Tíminn - 11.05.1918, Blaðsíða 4

108
T í M I N N
háskóli Dana og mentaskóli íslend-
inga hafa skilið eftir i uppeldis-
málum þjóðarinnar, er að fara for-
görðum hin forna heimilismentun
íslendinga. Er þó nú svo komið,
að sú líftaug mentamála okkar er
farin að vekja athygli hinna fram-
sýnustu manna. Jafnhliða þessu
hafa hinir sömu menn, sem í góð-
um tilgangi en af litlum skilingi,
hafa brotið niður okkar þjóðlega
uppeldi, vanrækt að leiða hingað
heilnæma strauma úr uppeldis-
reynslu helztu mentaþjóða heimsins.
Á þessum vegi verður innan
skamms að nema staðar, og bæta
fyrir gamlar syndir. Heimilismenn-
ingin hefir bezt haldist við í sveit-
unum. Skólar sem eiga að styðja
hana eru og bezt komnir í sveit-
unum. Þá verða skólarnir að vera
heimavistaskólar með heimilissniði.
Þar sem tilgangurinn er að neyta
góðra fordæma innlendra og út-
lendra, þá er það sjálfgefið, að er-
lend reynsla um heimavistaskóla
er mest og bezt í enskumælandi
löndum, bæði i Bretlandi og Ame-
rfku. Þeir sem eiga að stýra hin-
um nýju alþýðuskólum þjóðarinn-
ar, verða því fyrst og fremst að
móta starf sitt eftir tveim fyrir-
myndum: íslenzkri sjálfmentun eins
og hún hefir bezt verið í sveítum
hér á landi og fgrirmyndar heima-
vistaskólum i löndum Engilsaxa.
í þvilikunv skólum myndi alast
upp heilbrigð og dáðmikil kynslóð,
fær til að geyma arf feðranna, án
þess að verða undir í samkepni
við aðrar þjóðir.
Næst þvf að þessir skólar verði
fyrirmyndar heimili, sambland hins
bezta sem þjóðarreynslan og
reynsla stórþjóðanna hafa skapað,
verður það hlutverk þeirra að
gæta jafnvægis við líkamlega og
andlega áreynslu, kenna ekki ein-
göngu bókleg fræði heldur og
vinnubrögð. Gæta þess enn fremur
að námið verði að nokkru leyti
sniðið eftir hverjum manni. í því
er fólgið eitt af aðalatriðum okkar
fornu heimilismenningar. Andstæða
núverandi skóla, að sníða öllum
sama stakk, er ein af þeirra höfuð-
syndum.
Til þess að stýra slíkum skólum
er gagnslaust að velja menn, sem
gangast að eins fgrir kaupinu, en
eru áhugalausir um uppeldismál
og trúlausir á viðreisn þjóðarinnar.
Áhersla hefir verið lögð á það af
sumum mönnum eystra, að kenn-
arar á Eiðum yrðu háskólagengnir.
Frá þessu sjónarmiði skiftir það
ekki miklu. Meira að segja er sá
örðugleiki fyrir flestum okkar há-
skólagengnu mönnum, að sambúð
pilta'og kennara í mentaskólanum
hefir ekki gefið þeim sérlega háar
hugmyndir um góðan heimilisbrag
i skólum. Jafnvel komið inn í
fjölmarga óbeit á skólastarfsemi.
Geta þeir sem vilja kynt sér dóma
Einars Kvaran, Gests Pálssonar og
fleiri gáfumanna, um mentaskóla-
lif i Reykjavík á þeirra dögum.
En aðal atriðið hér sem annar-
staðar er það að sleppa öllum
formsgorgeir og velja til starfana
óspilla, þróttmikla og áhugasama
menn, sjátfmentaða eða háskóla-
gengna, eftir þvi sem verkast vill.
Hinir háskólagengnu stæðu að því
leiti engu betur að vígi, að þeir
þyrftu jafnt sem hinir að nema
að nýju, áður en þeir gætu leyst
hið vandasama starf vel af hendi.
Einn höfuðkostur heppilegra kenn-
ara við slika skóla væri það, að
skoða sig aldrei sem fullnuma,
vera altaf að leita, alt af að nema.
Hinsvegar er sá hugsunarháttur
banvænn, að þykjast hafa uppfylt
öll skilyrði með prófi eða öðrum
álíka undirbúningi.
Ef stjórnin bæri gæfu til að velja
menn að Eiðum, sem líklegir væru
til að starfa við skólann í þessum
anda, myndi það hafa afar mikla
þýðingu. Pá væri byrjað á við-
reisnarverki sem annars myndi
dragast nokkur ár enn. Þá væri
stigið spor í rétta átt.
En að litlu eru hafandi raddir
þær af Austurlandi sem hæst hafa
látið nú í vetur um Eiðamálið.
Fyrst og fremst eru þær ómur af
hinum gömlu væringum sem kyrktu
búnaðarskólann og engan rétt eiga
á sér. 1 öðru lagi stafa þær frá
grunnfærnum hávaðasömum hægri
mönnnum, sem nota hvert tæki-
færi til að þyrla upp ryki móti
landstjórninni. í þriðja lagi verða
hinir framsýnu og góðgjörnu menn
á Austurlandi að gæta þess að
skólinn er nú eign allrar þjóðar-
innar. Gengi lians eða vansæmd er
heill eða minkun landsins alls. Að-
sókn að skólanum er að litlu leyti
bundin við nágrenni. T. d. eru nú
í einum skóla á Suðurlandi 25°/o
af nemendum úr einni sýstu Norður-
lands. Austfirðingar mega því ekki
vera alt of kröfuharðir að ráða um
fyrirkomulag sltólans. Þeirra beztu
menn hafa átt að stjórna honum
á undanförnum árum, en ekki get-
að, af því að þeirra lélegustu menn
hafa alið á sundrung og rógi, svip-
uðum því sem birtist í Austra fyrir
áramótin. Nú er það skylda þjóð-
arinnar í heild sinni að sjá skól-
anum farborða, og fyrir þjóðina
alla á hann að vinna. En það er
sérstaklega í þágu íslenzkra upp-
eldismála, ef mætir menn á Héraði
geta skapað friðsamt og heilbrigt
andrúmsloft kringum hinn endur-
fœdda Eiðaskóla. Ósigrar og gengis-
leysi búnaðarskólans er búið að
sýna Austfirðingum nógu greinilega,
hvílíkt ólán er að því að gefa há-
vaðamönnum og sérgæðingum of
lausan tauminn um alþjóðar mál.
Kennari.
Amerískir
landbúnaðarháskólar.
Eftir
Halldór Vilhjálmsson skólastjóra.
---- (Frh.)
Samt eiga allir kost á að fræð-
ast á þessum góðu skólum, eftir
efnum, tíma og öðrum ástæðum,
og skal þess frekara getið:
1. 4 ára landbúnaðarnám með
burtfararprófi.
2. Styttri landbúnaðarnám:
a. 2 ára nám,
b. 1 árs mjólkurnám,
c. stutt vetrarnám, 12—14 vikna,
aðallega ætlað bændaefnum,
sem undirbúningur undir
skólann, eða 1—2 vikna
bændanámsskeið fyrir eldri
og yngri bændur og bænda-
efni,
d. sumarnámskeið fyrir kennara.
Kenslunni er auðsjáanlega þannig
hagað’ að öllum er gert mögulegt
að sækja skólann, til þess að hafa
gagn af að sjá og heyra öll þau
ósköp, sem þar er á boðstólum.
Á landbúnaðarháskólanum í
Iowaríki er kenslunni skift í 4
höfuðdeildir:
1. Verkfræðingar.
2. Dýralæknar.
3. Búfræðingar.
4. Náttúrufræðingar.
Tökum vér 4 ára búfræðis-
námið sérstaklega, skiftist það í
8 greinar með 49 kennurum:
1. Jarðræktarfræði, (grasafræði,
gerlafræði, vatnsveitingar, jarð-
vegs eðlisfræði o. s. frv.) 10
kennarar.
2. Mjólkurfræði, 7 kennarar.
3. Búfjárfræði, 9 kennarar.
4. Landbúnaðarvélar, verkfræði og
og iðjufræði, 6 kennarar.
5. Landbúnaðarkensla, 2 kennarar,
6. Landbúnaðar-blaðamenska, 1
kennari.
Fólkið.
Danir eru menn viðfeldnir í
umgengni og svo kurteisir, að mör-
landanum finst nóg um, alténd
fyrst í stað. Þeir eru glaðværir,
léttlyndir og verður alt að hláturs-
efni. Þegar þeir eru í samkvæm-
um, er glaumurinn og hávaðinn
oft svo mikill að helzf'minnir á
bjargfuglaklið. Þá talar og hlær
hver í munninn á öðrum. Eitt var
það í fari þjóðarinnar, sem eg rak
strax augun í, hve stéttaskiftingin
var alstaðar greinileg. Þótti mér
það all einkennilegt með þjóð, sem
jafn langt er komin með alla al-
þýðumenning. Næstum alstaðar
virtist djúp staðfest milli húsbænda
og hjúa. Viða þúuðu húsbændur
hjúin, en þau þéruðu þá, eða húsr
bændurnir þéruðu hjúin, en þau
ávörpuðu þá í »þriðju persónu«.
í kaupjstöðum var stór gjá milli
eignamanna og vinnulýðs, fjölskyld-
unnar og vinnufólksins, og í sveit-
unum á milli aðalsins, bændanna
og hús- og vinnuíólks. Hver stéttin
virtist mér halda sig sér og um-
gangast sem minst aðrar, bæði í dag-
lega lifinu og samkvæmislífinu. Og
yfirleitt munu giftingar í þá stéttina
sem álitin er standa neðar, illa
þokkaðar og sjaldgæfar. Á bænda-
setrum t. d. þar sem margir bænda
vinna með fólki sínu og borða við
sama borð, a. m. k. einhverja máltíð,
eru hjúin látin búa í útihúsum og
stíga varla fæti sinum í aðalíbúð-
arhúsið, nema helst kvenfólkið
sem oft er þar að starfa ýmislegt
innanhúss. Þetta er hið eina í bú-
skap Dana, þar sem eg álít þá
standa að baki íslendingum. Þetta
vekur óánægju og kala hjá hjúun-
um, þau vinna ekki með eins
miklum áhuga og húsbóndahoH-
ustu, og á að minu áliti, ekki all-
lítinn þált í því hve dönskum
bændum gengur illa að fá vinnu-
hjú og hve fólkið streymir ört til
kaupstaðanna/ Ekki veit eg hvort
það er danskt þjóðareðli, þetta
sem mér fanst eg finna hjá dönsku
bændunum, þröngur heimabundinn
hugsunarháttur. En mér finst ekki
ástæðulaust að svo væri. Landið
er ekki víðsjmisins land. -Útsýnið
er næstum hvergi nema úr þeim
turnum sem menning þjóðarinnar
hefir bygt sér, en að þeim eiga
fæstir aðgang. Þessar fáu hæðir
sem landið sjálft á, eru betur til
þess fallnar að byrgja útsýnið en
auka það. Þannig verður alt til að
beina augunum niður fyrir fæturna,
á umhverfið. Og þegar það svo
brosir á móti fult unaðar og rík-
dóms, þá er ekki að undra þó að
þessi hugsun vakni: hér er oss gott
að vera. Þeim hefir líka tekist að
fara þannig með þetta land, að
snild er að. En reynslan sýnir að
jafnvel Himmelbjerget hefir ekki
verið nægilega hátt þegar þurft
hefir að skygnast út yfir hafið, t.
d. til íslands. Þekking almennings
á því og högum þess er framúr-
skarandi bágborin. Hefi eg oft orð-
ið að svara þeim fáránlegustu
spuriýngum, sem eg annars hefi
ekki trúað að danskur maður
léti falla. Er helst að heyra að
margir áliti landið liggja einhvers-
staðar í nánd við eyjarnar Láland
og Falstur eða Borgundarhólm.
Aðrir eru þeir sem engan mun
vita á því og Grænlandi, og blanda
saman sögum um Eskimóa og
ísbirni er þeir tala um ísland.
Jósk hefðarkona spurði einu sinni
kunningja minn hvort nokkurt
kvenfólk væri á íslandi. Hún hefir
sennilega álilið það nokkurskonar
verstöð, sem körlum einum væri
lifvænt i. Það er heldur ekki við
að búast að almenn þekking á
landinu sé mikil, eftir þvi sem um
það er kent t. d. í barnaskólunum.
í landafræðinni eru að eins örfáar
línur um það, þar sem getið er
um Heklu, Geysi og Reykjavík.
Samt get eg ekki annað sagt en
að eg mætti framúrskarandi við-
tökum og beztu óskum í garð
íslendinga, hvar sem og kom úti
á landinu, hjá öllurn sem áttuðu
sig nokkuð á þeim. Stöku sinnum
varð eg þó var við stórdanskan
hugsunarhátt, einkum í bæjunum,
sem aðallega kom fram í ónotum
út af fánanum og skilnaðarpólitík-
inni íslenzku: Einu sinni var eg á
skemtisamkomu úti á landi, og
var beðinn að syngja íslenzka
þjóðsönginn. Eg söng en hljóp yfir