Tíminn - 20.10.1963, Blaðsíða 14

í Danzig, sem ekki yiði hægt að
gera eitthvað við'1.
Hann vildi fá Danzig, og hann
vildi fá þýzkan veg og járnbraut-
arteína yfir pólska hliðið. Ef hann
og Beck legðu gamlar venjur á
hilluna og reyndu að finna lausn
eftir algerlega nýjum leiðum, þá
var 'hann þess fullviss, að þeir
gætu náð samkomulagi, sem hæfði
báðum löndunum.
Beck var ekki viss um þett'a.
Þó, eins og hann sagði við Ribb-
entrop í trúnaði næsta dag, vildi
hann ekki vera of hreinskilinn við
foringjann, hafði hann svarað,
að „Danzig-vandamálið væri mjög
erfitt viðureignar". Hann gat ekki
séð íyuppástungum kanslarans
neitt, sem „svaraði til“ Póllands.
Þá benti Hitler á þau „mikl'u
hlunnindi“, sem Pólland hefði af
því að hafa landamæri sín að
Þýzkalandi, þar með talið hliðið,
tryggð með sáttmála“. Þetta hafði
greinilega ekki mikil áhrif á Beck
en að lokum samþykkti hann að
hugsa málið frekar.
Eftír að ’hafa velt því fyrir sér
yfir nóttina, ræddi pól'ski utan-
ríkisráðherrann við Ribbentrop
næsta dag í Múnchen. Hann bað
hann að færa foringjanum þau
■skilaboð, að eftir að hafa alltaf
verið fullur bjartsýni í lok allra
viðræðna við Þjóðverja, sem fram
, liefðu farið til þessa, þá væri hann
í dag eftir fund sinn með Hitl'er
„í fyrsta skipti fullur svartsýni".
Sérstaklega hvað viðvéki Danzig,
en eins og kanslarinn hafði rætt
það mál, sá hann nú „ekki minnsta
möguleika á samkomulagi“.
Það hafði tekið Beck ofursta,
eins og reyndar svo marga aðra,
sem skýrt hefur verið frá i þess-
ari bók, alllangan tíma að vakna
upp og fyllast svartsýni. Hann var
mjög andvigur Rússum, eins og
flestir Pólverjar. Þar að auki lík-
aði honum ekki við Frakka, en
hann hafði haft ímugust á þeim
al'lt frá því 1923, þegar honum
hafði sem hernaðarfulltrúa í
pólska sendiráðinu í París, verið
vísað úr landi vegna meintrar sölu
á skjölum varðandi franska her-
inn. Ef til vill var það eðlilegt,
að þessi maður, sem orðið hafði
utanrikisráðherra Póllands í nóv-
ember 1932, sneri sér til Þýzka-
lands. Hann hafði allt frá byrj-
un verið fylgjandi nazista-einræð-
inu, og síðustu sex árin hafði hann
gert allt, sem hann gat, til þess
að færa land sitt aær Þriðja rík-
inu og til þess að veikja hin gömlu
bönd, sem bundu það Frakklandi.
Þegar til lengdar lét, hafði Pól-
land mest allra landa, sem átti
landamæri að Þýzkalandi, eitthvað
að óttast. Það hafði verið allra
landa blindast á þýzku hættuna.
Ekkert ákvæði Versala-samnings-
ins höfðu Þjóðverjar fyrirlitið
jafnmikið og það, sem leiddi til
þess að Hliðið varð til, sem veitti
Pólverjum aðgang að sjónum —
og skil'di Austur-Prússland frá
Ríkinu. Aðskilnaður gömlu Hansa-
borgarinnar Danzig frá Þýzkalandi
og það, að hún var gerð að fríríki
undir umsjá Þjóðabandalagsins,
en stjórnað efnahagslega af Pól-
landi, hafði gert Þjóðverja álíka
utan við sig af reiði. Jafnvel hið
veika og friðsama Weimar-lýð-
veldi hafði aldrei viðurkennt
þetta, sem það leit á sem lemstrun
Þýzkialands af völ'dum Pólverja.
Þegar árið 1922 hafði von Seeckt
hershöfðingi skýrt afstööu hersins
til þessa máls.
— Tilvera Póllands er óþolandi
og ósamrýmanleg við meginskil-
yrði fyrir öllu lífi í Þýzkalandi.
Pólland verður að hverfa og mun
hverfa — sem afleiðing af innri
veikleika þess og aðgerðum af
hálfu Rússa — með okkar hjálp.
. . . Eyðing Póllands verður að
vera eitt af aðalmarkmiðunum í
stefnu Þýzkalands ... (og) er
möguleg fyrir tilstilli, og með
hjálp Rússa.
Spámannleg orð!
Þjóðverjar gleymdu því — eða
ef til vill óskuðu ekki efiir að
muna — að næstum allt það Þýzka
landssvæði, sem Póllandi hafði ver
ið af'hent með Versalasáttmálan-
um, þar með talin Pósen og pólska
Pommern, sem my.iduðu Hliðið,
hafði Prússland hrifsað til sín við
hihiihmiI'IM—
210
skiptingu Póllands, þegar Prúss-'
land, Rússlánd og Austurríki
höfðu eyðilegt pólsku þjóðina. í
meira en þúsund ár hafði þetta
landsvæði verið byggt Pólverjum
— og var það að mestu ley'i enn.
Engin þjóð, sem endursköpuð
hafði verið með Versala-sáttmál-
anum, hafði átt í oins miklum erf-
iðleikum og Pólverjar. Á fyrstu
óróaárunum eftir endurfæðing-
una höfðu þeir háð stríð við Rúss-
land, Litháen, Þýzkaland og jafn-
vel Tékkóslóvakíu — og í síðas'a
tíil'fellinu yfir kolahéraðinu Te-
schen. Pólverjar gátu ekki mynd-
að stöðuga stjórn né hafizt handa
um að leysa efnifihagsvandamál
sín eða landbúnaðarvandamál,
enda höfðu þeir verið sviptir
stjórnmálalegu frelsi sínu í eina
og hálfa öl'd og skorti_ því alla
æfingu í sjálfstjórn. Árið 1926
hafði Pilsudski marskálkur, hefj-
an frá byltingunni 1918 ráðizt inn
í Varsjá og tekið völdin í sínar
hendur, og þrátt fyrir það, að
hann eitt sinn hefði verið sósíal-
isti, kom hann nú smátt og smátt
á ruglingslegri lýðræðisstjórn und
ir einræðisstjórn sjálfs sín. Eitt
af síðustu verkum hans, áður en
hann lézt árið 1935, var að undir-
rita samning við Hitler, sem fyrir-
byggði, að Þýzkaland og Pólland
gerðu árás hvort á annað. Þetta
áfcti sér stað 26. janúar 1934, og
var eitt fyrsta skrefið í áttina að
því að grafa undan því kerfi
Frakka að gera bandalög við ná-
granna Þýzkalands í austri og í
áttina að því að veikjia Þjóða-
bandalagið og öryggistilfinning-
una, sem það veitti mönnum. Eft-
ir dauða Pilsudskis var Póllandi
mestmegnis stjórnað af litlum
hópi „ofursta“, foringjum hinnar
gömlu, pólsku hersveitar Pilsud-
skis, sem hafði barizt gegn Rúss-
landi í fyrri heimsstyrjöldinni.
Æðstur ofurstanna var Smigly-
Rydz marskálkur, hæfur hernað-
u.r en alls enginn stjórnmálamað-
ur. Utanríkismálin lentu í hönd-
um Beck ofursta. Og frá 1934 var
utanríkisstefnan öll mjög hliðholl
Þjóðverjum.
Þetta gat ekki l.eitt Ú1 annars
en sjálfsmorðs, og þegar l'itið er
á aðstöðu Póllands í Evrópu, eins
og hún var eftir Versalasamning-
inn, þá er erfi't að komast að ann-
arri niðurstöðu en þeirri, að í
kringum 1930 hafi Pólverjar, eins
og reyndar stundum líka á öldinni
næstu á undan verið reknir áfram
í átt að sjálfseyðingu af einhverj-
ym galla í þjóðarskapgerðinni, og
að á þessum tíma, eins og stund-
um áður, væru þeir verstu óvinir
sjálfra sín. Svo lengi sem Danzig
og Hlið'ið héldu áfram að vera til
í þeirri mynd, sem nú var, var
ekki um nokkurn varanlegan frið
að ræða milli Póllands og Nazista-
Þýzkalands. Pólland var heldur
ekki nægilega stórt til þess að
hafa ráð á að vera andstæðingur
beggja þessara geysistóru ná-
granna landsins, Rússlands og
Þýzkalands. Sambandið við Sovét-
ríkin hafði verið slæmt all’t frá
frá því 1920, þegar Pólland hafði
ráðizt á Rússland, sem þá var veikt
fyrir eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina og borgarastyrjöld í landinu
sjálfu, og frá þeim tíma höfðu
verið stöðugir árekstrar milli ríkj-
anna.
Hitler greip því tækifærið að
öðlast vináttu ríkis, sem var svo
andstætt Rússum, og um leið stí-
aði hann því frá Þjóðaandalaginu
og stjórninni í París, og gróf á
þann hátt undan kerfinu, sem
komið hafði verið á með Versal'a-
samningnum, og nú gekk hann á
undan með að komið var á pólsk-
ss
51
huga, góða mín, stamaði Tom
Manning yfirkominn af geðshrær
i,ngu.
Þegar öllu var lokið og Tom
Manning hafði verið færður á
brott, kom Brett til hennar og
bauðst til að aka henni heim.
__ Mig langar til að bera fram
þakkir míniar, mínar hjartanleg-:
ustu þakkir, sagði hann mjög auð-
mjúkur. — Eg mun alltaf elska
þig, Gail. Eg vildi óska að þú
gætir endurgoldið ást mína.
Hún brosti þreytulega við hon-
um. Hún var mjög þreytt. — Eg
þigg vináttu þína, Brett. Það var
misskilningur hjá mér að ég elsk-
aði þig, og ég vak'ti hjá þér falskar
vonir. Mér þykir leitt ef ég hef
valdið þér sársauka. En Hank
Redfern l'ofaði að aka mér til
Gestaheimilisins. Eg held að það
væri bezt: að við hittumst ekki um
nokkurt skeið.
Morguninn eftir fór Gail til
vinnu sinnar við stofnunina. Hún
hafði ekki séð Mildred þennan
morgun. Síðan þær fengu sitt
hvort herbergið, hittust þær sjald
an, utan viimutíma. En Mildred
hafði ekki verið með sporvagnin-
um, sem þær tóku venjulega á
morgnana, og þegar Gail lauk upp
skrifstofudyrunum, sá hún að
Grant var þar einn .
Hún stóð kyrr nokkra stund án
þess að mæla orð og vissi nú það.
sem hún hafði raunsv ■■mim vem
eÍKíiS, að hún elskaði hann og
hann einan. En hún hafði og gert
^ér 'ljóst, hversu mikils virði
hann værr honni, þsgsr hún hafði
an hans. Þá hafði hvorugu þeirra
dottið ást í hug, og um hrfð hafðii
Brett hrifið hana með sér. En dag- j
inn, sem Grant stakk upp á aðj
hún sneri heim til Englands til;
að hún gæti verið örugg, hafði.j
hún vitað að hún elskaði hann. Og j
síðan hafði ást hennar vaxið með:
hverjum degi, og nú skyggði hún’
á allt annað.
Hún hélt áfram að horfa á hann
fyrir þá sök eina, að hana langaði
til að standa þama og virða hann
fyrir sér. Það var dásamleg til-
finning að vita að hún elskaði
hann, það skipti engu máli hvern-
ig færi um samband þeirra —
það var svo róandi fyrir taug-
arnar eftir hina viðburðaríku
helgi.
Hún sá, að hann var alvörugef-
inn og áhyggjusvipur kringum
stór grá augu hans. Hún tók nú
eftir því, að allar skrifborðsskúff-
urnar voru dregnar út til hálfs
og hann var að safna saman skjöl-
um og plöggum.
Hann l'eit upp og strangleika-
svipurinn vék fyrir hlýlegu brosi.
— Halló, Gail. Af hverju starið
þér á mig?
Hún hló við.
— Var ég að stara á yður?
Kannski var ég að því. Eg var
bara að hugsa um dálítið. Eg var
að hugsa um yður. Eg býst við
að ég hafi verið að velta því fyrir
mér, hvað þér væruð að gera.
— Komið inn og lokið dyrun-
um, sagði hann, — og fáið yður
■’sæti. Það er ýmislegt, sem ég verð
að segja yður. Eg reyndi að ná í
yður í gær, Gail. — Hann kallaði
hana Gail, þótt þau væru stödd á
skrifstofunni, ekki systur — en
lofað að koma hingað til Hong
Kong með honum. En sú ást hafði
verið annars eðlis. Það hafði verið
hetjudýrkun; hann var hinn imikli
læknir og hún litla hjúkrunarkon-
þér voruð ekki í Gestaheimilinu.
Má ég bjóða yður sígarettu? Eg
hef margt að segja. Eg held ekki
að við verðum ónáðuð. Bobby er
úti í borginni í erindagjörðum
fyrir mig og Mildred kemur ekki
í dag.
— Er hún veik? Hún lét mig
ekkert vita. Eg var hissa að sjá
hana ekki í sporvagninum.
— Kannski er Mildred veik. Eg
veit það ekki. Hún var að minnsta
kosti í þann veginn að fá æðis-
kast þegar ég skildi við hana á
laugardagskvöldið.
Hann settist á skrifborðsrönd-
ina, horfði á Gail og hélt áfram
þegar hann hafði kveikt í sigar-
ettum þeirra.
— Eg hef alvarlegar fregnir að
segja þér, Gail, sem munu hafa
áhrif á störf oklair héma. Eg
sendi hana samstundis fl'ugleiðis
helm til Englands.
— Sendirðu Mildred heim til
Englands með flugvél? sagði hún
og botnaði hvc i upp né niður.
Hann kinkaði kolli. Það rann
allt í einu upp fyrir Gail, að þau
voru farin að þúast.
— Það er mjög leiðinlegt. Satt
að segja er það hábölvað. Eg hafði
gleymt töskunni minni hérna og
uppgötvaði það seint á laugardags-
kvöldið. Þegar ég kom hingað til
að sækja hana, rakst ég á MUdred
hér, og hún var að vélrita athuga-
semdir við síðustu tilraunir mínar.
Eg trúði varla mínum eigin aug-
um. En ég vissi að hún gat ekki
verið að þessu í neinum heiðar-
legum tilgangi. Eg ásakaði hana
um að fara á bak við okkur. Hún
var reið og neítaði öllu í fyrstu.
En svo varð hún alveg frávita, ég
hélt satt að segja að hún væri að
missa allt vit, og hún sagði mér
að hún hefði vélritað allar at-
hugasemdir mínar vlð allar til-
raunir upp á síðkastið og hefði
látið dr. Kalavitch fá þær. Eg veit
að hann hefur verið öfundsjúkur
út í mig og orðstír minn síðan ég
hóf starf sér við stofnunina. Eg
held þó að fleira búi að baki. Eg
held að hann hyggist senda þess-
ar athugasemdir erlendu ríki, svo
að þeir geti komið þeim sögum af
stað að þeir hafi verið hinir fyrstu
til að uppgötva ýmsar formúlur.
Eg fór heim til dr. Kalavitch í
gærkvöldi, en hann vildi ekki
kannast við neitt. Hann hló að
öllu og reyndi að sannfæra mig
um hversu fráleitt þetta væri.
Hann hélt því fram, að hann
þekkti Mildred varla í sjón, og
hvers vegna skyldi hún vélrita at-
hugasemdir mínar fyrir hann?
Hann staðhæfði að ég myndi
draga úr áliti stofnunarinnar út
á við-ef ég béldi til streitu full-
yrðingum mí'num.
i Hann drap í sigarettunni og
kveikti sér jafnskjótt í annarri,
hönd hans skalf eilítið.
— Eg skal játa, að innan þess-
arara stofnunar eru unnin merk
og þýðingarmikil störf, og að
hneyksli á borð við þetta, gæti
riðið henni að fullu. En ég sagði
dr. Kalavitch hvað Mildred hefði
jálað. Hann var mjög æstur, en
að lokum neitaði hann ekki alveg
eins ákveðið. Við gerðum með
okkur þann sameiginlega mála,
að við l'étum báðir af störfum. Eg
held ekki að andrúmsloftið í
stofnuninni hafi heillavænleg á-
hrif á störf mín og dr. Kalavitch
verður ánægðari líka meðal sinn-
ar eigin þjóðar. Hann skrifaði
uppsagnarbréf sitt í minni viður-
vist og ég gerði slíkt hið sama. Eg
er nú frjáls að fara hvert á land
sem er.
Gail hafði djúpa samúð með
honum. Hann hafði komið hingað
svo fullur vona og vissu um að
geta einbeitt sér að starfi sínu o£
náð góðum árangri. Hún vissi, hve
mikils virði starf hans var honum.
Einnig hún kom þessu máli við;
hún hafði trúað á allt hið sama og
hann. Frá þeirri stundu er hún
hóf að vinna hjá honum, hafði
hana aðeins langað að vinna fyrir
hann.
Hún kreppti hnefana og opnaði
á víxl eins og hana kenndi til. —
Ó, Grant, ég veit, hvað þú hefur
orðið fyrir sárum vonbrigðum,
hvernig þú hlýtur að líta á þetta
mál. En þú getur haldið áfram til-
raunum þínum í öðrum rannsókn-
arstofnunum. Þú ert þegar orðinn
það frægur, að margir aðilar
munu rífast um að fá þig til
starfa.
Hann kinkaði kolli og sagði:
— Eg efast ekki um að ég fái
starf annars staðar. Ef satt skaS
segja, v?r fyiir skörmru farið þess
á l.eit við mig, að ég tæki að mér
14
TÍMINN, sunrrudaginn 20. október 1963