Morgunblaðið - 03.06.1964, Blaðsíða 15

Miðvi'kuctac'ur 3. iúní 1964
MORGUNBLAÐIÐ
15
Vallýr Péturssons
10 ár samtíöarlistar
í Tate Gallery
Á TATE GALLERY í London
stendur nú yfir mjög merk sýn-
ing á samtímalist, sett saman af
listaverkum frá ýmsum löndum
Iheims. í»ar getur að líta myndlist
seinustu tíu ára, allskonar isma
og afbrigði af ismum, nokkurs
konar þverskurð af því, sem ver-
ið er að gera, því sem mesta at-
hygli hefur vakið og mest áhrif
hefur haft á samtíðina. Þarna
kennir sannarlega margra grasa,
og sýning þessi hefur vakið ó-
skerta athyigli um allan hinn
menntaða heim. Lundúnarblöðin
hafa hælt þessari sýningu mikið,
og fólk hefur flykkst að frá fjar-
lægum löndum til að skoða þessi
listaverk. Það er ekki alltaf, sem
slíku er safnað í einn stað þar
sem auðvelt er að gera saman-
burð og átta sig á hlutunum. Það
eru margir íslendingar, sem leið
eiga um London ,og nú gefst
þeim gullið tækifæri til að
kynnast svolítið heimslistinni, ef
þeir vilja. Þetta er sem sagt al-
veg við bæjardyr okkar og ein-
stakt tækifæri til að víkka sjón-
deildarhringinn. Ekki veitir af.
Tæp fjögur hundruð lista-
verk eru á þessari sýningu og
höfundar þeirra hátt á annað
hundrað. Allt eru þetta þekktir
listamenn víðsvegar að, sumir
þeirra hafa þó ekki sýnt verk
sín í Evrópu áður. Það virðist ef
til vill dálítið s'krítið fyrir al-
menning hárlendis, þegar Pi-
oasso, Braque oig Matisse eru
sýndir sem gamlir meistarar, en
það er gert á Tate í þetta sinn
Síðan fær maður að sjá ýmis-
legt, sem mundi koma sumum á
óvart. Ég nefni dæmi: Uppstopp-
aða geit með hjólbarða um sig
miðja og rauða klessu milli
horna, gamla bíla, þrykkta í
massa með vö*kvapressum og
margt annag furðulegt. En sag-
an er ekki öll sögð með þessum
dæmum. Þarna getur einnig að
líta margt það bezta, sem gert
hefur verið í myndlist seinustu
tíu árin. Tate safnið í London
hefur a undanförnum árum gert
mikið af því ag halda vandaðar
sýniMar á nútímalist og þannig
skapað feikna aðsókn að þessari
stofnun .Þau skipti, er ég hef lit-
ið þar inn seinustu árin, hefur
jafnan verið mannþröng svo mik
il í salarkynnum safnsins, að
manni hefur á stundum dottið í
hug, að hér væri járnbrautar-
stöð, en ek'ki listasafn. Viðar :
Evrópu er sömu sögu að segja.
Áhugi á samtíðarlist virðist hafa
aukizt svo gífurlega síðustu
fimmtán ár, að ótrúlegt virðist.
Ég ætla mér ekki þá dul að
fara út í að ræða einstaka lista
menn eða listaverk á þessari sýn
ingu, en mig langar svolítið til
að minnast á samtíðarlistina yfir
leitt. Megnið af því, sem þarna
Ikemur fram, mundi vera kallað
abstrakt hérlendás. Annars er
orðið Abstrakt dálítið teygjan-
legt hugtak og fer víðs fjarri, að
það hafi sömu merkingu alls
staðar í veröldinni. Nokkuð er af
íígúratifri list þarna og einnig
gott sýnishorn af seinustu tilraun
um með þá list, sem nefnd er
POP-list, en ég verð að játa að
ég veit ekki hvað það hugtak
þýðir, eða hvernig það er til
komið. Surrealismi er ekki áber-
andi, aðeins örfá verk, eins og
tii að minna mann á að þessi
stefna hafi verig iðkuð. Þarna
eru öll ósköp af afbrigðum ab-
strakt-listar og yrði of langt mál
að telja það allt upp hér.
Það sannast þegar maður hugs
•r um þessa sýnimgu, hvað mi'kl-
ir möguleikar blasa við nútíma-
listamanni innan hins nonfígúra-
tífa stíls. Samtíðarlistin virðist
ek'ki eiga sér nein takmörk, hvað
efni og tækni snertir.. Það er
fu'llkomið frelsi, sem nú ríkir í
listsköpun, samt innan vissra tak
marka þ.e.a.s., sú krafa, sem gerð
er til listaverks og alltaf hefur
verið gerð, er sú, að listamaður-
inn tjái eigin tilfinningar, ekki
með eftirhermu af f.yrirmynd,
heldur á myndrænan hátt með
litum, línum og formum, mynd-
byggingin er fyrir öllu. Öll góð
list er til orðin fyrir þörf manns-
ins til að skapa og njóta. Hvert
f - - ’ •
það tekur fáar klukkustundir að
komast milli fjarlægra staða,
sem áður tók mánuði. Nú er
ekki fyrr búig að skapa heims-
spekilega hugmynd eða lista-
stefnu en maður verður var
nýrra hreyfingu á næsta augna
bliki. Þetta sýnir aðeins, hvað
myndlistin í dag er fjörug, fersk
og lifandi.
Sem stendur virðast þrír
brennipunktar fyrir myndlist í
heiminum: París, London og
New York. Á sýningunni í Tate
safninu eru góð sýnishorn frá
öllum þessum stöðum. Þessir
skólar eru mjög ólí'kir um flest,
og það er mér ómögulegt að
segja um, hver þeirra er sterk-
astur eða 'hver þeirra muni hafa
mest áhrif. Það er eftirleikurinn,
sem um það dæmir, og ef til vill
óskiljanlegt og öfgar fyrir nokkr
um árum, er nú orðið að rót-
grónurn sannindum, sem stund-
um eru notuð, sem mælikvarðar
á það nýskapaða. Það eru margir,
sem álíta sig fylgjast vel með í
myndlist, en gera sér þó ekki
grein fyrir, að geometriskt form
er orðið að klassik, hefur í raun
alltaf verið það. Þeir, sem næstir
stóðu því, sem Kandinsky var að
gera fyrir fjörutíu árum, hugs-
uðu sem svo, að verk hans
mundu aldrei ná almenninigs-
hylli, þau væru of fjarlæg fóik-
inu og aðeins fyrir örfáa út-
valda, sem sérfróðir væru um
myndist. Það hefur annað orðið
upp á teningnum. Nú hanga
málverk Kandinsky í hverju
meiri háttar listasafni í heim-
inum og hann sjálfur álitinn
gamall meistari.
Ég skal fúslega viðurkenna, að
það var margt á þessari sýningu,
sem ég botnaði ekkert í og
enigin áhrif hafði á mig. Samt
vil ég ekki segja, að það hafi
allt verið forkastanlegt rusl. Það
gæti alveg eins verið, að ég sé
ekki móttækilegur fyrir það
listaverk er í eðli sínu einkamál
hvers listamanns, en komist það
á framfæri við almenning, getur
það orðið unaðsleg sameign allra
þeirra, sem bera hamingju til að
geta notið listar. Þag ef líka ann
að, sem vekur eftirtekt þegar
þessi sýning er skoðuð. Það er
'hraði þess tíma, sem við lifum.
Hér áður fyrr stóðu tímabil í
listsöigunni oft hálfa öld eða meir
nú er eins og allt þjóti hjá. Heim
urinn hefur misst víddir sínar,
Frá sýningunni í Tate Gallery
er verið að vinna eitthvað allt
annað og merkilegra einhvers
staðar þar, sem maður þekkir
ekki til. Hver veit hvað fram
kemur á næstu árum, og hver
veit yfirleitt nokkuð um fram-
tíðina? Menningin er á sífelldu
iði, og við, sem lifum á seinni
hluta tuttugustu aldar ættum að
vera farin að reka okkur á það.
Það er annars óskiljanlegt, hvað
listin er fljót að hasla sér völl
í hugum manna. Það, sem þótti
sem veitir sumum öðrum list-
fróun. Enginn er fullkominn. Það
væri dálitið kátlegt að viður-
kenna ekki eigin takmarkanir
eða snobba svo fyrir modern-
isma að telja allt gott. Það
verður að hafa það, ef maður
klikkar sjálfur. Ég vil heldur
ekki bera það neinum listamanni
á brýn, að hann sé að gera gys
að áhorfanda sínum. Það hefur
enginn ærlegur listamaður gert,
fyrr eða síðar. Það eru ástæður
Fernir tónleikar
Sinfóníutyjómsveit íslands
Sextándu og síðustu tónleikarn
ir á hinni föstu starfsskrá Sin-
fóníuhljómsveitar íslands á þess-
um vetri voru haldnir í samkomu
húsi Háskólar.s á fimmtudag í
síðustu viku. Stjórnandi var Igor
Buketoff og einleikari með hljóm
sveitinni ungur amerískur píanó
leikari, James Mathis að nafni.
Tónleikarnir hófust á tilbrigð-
um eftir Jón Leifs við stef eftir
Beethoven. Stef þetta, sem er
frá æskuárum Beethovens, er
ekki sérlega svipmikið, ^g ef til
vill ekki mjög vel fallið til þess
að vinna úr því tilbrigðaverk.
Ekki tekst heldur allskostar að
brúa bilið miili tónlistarstíls ofan
verðrar 18. aldar og hins „ís-
lenzka” stíls Jóns Leifs, eins og
hann var að mótast á árunum
milli 1920 og hattar þar stundum
allrækilega fyrir. Þó er verkið
ekki óheyrilegt, og hefir það á
sínum tíma hlotið að teljast eftir
tektarvert framiag til íslenzkra
tónibókmennta, þótt ekki væri
nema fyrir það, að ekki munu
íslenzkir menn fyrr né síðar hafa
lagt út í að vinna úr stefjum
Beethovens annað eða meira en
hann sjálfur hafði talið ómaks-
ins vert. — Verkið var trúverðug
lega flutt, og var því vel tekið
af áheyrendum.
Viðfangsefai einleikarans var
píanókonsert Schumanns. Sýndi
hann ágæta og fyrirhafnarlitla
tækni, en alls var verkið tekið
helzt til léttum tökum, og varð
flutningurinn því ekki sérlega
áhrifamikill. Fimmta sinfónía
Tschaikowskys var hinsvegar
dregin skýrum dráttum, og Var
meðferð hennar myndarleg og
sköruleg.
Karlakórinn Fóstbræður
Efnisskráin á samsöngvum Fóst
bræðra í síðustu viku skiptist
nokkurn veginn að jöfnu milli
íslenzkra karlakórslaga og út-
lendra tónsmíða fyrir blandaðan
kór. Kom þar til liðs við Fóst-
brður fríður hópur söngkvenna,
svo að blandaði kórinn taldi milli
60 og 70 manns.
Flest lögin, sera karlakórinn
söng, hafa áður staðið á söng-
skrá Fóstbræðra, svo sem út-
setning söngstjórans, Ragnars
Björnssonar, á þjóðlaginu Gimbill
inn mælti og tve lög eftir Þórarin
Jónsson: Verndi þig englar og
Harmábótarkvæði. Allt eru þetta
gerðarleg og vel unnin lög, hið
fyrsta að vísu nokkuð blendið í
stíl, hið síðastnefnda hinsvegar
einkar vönduð og um leið ris-
mikil úrvinnsla úr fremur svip-
litlu þjóðlagi svo að til fyrir-
myndar má telja. — Loks var
fluttur hér í fyrsta skipti í sam-
fellu flokkur Jóns Nordals. Sjö
lög við kveðskap frá miðöldum.
Flest þessara laga hafa Fóst-
bræður sungið áður, en óhætt
mun að segja, að þau njóta sín
stórum betur sem heild en hvert
fyrir sig. Flokkur þessi er vafa-
laust merkasta viðfangsefni, sem
yngri tónskáidin hafa lagt karla-
kórunum til fram að þessu, þjóð-
legt og nýstárlegt í senn, en —
því rniður — svo erfitt og vanda-
samt í flutmngi, að það er ekki
á færi annarra en úrvalskóra.
Sama má raunar segja um hin ís-
fyrir öllu, jafnvel því að mála
léreft kolsvart og rammann
lika, hengja upp á_ vegg og
segja: Gerið svo vel. Ég held, að
Bretar séu það menntuð þjóð og
heiðarleg, að þeir sýni ekki nema
það, sem þeir álíta sýningarhæft
og ástæðu til að kynna almenn-
ingi.
Ef ég ætti að velja sérstaka
þjóð eða skóla, sem það eftir-
tektarverðasta af þessari sýn-
ingu, mundi ég hiklaust velja
Breta. Þeir sýna þarna nakkuð
marga listamenn og til gamans
má geta þess, að sýning þeirra
hér í Bogasalnum fyrir ári, var
gott sýnishorn af þessari þáttöku
þeirra í Tate safninu. Það voru
allir þeir sömu listamenn, sem
áttu málverk á þessari sýningu.
Af þessu getum við séð, hvað sú
sýning var vönduð. Það væri
gott, ef von væri á stórri og
umfangsmikilli sýningu frá Bret-
um hingað og að hún stæði leng-
ur en sú seinasta.
Það er enginn vandi að skrifa
langt og ýtarlegt mál um þessa
sýningu í Tate safninu, en ég
læt þetta nægja. Þetta eru aðeins
örfá orð til að benda fól'ki á að
líta inn í Tate, ef það á annað
borð á þar leið um. Við fórum
nokkrir málarar til London í
þeim tilgangi að skoða sýningu.
Eg álit það hafa borgað sig vel og
ég vildi að sem flestir íslenzfkir
málarar gætu séð hvað hér er á
ferð. Sýning þessi er á breiðum
grundvelli og sýnir manni í allar
átti. Hún kemur manni skemmti
lega á óvart og hefur margt að
bjóða, sumt þekkti maður að-
eins af tímaritum og blöðum eða
eftirprentunum. Annað hafði
maður séð áður og margir gamal
kunnir snilingar eru þarna, sera
undirstrika á skemmtilegan hátt
veldi sitt og makt. Ég held að
þárna sé eitthvað fyrir alla.
Sýningin heitir „Painting and
Sculpture of a Decade 54—64“
og verður opin til 28. júní. Hægt
er að fá myndarlega sýninigar-
skrá á vægu verði, þar sem
mynd er af hverju listaverki,
sem á sýningunni er. Það er
annars bezt að enda þessar lín-
ur með því að vonast til, að i
framtíðinni eigi eftir að verða
það auðvelt fjárhagslega að
skreppa til London, að almenn-
ingur geti bæði kynnt sér lei'k-
hús, hljómlist og myndlist þar
í borg. Við verðum að horfast
í augu við þá staðreynd, að við
erum enn nokkuð einangraðir
menningarlegá. Höfum ekkert
húsnæði til að fá stórar sýningar
og ráðum ekki við það fjárhags-
lega. Við verðum að forðast að
rækta nesjamennskuna, við
verðum að lifa nútíma menn-
ingarlífi á borð við aðrar þjóðir.
Það er ekki nóg að aka í sein-
ustu árgerð bifreiða og vitna um
guðlega fegurð á Vorsýningu.
í maí
«.
, lenzku lögin á efnisskránni.
Þótt Fóstbræður leystu hér
marga erfiða söngraun með prýði
var þó blærinn á söngnum dauf-
legri en stundum áður. Og ekki
fellir undirritaður sig við þá upp-
stillingu kórsins, að láta fyrsta
bassa standa þar sem fyrsti tenor
hefir jafnan áður staðið. Má mik-
ið vera, ef þessi nýbreytni trufl-
ar ekki söngmennina jafnt og
áheyrendúr.
Viðfangsefni blandaða kórsins
voru flest eftir sextándu aldar
höfunda, auk tveggja laga eftir
lettnesk tónskáld, E. Darzins og
E. Melngailis, sem áður munu
vera með öllu ókunn hér. Kven-
raddirnar reyndust í engu standa
karlaröddunum að baki. Kórinn
var mjög vel æfður og söngurinn
einkar áheyrilegur og blæfagur.
Tónleikarnir í heild báru vitni
vandvirkni og kostgæfni söng-
stjóra og kórs um verkefnaval og
vinnubrögð. En svipur þeirra var
alvarlegri en venjulegt er um
karlakórstónleika, og stundum
Framh. á bls. 13.