sé ályktun
sem er dregin af þvi sem á undan hafði gengið.
Ég tel raunar að öll hugmyndafræði í pólitík sé
gersamlega úrelt og oft á tíðum hættuleg.”
— Frjálshyggjan.. .?
„Ég hef enga trú á því að markaðurinn komi
í staðinn fyrir guð almáttugan. En það er sjálf-
sagt að maðurinn móti sitt samfélag út frá sínum
hugmyndum. Það er grundvallaratriði að menn
hafa frelsi til athafna, samtaka og eignarréttar. Á
íslandi væri alveg fráleitt að láta lögmál mark-
aðarins eitt ráða.“
— Deilurnar í lidi sósíalista, klofningur Al-
þýdubandalagsins og allt þad. . .?
„Veit nú ekki, — ætli það sé ekki frekar efni í
bók heldur en blaðagrein. Það má þó segja að sú
deila standi enn. Er ekki þetta, sem þeir kalla
núna lýðræðiskynslóð, að berjast gegn þeim
sömu öflum og við börðumst gegn á sínum
tíma? Annars held ég að þessir stjórnmálaflokk-
ar séu að verða úrelt fyrirbrigði. Menn eru að
gefast upp á þessum algildu hugmyndakerfum
og þá kannski að verða grundvöllur fyrir sveigj-
anlegra flokkakerfi í landinu. Það er von til þess
að í komandi kosningum snúist baráttan meira
um það hverjir eru kosnir en ekki hygmynda-
fræði og stefnur. í flokkakerfinu hafa menn átt
að kjósa milli hugsjóna og ekki verið talið skipta
máli hver það er sem ber hugsjónina fram. Það
er flokkurinn og hugsjónin sem skiptir máli.
Þetta þrönga flokkskerfi sér svo um að koma sín-
um mönnum áfram og í hverjum alþingiskosn-
ingum er kannski verið að kjósa um 3 til 5 þing-
sæti. Annað er löngu ákveðið og skiptir ekki
máli. Önnur afleiðing af þessu kerfi er að það er
viss týpa af mönnum sem fær að alast upp innan
þessara flokksbanda og komast upp á toppinn,
— menn sam hafa þetta nánast að lífstakmarki.”
MENN EN EKKI
HUGSJÓNIR
„Ég held aftur á móti að í praktískri pólitík
skipti miklu meira máli hvaða menn veljast til
starfa heldur en hvaða hugsjónir maðurinn hef-
ur. Þegar til kastanna kemur þá þarf maðurinn
■að móta sína afstöðu samkvæmt einhverri
praktík en ekki samkvæmt einhverri hugsjón.
Og þetta er fólk farið að skilja.”
— Og það er þá bara tímaspursmál hvenœr
flokkakerfiö deyr drottni sínum?
„Mér er nær að halda það. Það hlýtur á næst-
unni að losna um þessi njörvuðu skipulagsform
sem byggð voru á átökum stéttanna. Menn láta
ekki lengur mata sig á einhliða upplýsingum
eins og var á kaldastríðsárunum, og ekki síður
tímanum milli stríða þegar mönnum sýndist val-
ið standa milli bolsévikka og nasista..Og tal
okkar um pólitík teygist inn á vornóttina, í bland
við landbúnaðarmál og örstuttan pistil um
verkalýðsmál. Ólafur var í mörg ár skrifstofu-
stjóri ASÍ, hefur gagnrýnt verkaiýðshreyfinguna
og. . .
„... ég er samt alls ekki sammála öllum þeim
öðrum sem gagnrýna hana. Til dæmis skrifaði
ég ritdóm um bók Guðmundar Sæmundssonar
og er gersamlega ósammála því sem þar segir.
Ég er sammála þeim hugmyndum Vilmundar
heitins Gylfasonar að fólk á sama vinnustað eigi
að vera í sama verkalýðsfélagi, en er alveg
ósammála því að vinnustaðafélög semji eftir
vexti og viðgangi síns fyrirtækis. Fráleitt hér á
landi þar sem flest fyrirtæki eru svo smá að hér
yrðu lítil félög sem stæðu ein og óstudd. Eftir
sem áður þurfa að vera heildarsamningar fyrir
hverja grein.
En eins og kerfið er núna er fólk alls ekki virkt