Tíminn - 20.10.1963, Blaðsíða 6

Sigurinn 1908
Síðast liðinn sunnudag
voru liðin 100 ár frá fæðing-u
Bjarna Jónssonar frá Vogi —
eins mesta forustumanns í
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
I ar á þessari öld. Sennilega
! hefur Bjarni frá Vogi átt
| meiri þátt í þjóðarsigrinum
mikla 1908 en nokkur maður
annar. Vegna þessa sigurs er
bjartara yfir árinu 1908 en
flestum eða öllum árum öðr-
um í sögu þjóðarinnar. Vafa-
samt er, að þjóðin hefði
nokkru sinni náð áföngum
eins og sjálfstæðistökunni
1918 og lýðveldisstoínuninni
1944, ef hún hefði ekki brugð
izt jafn karlmannlega við
frelsiskalli Bjarna frá Vogi og
félaga hans í kosningunum
1908. Þá kom öllu betur í
Ijós en nokkru sinni fyrr og
síðar, hver var hugur þjóð-
arinnar í sjálfstæðismálum
hennar. Með því var lagður
hinn trausti grunnur að því,
sem síðar fékkst fram.
Sigurinn 1908 er enn eftir-
minnilegri vegna þess, að
þjóðin reis þá gegn tlllögum,
sem voru bornar fram af
mörgum færustu embættis-
mönnum og glæsilegustu leið
togum hennar. Það voru æsk
an og alþýðan, sem skipuðu
sér alveg sérstaklega undir
merki Bjarna frá Vogi og
samherja hans. Það var fólk-
ið sjálft, sem fann og þekkti
sinn vitjunartíma. Enga betri
ósk er hægi. að færa íslenzku
þjóðinni en þá, að hún eign
ist fnörg $,r 1 sögu sinni eins
og árið 1908, og þá helzt, þeg-
ar mest á ríður.
Trú á bor og þrótt
þjóðarinnar
Stefna sú, sem Bjarni frá
Vogi og samherjar hans börð
ust fyrir, er skýrt mörkuð í
eftirfarandi orðum hans:
„Vér trúum því fastlega. að
íslendingar hafi þor og þrótt
tíl þess að verða og vera sjálf
stæð þjóð í stjórn og list og
vísindum. En öll þrá og löng-
un þjóðarinnar verður þá að
stefna að þessu og allt starf
hennar að hníga að þvi‘.
Vissulega er hollt að rifja
nú upp þessi orð Bjarna frá
Vogi. Reynsla undanfarinna
áratuga sýnir, að það hefur
ekki verið nein falstrú hjá
Bjarna að trúa á þor og þrótt
þjóðarinnar. Aldrei hefur
þjóðinni vegnað betur en síð-
an hún endurheimti sjálfs-
forræði sitt. Samt eru nú til
þeir stjómmálaforingjar á
íslandi, er efast um, að þessi
trú sé rétt. Þeir vantreysta
þjóðinni og vanmeta landið.
Þess vegna stefna þeir að því
að innlima ísland 1 efnahags
bandalag stórvelda og fórna
fyrir það sjálfsforræðinu að
meira eða minna leyti. Von-
andl nær þetta trúleysi á
land og þjóð ekki að festa
rætur, heldur verði jafnan til
nógu margir íslendingar, er
geti tekið undir með Bjarna
frá Vogi, þegar verja þarf
sjálfsforræði íslands-
Meðan blóð er í æð,
ættjörð hrein og köld
fyrir þig við berum brand
og brynju og skjöld.
Játning Bjarna
Benediktssonar
Annar Bjarni en Bjarni frá
Vogi hefur verið nokkuð um-
talaður í yikunni sem leið.
Bjarni Benediktsson flutti á
þriðjudaginn var hina venju-
legu haustræðu sína 1 Varðar
félaginu. í ræðu þessari gerði
Bjarni óbeint þá játningu, að
gengisfellingin hefði verið of
mikil 1960 og gengisfelling-
in 1961 alveg óþörf. Bjarni
hélt þvi fram, að þrátt fyrir
hinar verulegu kauphækkan-
ir, sem hafa orðið hér tvö
seinustu árin, væri krónan
ekki fallin og þvl væri ekki
þörf gengisfellingar. Þessi
ályktun Bj ama skal ekki í efa
dregin, en af henni má ótvi-
rætt draga aðra ályktun eða
þá, að gengisfellingin 1961
var með öllu óþörf, því að
kaup hafði þá hækkað miklu
minna en átt hefur sér stað
á undanförnum 24 mánuðum.
Á sama hátt má ályKta það
af þessari ályktun Bjarna, að
gengisfellingin 1960 hafi ver
ið alltof mikil. > ni
Það er vel, að Bjarni skuli
nú hafa óbeint játað þetta.
Með þessu skýrir hann einnig
til fulls þann vanda, sem nú
er glímt við í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Óðadýrtíðin og
þenslan rekja fyrst og fremst
rætur til hinnar óþörfu geng
isfellingar 1961 og hinnar allt
of miklu gengisfellingar 1960.
Með þessum aðgerðum. ásamt
vaxtaokrinu og hækkuðum
ríkisálögum, hleypti stjórnin
af stokkunum dýrtíðarflóðinu
sem stöðugt hefur verið að
magnast síðan.
Þióðfélag „hinna
gömlu, góðu daga”
Ótrúlegt er, að riklsstjörn-
in og ráðunautar hennar hafi
ekki í upphafi gert sér ljóst,
að gengisfellingarnar 1960 og
1961 myndu leiða til þess
ástands, sem nú blasir við
augum. Til þess að sjá það
fyrirfram, þurfti hvorki mikið
vit né þekkingu. En „við-
reisnin" svonefnda hefur frá
öndverðu haft allt annað
markmið en að stöðva dýrtíð
og skapa heilbrigt efnahags-
líf. Megintakmark hennar hef
ur verið að breyta þjóðfélag
inu — að hverfa frá því þjóð
félagi margra efnalegra sjálf
stæðra einstaklinga, sem
hafði verið að skapast hér á
árunum 1927—58 undir for-
ustu Framsóknarflokksins, og
aftur á leið til hins gamla
þjóðfélags, þegar fáir voru
ríkir og margir fátækir Sjálf
ur forsætisráðherrann fór
ekki dult með, að megintil-
gangurinn væri að endurreisa
þjóðfélag „hinna gömlu,
góðu daga“. Undirstöðuskil-
yrði þess þjóðfélags er að láta
þjóðarauð og þjóðartekjur
safnast sem mest á fáar þend
ur bg gefa þe'ssum fáu fjár-
sterku einstaklingum |em
allra mest athafnarúm. Til
þess að koma þjóðarauðnum
og þjóðartekjunum sem mest
á fáar hendur, eru engar að-
gerðir æskilegri en gengisfell
ingar. Það skýrir betur en
nokkuð annað gengisfelling-
arnar 1960 og 1961.
Ávextir „viðreisn-
arinnar”
Því verður ekki neitað, að
„viðreisnin" hefur í ríkum
mæli náð þeim meginárangri,
sem að var stefnt, að endur-
reisa hér þjóðfélag hinna
„gömlu, góðu daga“. Óhemju
auður hefur leitað á fáar
hendur. Fjársterkir einstakl-
ingar hafa ráðizt i meiri
framkvæmdir en lengi áður á
sama tíma, sem dregið hefur
úr íbúðabyggingum almenn-
ings og opinberum fram-
kvæmdum í þágu atvinnu-
vega og menningarlífs. Hinir
fjársterku einstaklingar hafa
líka fengið óskert olnboga-
rúm til athafna. Því ríkir nú
hér mikil þensla.
Til þess að dragast ekki al-
veg aftur úr, hafa launþegar
og bændur orðið að knýja
fram kjarabætur. Annars
hefðu þessar stéttir alveg
troðizt undir í þjóðfélagi
„viðreisnarinnar".
Eftir þau rúmlega þrjú ár,
sem „viðreisnar“-stefnunni
hefur verið fylgt, blasa nú
við ávextir hennar: Stórkost-
leg auðsöfnun á fáar nendur,
óðadýrtíð (sumir kalla hana
Óladýrtíð eftir aðalhöfundi
hennar), verðbólga hrein
ringulreið í efnahagsmálum
þjóðarinnar.
Mféjórga
„viðreisninni”
Svo er nú komið, að stjórn-
arblöðin, sem máluðu allt rós
rautt fyrir þingkosnmgarnar
í vor og töldu þá allt < himna
lagi, viðurkenna nú orðið. að
ástandið sé alvarlegt. og því
sé þörf nýrra aðgerða — að-
gerða til „að bjarga viðreisn
inni“, eins og þau orða það.
Jafnframt boða þau, að ríkis
stjórnin sé að undirbúa slík-
ar aðgerðir.
Hvað táknar orðalagið „að-
gerðir til að bjarga viðreisn-
inni“?
Það táknar, að hinar nýju
aðgerðir skuli mótast af þvi
meginsjónarmiði „viðreisnar-
innar“ að áfram skuh unnið
að endurreisn þjóðfélags
„hinna gömlu, góðu daga“. —
þjóðfélagi hinna fáu ríku og
mörgu fátæku, þar sem ríkj-
andi sé fullt athafnafrelsi fyr
ir hina sterku á kostnað
þeirra, sem máttarmlnni eru.
Sennilegt er, að stjórnin
óttist svo andstöðu gegn nýrri
gengislækkun, að hún grípi
ekki til hennar að sinni í
staðinn verði leitað að öðrum
ráðum, sem nái svipuðu
marki, t. d. lögboðinni niður-
færslu á kaupi launastétta og
bænda meðan aðrir halda öllu
sínu og hagnast síðan á nið-
urfærslunni hjá launafólki og
bændum. Slík lausn væri full
komlega í anda „vlðreisnar-
innar“.
Hvað ætti stjórnin
að gera?
Það er fljótsagt, hvað
stjórnin ætti fyrst að gera.
Hún ætti að segja af sér og
gefa kjósendum tækifæri til
að marka afstöðu sína til mál
anna á nýjan leik. í vor voru
þeir fullkomlega blekktir af
stjórnarflokkunum, eins og
nú er svo glöggt komið fram.
í öðru lagi ættu stjórnar-
flokkarnir að hverfa frá
þeirri „viðreisnarstefnu"
sinni, að reyna að endurreisa
hér þjóðfélag hinna „gömlu,
góðu daga“, því að þetrrl
stefnu munu jafnan fylgja
harðir stéttarárekstrar og
upplausn í efnahagsmálum,
eins og öllum þeim stefnum,
sem eru ranglátar og úreltar.
í þriðja lagi ætti stjórnin
og flokkar hennar að forðast
stóraðgerðir á borð við geng-
isfellingarnar 1960 og 1961.
Hætt er við, að slíku fylgi
aðeins nýjar veltur. Fyrst er
að reyna að stöðva sig og þar
þarf hið' opinbera að ganga
á undan með lækkun vaxta
og álaga. Það myndi skapa
nýja og bætta aðstöðu til
viðnáms.
Trúlegast er, að stjórnin
geri ekki neitt af þessu. Það
samrýmist ekki þeirri stefnu
að koma á þjóðfélagi „hinna
gömlu, góðu daga“.
Varfærni er þörf
Bjarni Benediktsson upp-
lýsti það í áðurnefndri ræðu
sinni á Varðarfundinum, að
erlend fyrirtæki hefðu til at-
hugunar að reisa hér alumin-
iumver, kísilgúrverksmiðju og
olíuhreinsunarstöð. Ekkert
mun þó enn ráðið um. hvort
þessi fyrirtæki fara fram á
slík leyfi. Slíkar athuganir
hafa oft farið fram áður, án
þess nokkuð hafi orðið úr
framkvæmdum.
Nýlega hefur gerzt atburð-
ur í Noregi, sem sýnlr, hve
mikillar aðgætni er þörf í slik
um samningum. Fransk-sviss
neskur hringur hefur nýlega
fengið leyfi til að reisa alum-
iniumver þar í landi. þó með
margvíslegum skilyrðum.
Samningar þessir voru gerð-
ir með vitund þingsins Þegar
stjórn borgaralegu flokkanna
fór með völd í sumai,,fann
hún leynisamninga, er höfðu
verið gerðir við hlna útlendu
aðila, en þingið hafðl ekki
verið látið vita um þá Senni
lega hefur það orðið hinni
nýju stjórn Gerhardsens til
lífs, að hún fékk þessa samr-
inga fellda niður áðut en mál
ið kom til meðferöar á þíngi
að nýju. Norsk stjórnarvöld
eru vön slíkum samningum,
en samt geta þau misstígið
sig svona. Hvað þá um aðiia,
sem eru með öllu óvanir slík-
um samningum?
UM MENN OG MÁLEFN
t
TlMINN, sunrrudaginn 20. október 1963 —