Morgunblaðið - 19.06.1965, Blaðsíða 17

Laugardagur 19. júní 1965
MORCU N BLAÐIÐ
17
- FÁNINN
Framh. af bls. 15
svo í nefndarskýrslunni um
þetta:
„Sannfærðust ne'fndarmenn af
tilraunum þeim, er gerðar voru,
um það, að líking þessara tveggja
fána væri svo mikil, að hún gæti
valdið bagalegum misskilningi,
einkum á sjó.
í>ar sem nú þannig var ástatt,
eð hinn blái, krosshvíti fáni vor,
sem ngfndin vissi, að var bæði
þjóðkunnur og þjóðkær, reyndist
svo líkur hinum grísku kross-
flöggum, að konungi vorum þótti
hann fyrir þær sakir ekki mega
öðlast löggilding, og svo áþekk-
ur hinum sænsku, að fyrirsjá-
anlegt var, að villu mátti valda,
sá nefndin, að óumflýjanlegt var
að koma fram með breytingu á
gerðinni“.
Þessi saga skal ekki rakin öllu
lengur, en að lokum lagði nefnd-
in fram tvær tillögur, aðra um
þann fána, er síðar hlaUt lög-
gildingu, og hina um hvitan fána
með bláum krossi og hvítri og
blárri rönd utan með beggja
vegna krossins. Skv. síðari til-
lögunni hefði íslenzki fáninn því
orðið eins og sá finnski varð
síðar, nema hvað hvítar rendur
voru innan í bláa krossinum ut-
arlega.
Hér er sleppt að geta um marg-
víslegar tillögur, sem nefndinni
bárust.
Fáninn löggiltur
Fyrri tillöguna féllst konungur
á með konungsúrskurði hinn 19.
júní 1915. Segir þar um gerð
fánans: „Heiðblár (ultramarine-
blár) með hvítum krossi og há-
rauðum krossi innan í hvíta kross
inum. Armar krossanna skulu ná
alveg út í jaðra fánans á alla 4
vegu. Breidd krossmarksins alls
skal vera 2/9 af breidd fánans,
en rauði krossinn helmingi
mjórri, 1/9 af breidd fánans.
Reitirnir við stöngina skulu vera
rjetthyrndir ferhyrningar og all-
er hliðar þeirra jafnstórar; ytri
reitirnir skulu vera jafnbreiðir
stangarreitupum, en helmingi
lengri. Hlutfallið milli breiddar
fánans og lengdar hans verður
sem 18:25.“
Undir úrskurðinum stendur:
„Gefið á Amalíuborg, 19. júní
1915.
Undir Vorri konunglegu hendi
og innsigli.
Christian R.
(L. S.)
Einar Arnórsson".
Nýr konungsúrskurður um fán
ann var gefinn út 30. nóvember
1918. Þar eru ákvæðin frá fyrri
úrskurðinum endurtekin, en á-
kvæðum um klofna fánann bætt
við. (Klofni fáninn hefur einnig
verið nefndur tvítyngdi fáninn óg
tjúgufáninn).
Konungsúrskurðurinn frá 30.
nóv. 1918 var í gildi allt fram til
lýðveldistöku, en ákvæði bættust
við með konungsúrskurði 12.
febr. 1919, 5. júlí 1920 og 13. jan.
1938, og með ríkisstjóraúrskurði
9. des. 1941.
Fánalögin 1944
Þegar líða tók að stofnun Iýð-
veldis á íslandi, þótti hlýða, að
sett yrðu lög um þjóðfána ís-
lendinga. Á Alþingi 1944 báru
tveir þingmenn, þeir Gunnar
Thoroddsen og Sigurður Bjarna-
son, fram þingsályktunartillögu
um notkun íslenzka fánans, og
var tillagan samþykkt 10. marz
1944. Þar segir í upphafi: „Al-
þingi ályktar að lýsa yfir þeirri
ósk og beina þeirri áskorun til
allra landsmanna, að efld sé og
aukin notkun íslenzka fánans og
virðing fyrir honum sem tákni
hins íslenzka þjóðernis og full-
veldis“. Síðar segir: (Alþingi
ályktar að fela ríkisstjórninni)
„að vinna að undirbúningi lög-
gjafar um islenzka fánann og
ieggja frumvarp til fánalaga fyr-
ir Alþingi, er það kemur næst
saman “.
í samræmi við þessa þings-
ályktun voru samin og sam-
þykkt lög um þjóðfána íslend-
inga. Hinn nýkjörni forseti ís-
lands, Sveinn Björnsson, undir-
T i I fánans
Kvæði Einars Benediktsson
ar, „Til fánans“, birtist árið
1906 í kvæðabók hans, „Haf-
blik“. 24. október 1906 birt-
ist það í blaðinu „Valurinn“,
sem Jónas Guðlaugsson gaf
út vestur á ísafirði (ásamt
Guðmundi Guðmundssyni
skáldi) og segir þar meðal
annars: „Þetta snjalla kvæði
er upphaflega ort fyrir „Val-
inn“, en gat ei komið nógu
fljótt og var því prentað í
hinni nýju kvæðabók skálds-
ins, Hafblik .... Kvæði þetta
ætti að verða fánasöngur ís-
lendinga, enda hefir Sigfús
Einarsson tónskáld samið
snjallt lag við það“.
„Til fánans" er ort til hvít-
bláa fánans, Hvítbláins. Það
varð þegar fánasöngur þjóð-
arinnar, og hélt áfram að
vera það, eftir að annar fáni
hafði verið lögfestur. Því er
það birt hér á fimmtíu ára
afmæli núverandi þjóðfána
íslendinga.
Rís þú, unga íslands merki,
upp meö þúsund radda brag.
Tengdu’ í oss aö einu verki
sterkur, nýr á gömlum merg.
Heimur skal hér líta í landi
lifna risa fyrir dverg.
Sveinn Björnsson staðfesti nú-
gildandi lög um fánann fyrst
allra laga lýðveldisins á Þing-
völlum 17. júní 1944.
ritaði þau fyrst allra laga lýð-
veldisins á Þingvöllum hinn 17.
júní 1944 á fyrsta ríkisráðsfundi
eftir stofnun lýðveldisins.
Hér fara á eftir fánalögin og
síðan forsetaúrskurður frá 17.
ágúst 1944 um fánadaga o.fh
Lög um þjóðfána íslendinga.
FORSETI ÍSLANDS
gjörir kunnugt: Alþingi hefur
fallizt á lög þessi og ég stað-
fest þau með samþykki mínu:
1. gr.
Hinn almenni þjóðfáni íslend-
inga er heiðblár með mjallhvít-
um krossi og eldrauðum krossi
innan í hvíta krossinum. Armar
krossanna ná alveg út í jaðra
fánans, og er breidd þeirra 2/9,
en rauða krossins 1/9, af fána-
breiddinni. Bláu reitirnir eru
rétthyrndir ferhyrningar: stang-
arreitirnir jafnhliða og ytri
reitirnir jafnbreiðir þeim, en
helmingi lengri. Hlutfallið milli
breiddar fánans og lengdar er
18:25.
2. gr.
Ríkisstjórn, Alþingi og aðrar
opinberar stofnanir svo o_g full-
trúar utanrikisráðuneytis fslands
erlendis skulu nota þjóðfánann
klofinn að framan: tjúgufána.
Tjúgufáninn er að því leyti frá-
brugðinn hinum almenna þjóð-
fána, að ytri reitir hans eru þre-
*falt lengri en stangarreitirnir og
klauf upp í hann að framan,
skorin eftir beinum línum, dregn
um frá ytri hornum fánans inn
að miðlínu hans. Línur þessar
skera innjaðra ytri reitanna þar,
sem saman koma 4/7 ytri og 3/7
innri hlutar lengdar þeirra. Þar,
sem línur þessar nema við arm
rauða krossins, er hann þverskor-
inn.
Póst- og símafáni svo og toll-
gæzlufáni eru tjúgufánar með
merki í efra stangarreit miðjum:
póst- og símafáninn með póst-
lúðri hringuðum utan um stjörnu
og út frá stjörnunni eldingarleift-
ur, en tollfáninn með upphafs-
téi (T). Merki þessi eru silfurlit.
3. gr.
Fáni hafnsögumanns er hinn al
menni þjóðfáni með hvítum jöðr-
um á alla vegu, jafnbreiðum
krossunum, þ.e. 4/7 af breidd
bláu reitanna.
4. gr.
Engin önnur merki en þau, er
greinir í 2. og 3. gr., má nota í
þjóðfánanum.
5. gr.
Tjúgufánann má aðeins nota á
húsum og við hús, sem notuð eru
að öllu eða mestu leyti í þágu
ríkis eða ríkisstofnana, nema um
sé að ræða heimili eða embættis-
skrifstofu fulltrúa utanríkisráðu-
neytis íslands erlendis. Þótt hús
sé eign ríkis eða ríkisstofnana,
má ekki nota tjúgufánann á því,
ef leigt er að mestu eða öllu ein-
stökum mönnum eða einkastofn-
unum. Hins vegar má nota tjúgu-
fánann á húsi, sem er í eign ein-
stakra manna eða einkastoínana,
ef ríkið eða ríkisstofnanir hafa
húsið á leigu og nota það að öllu
eða mestu leyti til sinna þarfa.
Tjúgufánann má aðeins nota á
skipum, sem eru í eign ríkis eða
rikisstofnana og notuð í þeirra
þarfir, með þeim undantekning-
um, sem hér greinir:
anda, kraft og hjartalag.
Rís þú íslands stóri, sterki
stofn meö nýjan frœgöardag.
Hvort skal nokkur banna og bjóOa
börnum frjálsum þessa lands
og til vorra œttarslóöa
augum líta rœningjays f
Fylkjum oss í flokki þjóða.
Fram, aö lögum guös og manns.
Gætum hólmans. Vofi valur
víöskyggn yfir storö og hlé.
Enginn fjöröur, enginn dalur
auga hauksins gleymdur sé.
Vakiö, vákiö, hrund og halur,
heilög geymiö íslands vé.
Storma og ánauö stóöst vor andi
stöðugur sem hamraberg.
Breytinganna straum hann standt
Skín þú, fáni, eynni yfir
eins og mjöll í fjalláhlíö.
Fangamarkiö fast þú skrifir
fólks í hjartaö ár og siö.
Munist hvar sem landinn lifir
litir þínir álla tíö.
Hvert eitt landsins fley, sem flýtur,
fáni vor, þig beri hátt.
Hvert þess barn, sem Ijósiö lítur,
lífgar vonir, sem þú átt.
Hvert þess líf, sem þver og þrýtur,
þínum hjúp þú vefja mátt.
Meöan sumarsólir brœöa
svellin vetra um engi og tún
skal vor ást til íslands glœöa
afl vort undir krossins rún,
djúp sem blámi himinhæöa,
hrein sem jökultindsins brún.
Ef ríkið tekur skip á leigu til
embættisþarfa (strandgæzlu, toll
gæzlu,- póstflutnings, vitaeftirlits,
hafnsögu o.s.frv.), má það nota
tjúgufánann af þeirri gerð, sem
við á samkvæmt 2. gr.
Skip, sem annast póstflutning
eftir samkomulagi eða samningi
við ríkisstjórnina, mega nota póst
fánann á umsömdum póstleiðum,
enda hafi þau rétt til að sigla
undir íslenzkum fána.
6. gr.
Þjóðfánann skal draga að hún
á þar til gerðri stöng. Á húsum
getur stöngin verið annaðhvort
beint upp af þaki hússins eða
gengið út frá hlið þess, enda sé
stönginni í báðum tilfellum kom-
ið fyrir á smekklegan hátt. Enn
fremur má nota stöng, sem reist
er á jörðu. Á skipum skal stöng-
inni komið fyrir í skut eða á ás-
enda aftur af því siglutré, sem
aftast er. Ef um smáskip eða báta
er að ræða, má draga fánann að
hún á siglutré, eða aftasta siglu-
tré, ef fleiri eru en eitt.
7. gr.
Með forsetaúrskurði skal kveða
á um fánadaga og hve lengi dags
fánum megi halda við hún.
8. gr.
Nú rís ágreiningur tim rétta
notkun þjóðfánans, og sker þá
dómsmálaráðuneytið úr.
9- gr.
Sýnishorn af réttum litum og
hlutföllum þjóðfánans skal vera
til á vissum stöðum, sem dóms-
málaráðuneytið ákveður og aug-
lýsir, svo og hjá öllum lögreglu-
stjórum. Bannað er að hafa á
boðstólum, selja eða leigja aðra
fána en þá, sem gerðir eru með
réttum litum og réttum hlutföll-
um reita og krossa.
10. gr.
Lögreglan skal hafa eftirlit með
þyí, að enginn noti þjóðfána, sem
er ekki í samræmi við sýnishorn
þau, er greinir í 9. gr., eða svo
upplitaður eða slitinn, að veru-
lega frábrugðinn sé réttum íána
um lit og stærðarhluföll reita.
Má gera slíka fána upptæka, ef
notaðir eru á stöng eða sýndir úti
eða inni, þar sem almenningur
getur séð þá.
11. gr.
Lög þessi ná til allra þjóðfána,
sem notaðir eru á venjulegan
hátt, svo að almenningur eigi
kost á að sjá þá úti eða inni, en
ekki til skrautfána, borðfána eða
því um líkra fána, sem þó skulu
jafnan vera gerðir þannig, að
réttir séu litir og stærðarhlutföll
reita og krossa.
12. gr.
Enginn má óvirða þjóðfánann,
hvorki í orði né verki.
Óheimilt er að nota þjóðfán-
ann sem einkamerki einstakl-
inga, félaga eða stofnana eða auð
kennismerki á aðgöngumiðum,
samskotamerkjum eða öðru þess
háttar.
Óheimilt er einstökum stjórn-
málaflokkum að nota þjóðfánann
í áróðursskyni við kosningaund-
irbúning eða kosningar.
Óheimilt er að nota fánann í
íirmamerki, vörumerki eða á
söluvarning, umbúðir um eða
auglýsingu á vörum.
Nú hefur verið skrásett af mis-
gáningi vörumerki, þar sem not-
aður er þjóðfáninn án heimildar,
og skal þá afmá það úr vöru-
merkjaskrá samkvæmt kröfu
dómsmálaráðuneytisins.
Nú setur maður þjóðfánann á
söluvarning eða umbúðir hans,
og skal þá fenginn dómsúrskurð-
ur um, að honum sé óheimilt að
nota fánamerkið eða hafa vörur
til sölu, sem auðkenndar eru með
því. Auk þess má skylda hann
til þess, ef nauðsyn krefur, að
ónýta vörurnar eða umbúðir
þeirra, svo framarlega sem þær
eru þá í vörzlum hans eða hann
á annan hátt hefur umráð yfir
þeim. ,
13. gr.
Dómsmálaráðuneytið getur, ef
þörf þykir, sett með reglugerð
sérstök ákvæði til skýringar
ákvæðum laga þessara.
14. gr,-
Brot gegn 4. og 5. gr. og 1.
málsgr. 12. gr. varða sektum,
varðhaldi eða fangelsi allt að
einu ári.
Brot gegn öðrum ákvæðum
laga þessara og gegn forsetaúr-
skurðum eða reglugerðum sett-
um samkvæmt þeim varða sekt-
um.
Mál út af brotum þessum fara
að hætti opinberra mála.
15. gr.
Með lögum þessum falla úr
gildi konungsúrskurðir nr. 41 frá
30. nóv. 1918, nr. 1 frá 12. febr.
1919, nr. 23 frá 5. júlí 1920, nr.
30 frá 13. jan. 1938 og ríkisstjóra-
úrskurður nr. 119 frá 9. des. 194L
16. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
Gjört á Þingvelli við Öxará,
17. dag júnímánaðar 1944.
Sveinn Björnsson.
(L. S.)
Björn Þórðarson.
FORSETAÚRSKURÐUE
um fánadaga o. fl.
FORSETI ÍSLANDS
gjörir kunnugt:
Samkvæmt tillögu forsætisráð-
herra og fyrirmælum 7. gr. lagn
nr. 34 17. júní 1944, um þjóðfán*
íslendinga, eru hér með sett efV*
irfarandi ákvæði:
1. gr.
Draga skal fána á stöng á hÚ9-
um opinberra stofnana, sem eru
í umsjá valdsmanna eða sér-
stakra forstöðumanna ríkisins,
eftirgreinda daga:
1. Fæðingardag forseta íslands.
2. Nýársdag.
3. Föstudaginn langa.
4. Páskadag.
5. Sumardaginn fyrsta.
6. 1. maí.
7. Hvítasunnudag.
8. 17. júni.
9. 1. desember.
10. Jóladag.
Alla ofangreinda daga skal
draga fána að hún, nema föstu-
daginn langa, þá í hálfa stöng.
2. gr.
Hverja dagá aðra en í 1. gr.
segir, og við hvaða tækifærl
flagga skal á landi, fer eftir á-
kvörðun dómsmálaráðuneytisins.
3. gr.
Á tímabilinu 1. marz—31. októ-
ber skal eigi draga fána á stöng
á landi fyrr en kl. 8 árdegis. en
á tímabilinu 1. nóvember til
febrúarloka eigi fyrr en kl. t
árdegis.
4. gr.
Fáni skal eigi uppi vera leng-
ur en til sólarlags og aldrei leng-
ur en til kl. 8 síðdegis, nema
flaggað sé á stað við útisamkom-
ur, þá má láta fána vera uppl
meðan samkoman varir og bjart
er, þó eigi lengur en til mið-
nættis.
Gjört í Reykjavík, 17. ágúst 1944.
Sveinn Björnsson.
(L. S.)
Björn Þórðarson.