Tíminn - 17.06.1930, Síða 10

TÍMINN
Elsfa verksmiðjan!
Framlaiðir
— Sfærsta verksmiðjan!
bezta smiörlíkið:
S 63
upp samvinnurjómabú og miklar umbætur verða um
vöndun landbúnaðarvöru (sláturhús) að forgöngu sam-
vinnufélaganna. Beint áframhald af því starfi verður síð-
an eftir stríð með byggingu frystihúsa og kæliskipa.
Með eflingu Búnaðarfélags Islands (1919) og jarðrækt-
arlögunum (1923) kemst nýr skriður á búnaðarfram-
farir í landinu, svo um munar. Vélar eru fengnar til þess
að brjóta land og ræsa fram (þúfnabanar, dráttarvélar,
skurðgröfur). Stórkostleg áveitufyrirtæki eru til lykta
leidd (Flóaáveitan, Skeiðaáveitan). Með lögum um
Byggingar- og landnámssjóð er stórkostlegt átak gjört
til að iétta undir um húsabætur í sveitum landsins. Með
lögum um einkasölu á tilbúnum áburði er greitt mjög
fyrir nýræktinni. Með eflingu Ræktunarsjóðs og síðan
stofnun Búnaðarbanka íslands er landbúnaðinum tryg.gt
veltufé, er áður skorti tilfinnanlega. Jafnframt þessu hafa
samgöngur verið bættar stórkostlega bæði á sjó og landi
og hefir það orðið til mikils léttis fyrir landbúnaðinn.
Stórkostlegastar hafa ræktunarframkvæmdirnar verið
hin síðustu þrjú ár. Jafnhliða ræktunarframkvæmdunum
hefir verið unnið að því að koma á fót mjólkurvinnslu í
nýtízku stíl (Kaupfélag Eyfirðinga, Mjólkurfélag Reykja-
víkur, Mjólkurbú Flóamanna og Ölvesinga). Hvarvetna
hafa samvinnufélögin orðið bændum hin mesta stoð á
hinni nýju jarðræktaröld. Samband íslenzkra samvinnuie-
iaga er nú langstærsti innflytjandi landbúnaðarvéla alls-
konar og hefir einnig með höndum innflutning á útlend-
um áburði.
Kalla má, að þótt sjósókn væri alla tíð önnur höfuð-
atvinnugrein íslendinga, lifði allur þorri útvegsmanna
og þeirra, er sjó sóttu, á landbúnaði öðrum þræði. Þjóðin
var bændaþjóð og í kauptúnum og verstöðvum bjó löng-
um fátt manna að staðaldri. Á þessu verður nokkur breyt-
ing með tilkomu þilskipaútvegsins sunnan lands og vest-
an (Reykjavík, Hafnarfjörður, ísafjörður) og síldveið-
anna nyrðra og eystra (Akureyri, Siglufjörður, Seyðis-
fjörður). En það er þó reyndar fyrst með togaraútvegn-
um og vélbátaútgjörðinni, sem þorp og bæir taka að vaxa
til stórra muna. Nú býr um helmingur þjóðarinnar í bæj-
um og þorpum og hefir mesta sína atvinnu af fiskveiði og
verzlun, en sums staðar að nokkru af jarðyrkju og fer það
stöðugt í vöxt. í nokkrum stöðum hefir sprottið upp vísir
til iðnaðar (klæðagjörð, ölgjörð, skinnaverzlun, vinnsl.i a
fiskúrgangi og síld og smáiðnaður ýmis konai'). Má vænta,
að í framtíðinni fari iðnaður vaxandi jafnskjótt og raf-
orka verður auðfengnari og ódýrari. Eitt stærsta framfara-
mál þjóðarinnar á næstu áratugum er rafmögnun lands-
ins. Er hafinn undirbúningur þess máls, en framkvæmd-
in tekur langan tíma. Á síðustu árum hefir talsvert verið
gjört að því að setja upp smáar rafstöðvar fyrir sveita-
bæi. En rafmagnsveitur eru komnar í flestum bæjum og
kauptúnum.
Stakkholtsgjá Gljúíurá
Itngmcnnafélögin
Alkunn er frásögn ritningarinnar um hinn fyrsta
hvítasunnumorgun í Jerúsalem, er heilagur andi kom yfir
postulana og þeir tóku að tala annarlegum tungum, eins
og andinn gaf þeim að mæla.
Sviplíkur atburður þessum gjörðist hér á landi vovu
fyrir tæpum hálfum þriðja tugi ára. Þá kom helgur andi
þjóðrækni og framþrár yfir íslenzkan æskulýð, eldtungur
áhugans svifu yfir höfðum og menn tóku að tala annar-
legum tungum. Ekki erlend mál að vísu, heldur helga
tungu feðra sinna, en gömlu orðin voru mælt af nýjum
skilningi, í eldlegum krafti þeirrar æsku, sem veit sitt
hlutverk. Þetta, var þegar ungmennafélögin voru stofnuð.
Upphafsmenn ungmennahreyfingarinnar voru þeir
Jóhannes Jósefsson glímukappi og Þórhallur Bjarnarson
prentari, sem þá voru ungir menn á Akureyri. Mun Þór-
hallur hafa lagt til hugsjónir, en Jóhannes hita og kraft,
þó að nokkuð kæmi af hvorutveggja frá báðum. Stofnuðu
þeir U. M. F. Akureyrar 7. janúar 1906, en það er fyrsta
félagið og hefir til þessa jafnan veríð meðal þeirra
fremstu. Var nú eins og neisti hitti tundur, svo óðfluga
breiddist hreyfingin út um byggðir landsins. Voru þegar
á næsta ári komin félög í öllum fjórðungum, og skorti
hvorki eldmóð né fórnarlund né djarflegar fyrirætlanir.
Samband U. M. F. I. var stofnað á Þingvöllum 1907, sam-
bandslög sett og hreyfingin þar með mótuð. Ætlunarverk
félaganna er í aðalatriðum: „1. Að reyna af alefli að
vekja löngun hjá æskulýðnum til þess að Vinna að frelsi,
framförum og heill sjálfra sín og annara, með mannúð og
réttsýni. — 2. Að temja sér að beita starfskröftum sín-
um innan félags og utan. — 3. Að reyna af fremsta megni
að styðja, vemda og efla allt það, sem þjóðlegt er og ram-
íslenzkt og horfir íslenzku þjóðinni til gagns og sóma.
Sérstaklega skal leggja stund á, að fegra og hreinsa
móðurmálið".
U. M. F. var ætlað að vera þjóðernisleg uppeldisfélög.
Þau áttu að draga athygli æskumanna að velferðarmálum
lands og lýðs, vekja vilja þeirra til að láta þjóðarheill
sitja fyrir eigin hag og temja þeim þegnskap, samvinnu
og fómarstörf í þágu hugsjóna. Eigi skorti verkefni til að
temja starfskrafta og brýna áhuga á, né heldur óðfúsan
vilja til stai-fa og dáða. Þvílíkt var sem æskumenn lykju
upp augum í fyrsta sinni, sæju í vetfangi allt það, sem
ógjört var og frami mátti í vera, og helzt átti það aJlt að
vinnast í einni svipan.
Árin fram að stríði eru bernska ungmennafélaganna
og þeirra glæsilegasti tími um margt. Þá var starfað af
mestum eldmóði og hrífningu — stundum kannske meira
af kappi en forsjá, en það er saldausi; og hollt; sækan þarf
að reka sig á. I fjárhyggju stríðsáranna dofnaði yfir fé-
lögunum, því að þá var annað ofar á baugi en hugsjónir
og fómir. Nokkur félög vesluðust upp, og flestum hrak-
aði. Síðustu ár hefir félagsskapurinn rétt við aftur og
stendur nú um margt í meira blóma en nokkru sinni fyr.
Nú eiga félögin tamda starfskrafta, reynslu að byggja á og
ráðsetta félaga í og með. Og þau hafa safnað eignum og
áliti. Auk þess á hreyfingin drjúgum meira liði á að skipa
nú en fyrir stríð. 1913 voru í U. M. F. 1. 49 félög með
tæpum 2000 félagsmönnum. Nú em 79 félög með liðugum
3000 íélagsmönnum í sambandinu. Vafasamt er þó, hvort
jafna má því, sem unnizt hefir í betrí aðstöðu og auknu
liði, við það, sem misst er og eigi fæst aftur: eldmóð,
fórnarkapp og fífldirfsku í fyrirætlunum og íræði.
Vert er að svipast eftir, hvað U. M. F. hefir unnizt
á, þann tæpa fjórðung aldar, sem þau hafa starfað. Þmi
hafa ýtt af stað vakningu þeirri, sem orðin er í íþrótt-
um, heimilisiðnaði og að nokkru í skóggræðslu. Þau hafa
komið upp sundlaugum, samkomuhúsum og bókasöfnum
víða um byggðir landsins, stundum ein, stundum með til-
styrk annara. Þau hafa starfað að alþýðufræðslu með
fyrirlestrum o. fl., átt frumkvæði að stofnun alþýðuskól-
anna, sem nú eru að rísa og oftast barizt djarflegast fyrir
því, að kcma þeim upp. Margt mætti fleira telja af sýni-
legum framkvæmdum og þreifanlegum. En þær eru ekki
aðalatriði, þótt mikils séu verðar. Gildi U. M. F. liggur
mest í því, sem hvorki verður sýnt né rnælt: Áhrifum
þeirra á einstaklingana, þroska þeirra og þegnskap, og
gegn um þá á þrif og framtíð þjóðarinaar. Vér ungmenna-
félagar finnum bezt á sjálfum oss, að þau áhrif eru mikil
og gagnger. Þau eru slík, að vegna þeirra ber að telja
ungmennafélögin einna merkasta og þýðingarmesta
hreyfingu í þjóðlífi voru um langt skeið. A. S.