Tíminn - 11.05.1918, Blaðsíða 6

110
T í M I N N
útvegi en laudbúnaði, þar sem á
fyrsta ársfjórðungi, er atvinna bregst
við sjáfarútveginn verða atvinnu-
þyggendur hans handbendi lands-
sjóðs. Eg tel víst að fátt sé um
svo efnaJega illa stæða atvinnu-
þyggendur við landbúnaðinn, að
þeir ekld gætu lifað á leifun-
um eitt eða tvö missiri. Enda mun
enn þá enginn maður er atvinnu
hefir við landbúnað hafa þegið
hjálp frá landssjóði, en sem kunn-
ugtermargir sjáfarverkamenn. Mér
virðist jafnvel að nú hafi komið i
ljós að sjáfarmönnum hefði verið
betra að eiga enn þá sínar opnu
íleytur, og róa sjálfir á sinum eigin
bátum, enda munu þeir, sem enn
þá eiga báta sína og altaf hafa
stundað útræði með gamla laginu,
vera bezt stæðir af sjáfaralþýðu-
mönnum. Svona gefst það að vera
í öllu kominn upp á auðmenn
og útgerðarkónga. það eílir nefni-
lega alls ekki almenna velmegun
þótt örfáir einstakir menn raki
saman auði.
það vantar ekki að mikill gróði
hefir orðið á stórútgerðinni, en sá
gróði hefir allur farið í fárra
manna hendur, en almenningur
nýtur þar minst af.
Stríðsgróði sjáfarútvegsmanna
hefir reyndar orðið margfalt meiri
en stríðsgróði bændanna, sem svo
mikið er um talað, en hann hefir
allur lent í örfárra manna höndum,
verkalýðurinn sem nú reyndar hefir
mest haft fyrir, situr eftir með lítið
annað en örbirgðina. Þegar áhætt-
an vex við útgerðina og tvísýnni
verður vonin um mikinn gróða,
hlaupa gróðamennirnir burtu frá
bjargarlausum og óvitrum öreiga-
lýðnum.
Prátt f^TÍr alt hjalið um bænda-
gróða hefir almenningur haft þá
föstu trú, að landbúnaðurinn gæfi
lítið af sér, og væri rir en erfið
atvinna, þess vegna hafa menn
kepst við að flytja sig úr sveitinni
í kaupstaðina. Þetta hefir reyndar
verið bygt á mjög einhliða skoðun.
Menn hafa altaf mikið viljað miða
peningatekjur sveitamanna við
peningatekjur sjáfarinanna, en ekki
gætt þess hvað margt sveitamenn
fá af búum sínum í vörum, er
ganga til framfærslu heimilisins,
en sem sjáfarmaðurinn verður að
kaupa eða þá annað þess í stað.
Að velmegun er og hefir altaf ver-
ið miklu betri i sveitinni en við
sjóinn, sannar ekkert betur en það
hvað sveitamenn þola að eyða
miklu í gestrisni, er segja má að
alls ekki eigi sér stað í kaupstöð-
unum, þar sem segja má að eng-
inn hafi ráð á að gefa ókunnug-
um manni kaffisopa. Sveitamenn
margir hafa reist gestastofu og
gestasvefnherbergi, þar sem þeir
veita ókeypis gisting, aðhlynning
og höfðinglegar viðtökur og góð-
gerðir hverjum sem að garði ber,
jafnvel án manngreinarálits og
kunningsskapar, og efnahagur
þeirra virðist þola þetta vel, en
slíkt væri ómögulegt ef tekjurnar
væru ekki mjög miklar, en þær
eru að meiru en helmingi í öðru
en peningum, og það hefir margan
vilt.
þjóðinni væri það vissulega mik-
ið happ, kæmist hún nú við dýr-
keyptar sannanir reynslunnar til
viðurkenningar á þeim sannleik, að
það er landbúnaðurinn er velmeg-
un hennar og framtíð byggist á,
| að vísu án þess að vanrækja notk-
un sjáfararðsins á hagkvæman
hátt. Eg ann sjáfarútveginum þrátt
fyrir það, sem hér er sagt, en eins
og enginn í sjálfu sér er lastaður,
þótt einhver sé lofaður, þá er sjáf-
arútvegurinn ekki lastaður þótt
landbúnaðurinn sé lofaður, því að
þeir atvinnuvegir eru einkar vel
fallnir til að styðja hvor annan,
ef þeir eru reknir með nógri fyrir-
hyggju um nútíðar og framtíðar-
hag allra landsins barna.
Indriði-Giiðmimdsson.
Yefkráöendur og Tinnendur.
Herra Jón H. Þorbergsson ritar
alllanga grein í 4., 5. og 6. tbl.
»Tímans« þ. á. með fyrirsögninni
»Verkráðendur og vinnendur«. Er
grein þessi að mestu illyrði í garð
verkafólks landsins. Heildardóm-
urinn, sem greinarhöfundur kveð-
ur upp yfir verkafólkinu er þessi:
»Um engan mann verður það
sagt með sanni, að hann hafi full-
komið verksvit. Hjúin sýna óhlýðni,
vinna oft með hangandi hendi,
viðhafa mögl og fjas um það, sem
þau eiga að gera.- Flest hjú eru
þannig að þau verða að hafa yfir
sér vakandi augu húsbóndans svo
störf þeirra komi að notum. Vinnu-
tíminn eyðist í eintómt mas«. »Leti
og ósvífni« eru einkunnirnar sem
þessi ungi stórbóndi á Bessastöð-
um gefur vinnufólkinu.
Fyrir nokkrum árum kyntist eg
bónda, sem hafði um 20 vinnu-
hjú. Vana viðkvæðið var hjá bónda
þessum, þegar lokið var einhverju
starfi: »Þakka ykkur kærlega fyr-
ir. Þetta hefir gengið ágætlega«.
Jón H. Þorbergsson myndi hafa
sagt: »Hafið þið skömm fyrir let-
ina og ósvífnina«.
Þakklátssemi bóndans sem eg
nefndi áðan hefir sjálfsagt bygst
á því, að hann hafi séð að hjúin
unnu eftir ástæðum vel. Engar
sennilegar líkur eru til þess að til
hans hafi eingöngu valist þau »fáu
góðu hjú« sem J. H. í\ talar um.
Bóndinn var nálega tveggja maki
í hvívetna, svo ekki var hér til að
dreifa þekkingarleysi á starfinu og
taksmestu og sparsömustu efnast.
Og þar sem allur fólksstraumurinn
liggur lil kaupstaðanna eins og
þar, rennur arðurinn af búskapn-
um þangað smátt og smált, í vös-
um þeirra er jarðirnar selja og
setjast þar að. það er líka komið
svo, að mikill hluti hinna raun-
verulegu jarðareigenda eru þen-
ingamenn í borgunum, þó að bænd-
ur hafi eignarhaldið og umráða-
réttjnn. Allur þorri jarðanna er að
meira og minna leyti veðsettur.
Um stríðsbyrjun var jarðarverð-
ið um og undir 1000 kr. fyrir tn.
lands ásamt húsurn og kvikfénaði,
að nokkru eða öllu leyli. Nú var
þetta verð orðið algengt fyrir jarð-
irnar kvikfénaðarlausar. Og ein
jörð vissi eg til að var seld síðast-
liðinn vetur fjTÍr 2000 kr. hver
tn, Iands (c. 1290 kr. fyrir dag-
sláttu). f*egar verðið er komið
svo hátt mega jarðirnar gefa nokk-
uð af sér til að búskapurinn geti
borið sig. Og þeir mega hafa nokk-
uð handa á miili sem búskap ætla
að byrja á svona jörðum. Enda
hafa þeir greiðan aðgang að láns-
stofnunum með góðum kjörum.
Án þeirra gæti búskapurinn ekki
þrifist.
í ófriðnum, einkum eftir því sem
á hann hefir liðið, hafa danskir
bændur átt mjög við ramman reip
að draga um að halda öllu í
horfinu. — Framanaf, á meðan
samgöngur voru nokkurnveginn
óhindraðar og verzlunin frjáls,
græddu þeir margir, einkum hinir
stærri. En eftir því sem lengra
hefir liðið hefir blaðið snúist meir
og meir við. Heíir framleiðslan
orðið örðugri sökum aðflutnings-
teppu og dýrleika á útlendum fóð-
urtegundum og áburðarefnum og
markaðirnir utan landsins þrengst
og lokast. Ofaná þetta bætast álög-
ur og ýmiskonar þvingun innan-
lands, sökum dýrtíðarráðstafana
þings og stjórnar. Koma þær tvö-
faldar niður á bændunum. Fyrst
með hámarksverði á vörum þeirra,
sem t, d. á kornvörum fór langt
niður fyrir það verð sem var á
útlendu fóðurméli er þeir urðu að
kaupa í staðinn, því að bannað
var að nota innlendar korntegundir
til skepnufóðurs. 1 öðru lagi kom
það fram og kemur hér eftir — í
auknum álögum til að standast
ýmsan kostnað sem af stríðinu
leiddi og borga lán sem tekin voru
lil dýrtiðarhjálpar, sem þó mest
lenti hjá kaupstaðabúum. Þeir lifa
aðallega á verzlun og iðna$i, sem
nú eru hvorutveggja stórkostlega
lamað, og verða því að láta nokk-
uð af þunga sínum hvíla á land-
búnaðinum á meðan hann rís
undir því, hve lengi sem það verð-
ur. Danskur landbúnaður hefir þvi
líka sínum hnöppum að hneppa.
Enda er hann sá grunnur sem
framtíð þjóðarinnar byggist á.
(Frh.)
verkstjórn. Mér kemur í hug að
það hafi ef til vill verið aðalástæð-
an fyrir þakklátssemi þessa mæta
manns, hvað hann var sjálfur vel
fær í öllum störfum og verkstjórn.
Því bendi eg á breytni þessa
bónda gagnvart vinnuhjúunum, að
mér er það ljóst, að hefði hann
vitað um vinnubrögð hjúanna hefði
dómur hans orðið á alt annan veg
en hjá J. H. Þ. En því skal bætt
hér við, að hjúunum var það jafn-
an kappsmál, að inna verlc sitt vel
af hendi og þyrfti að vanda um
við þau, var það ekki gert með
særandi lítilsvirðingar orðum.
Eðlilega eru ekki allir jafn færir
til vinnu. Liðléttingar eru til í öll-
um stéttum þjóðfélagsins. En að
góðu hjúin séu »nauða fá«, eins
og J. H. P. kemst að orði, hygg
eg. að sé rakalaus sleggjudómur;
kastað fram athugunarlaust.
Hér er algengt að sjá menn í
vinnu svo hundruðum skiftir dag-
lega, án þess að þau dæmi finnist
sem J. H. P. telur algengt, að
menn »standi með hendur í vös-
um í miðjum vinnutímanum«. Er
það að sjálfsögðu aðfinsluvert ef
slílct kemur fyrir. Sumir vinnu-
kaupendur telja sér það engan
skaða þó verkamaðurinn »rétti úr
sér« við vinnuna. Peir sem lært
hafa að vinna og stjórna verki,
telja það eðlilega nauðsyn þegar
um erfilt verk er að ræða og eg
hefi nokkrum sinnum heyrt verk-
stjóra benda mönnum á að þeir
ynnu af of miklu kappi til þess að
endast við vinnuna. Kemur þetta
og heim við það orð sem íslend-
ingar fá vestan hafs og víðar, að þeir
skari frain úr öðrum í dugnaði við
algenga vinnu. En J. H. P. þarf
ekki að sækja vitnisburð um vinnu-
hjúin okkar til annara þjóða, hann
hefir sjálfur á ferðum sínum um
önnur lönd komist að raun um,
að íslenzka vinnufólkið er miklu
ódyggara og afkasta minna en út-
lent verkafólk.
Utlendir útgerðarmenn hafa ver-
iðy hér við land undanfarna ára-
tugi. Hafa þeir árlega haft innlenda
menn svo hundruðum skiftir í
vinnu. Nálega alt verkafólk þeirra,
annað enn það sem verið hefir
á skipunum, hefir verið innlent
fólk. Sjálfsagt þarf ekki aðra sönn-
un en þessa fyrir því að saman-
burður J. H. P. á innlendu og út-
lendu verkafólki er rangur. »Reynsl-
an er ólygnust« segir gamalt mál-
tæki. Engar líkur geta verið til
þess, að þessir útlendu vinnukaup-
endur hefðu tekið innlent verkafólk
fram yfir landa sína, ef það hefði
reynst ónýtara til vinnu. Jafnvel
eru dæmi til þess að útgerðin hafi
ekki borið sig hjá þessum útgerð-
armönnum fyr en breytt var um
skipverja á veiðiskipunum. íslend-
ingar teknir í stað þeirra úllendu.
Hvað segir J. H. P. um 50 til
60 stunda hvíldarlausa vinnu á
togurunum. Iieldur hann að það
séu liðleskjur einar sem inna þau
störf af hendi.
Bendingar Jóns um verkstjórn-
ina sýna ótvírætt að liann þekkir