Haukur - 01.07.1902, Blaðsíða 10

MEGINATBIDI HEILSUF-RÆSINNAK.
íofttegundir hafa þann eiginleika, að þær gera blóðkornin
ómóttækileg fyrir súrefnið, og valda þess vegna köfnun.
Kolsývingur er sameining kolefnis og súrefnis,
eins og kolsýran, en það er miklu minna af súrefni í
kolsýringnum, enda er hann og miklu megnara eitur,
heldur en kolsýran.
Kolsýringur myndast, þegar ekki kemst nægilegt
súrefni að kolaglóð, móglóð eða viðarglóð, til þess, að
eldsneytið geti brunnið til fullnaðar. Hann myndast
þess vegna, ef vjer lokum speldinu í ofnpípunni, áður
en glóðin er útbrunnin, eða ef vjer setjum pott með
glóð í (glóðarker) inn í lokað herbergi. Fátæklingar,
sem ekki hafa efni á því, að hafa ofn í baðstofunni
eða herbergiskytrunni sinni, fá sjer stundum glóðarker,
láta glóð í það, og setja það inn til sín, fara síðan að
sofa og — vakiui ekki aftur. Það hefir borið við, að
sveitabændur hafa drepið allan nautpening sinn með
því að setja slíkt glóðarker i fjósið, til þess að hita það.
Börn, sem anda að staðaldri að sjer skemmdu
lofti, verða fljótt heilsuiítil og fara að þjást af blóðskorti.
En slíkt gerir þau miklu móttækilegri fyrir öll önnur
barnaveikindi.
Strokjárn, sem hituð eru með því, að láta í þau
kolaglóð, eru hættuleg, vegna þess að kolin geta ekki
brunnið til fullnaðar í þeim, og mynda því kolsýring
í stað kolsýru. fað er þess vegna mjög varasamt,
að nota slík strokjárn öðru vísi en fyrir opnum glugga.
Þegar menn flnna til ógieði og svima, er stafað
geti af kolsýiingi eða skemmdu lofti, eiga þeir þegar
að reyna að komast undir bert loft. Ef einhver heflr
hnigið í ómegin eða sofnað, verður þegar í stað að
fara með hann út, — eða ijúka upp dyrum og gluggum,
til þess að hleypa nýju lofti inn, — og síðan skal þegar
stökkva á hann köldu vatni, og hreyfa handleggina, til
þess að koma önduninni af stað (sjá 36. gr.). Ef maður
er neyddur til að fara inn í herbergi, sem kolsýringur
eða brenniloft er í, til þess að bjarga öðrum, þá verður
hann að halda niðri í sjer andanum, að svo miklu
leyti, sem honum er auðið, og vera svo fljótur, sem
kostur er á.
10. gr. Öndunin.
Öndunarfærin eru barkinn og lungun. Barkinn er
settur saman úr mörgum brjóskhringum. Hann helzt
23. mynd. Lungun, hjartað og
helztu æðarnar.
a barkinn
b háls-slagœðar
b’ hMs-blöðceðar
c hanclleggja slagrðar
d handleggja-blóðæðar
e vinstra lunga
f vinstra lijartahólf
g hægra Jijartalió f
h hægra fiamhólf
i hægra lunga
k slagæðin mikla
þess vegna ætíð opinn, svo að loftið getur komizt inn
og út um hann fyrirstöðulaust. Brjóskhringarnir eru
tengdir hver öðrum með sterkum böndum og himnum,
og barkinn er að innanverðu þakinn slímhimnu, eins
og öll önnur hol í líkamanum.
Efsti hluti barkans er töluvert víðari, og er kallaður
barkakýli. Barkakýlið er minna á kvennmönnum, heldur
en á karlmönnum (adamseplið). Á fullorðnum karl-
mönnum sjest greiniiega marka fyrir því framan á
hálsinum.
Lungun eru lopaleg og töluvert fjaðurmögnuð.
24. mynd. Barkinn og lungun.
a barkakýlið
h harkinn
c vinstri lungnapípa
d hægri lungnapípa
A hægra lunganu er
lungnavefurinn tekinn
burt, til þess að grein-
ar lungnapípunnar sjá-
ist.
jÞau eru í brjóstholinu, sitt hvoru megin við hjartað,
og er sterk himna utan um þau, eins og utan um hjartað.
Greinar barkans, eða lungnapípurnar, kvíslast um
öll lungun í smærri og smærri greinar, er enda í ör-
smáum blöðrum, og er sá
fjöldi af þeim, að það nemur
mörgum miljónum. Utan um
blöðrur þessar er háræðanet
lungnanna(sjá 6. gr.), og gefur
bióðið í þeim frá sjer kolsýru,
en t.ekur í sig súrefnið úr loft-
inu. Eins og áður er skýrt
frá, eru það rauðu blóðkornin,
sem sjúga súrefnið í sig, og
flytja það út um líkamann.
Súrefnið sameinast þar kol-
efni og vatnsefni því, sem
verið heflr í fæðunni, og verður að kolsýru og vatns-
gufu. Kolsýrunni og vatngufunni öndum vjer frá oss,
ásamt köfnunarefni því, sem vjer höfum andað að oss.
Við myndun kemiskraefnasambandamyndasthiti, og svo
fer einnig þegar súrefnið sameinast kolefninu og vatns-
efninu í líkama vorum. Af því stafar hiti líkamans.
í heilbrigðum mönnum er líkamshitinn rúm 37° C.
í hitasótt getur hann orðið 3—4° meiri, og í mjög
miklum kulda lítið eitt minni. En minnki hann svo
mikið, að hann komist niður i 30°, þá er dauðinn
nokkurn veginn vís afleiðing af því.
(Meira.)
25. mynd. Lungnpípn-
grein með blöðrum, mjög
mikið stækkuð. a blaðra,
skorin sundur.
Hugrekki er ekki lólgið í því, að taka ekki eftir hættunni,
heldur í því, að sjá hana og sigrast á henni.
#
Varastu allar ýkjur og öfgar. Öfgarnar eru í ætt við
lygina.
*
Orsökin til þess, að oss geðjast illa að hjegómaskap ann-
ara, er sú, að bann kemur ætíð í bága við vorn eigin hje-
gómaskap.
— 811 —
212 —