Morgunblaðið - 14.01.1966, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Fðstudagur 14. januar 1966
Þá voru ekki jól allt árið
Rætt við Geirlaugu grasakonu niræða
Geirlaug með dótturdóttur sinni.
HÚN er svo lítil og nett og kvilk
í tireyfingum, þegar hún kemur
á móti mér og bíður mér inn.
iÞað er ekki á henni að sjá að
Ihún sé níræð í dag. Þetta er
Geirlaug Filipusdóttir, systir
Erlings grasalæknis, en þau syst-
kinin eru bæði þekk't fyrir grasa
lækningar sínar. Ekki að furða
þó þeim í Þjóðleikhúsinu hafi
þótt prýði að henni, þegar þá
vantaði eskimóakonu í leikritið
„Landið gleymda*. Þá var hún
77 ára.
— Já, það var nú ljótan, seg
ir Geirlaug. Hann Lárus Fáls-
son bað hana Nönnu Magnús-
dót'tur, systurdóttur mína, um að
útvega sér litlar og góðar kerl-
ingar, og þau lögðu bæði að mér
að vera með í þessu. Við vorum
þarna í grænlenzkum búningum
á sviðinu. Og ég hélt mig með
henni Emelíu Jónasdóttur. Hún
er nú svo klár á þetta. Og ég
hafði gaman af þessu, þegar út
í það var komið. Ekki sagði ég
nú mikið. Við kerlingarnar böbl
uðum eitthvað saman. Og það
var ánægt með þetta. Þá var ég
svo vel frísk og fann ekkert fyr-
i- því þó ég gerði eittJhvað.
Seinna kom ég svo fram í kirkju
atriðinu í „Valtýr á grænni
treyju.“ Við vorum sumar í
Skrautbúningum þar. Mér var al
veg sama um þetta. Það þýðir
ekkert að vera að slíku, ef mað-
ur er hræddur. Þetta var svodd-
an ágætis fólk þarna í leiknum,
og svo margt í hverri sýningu.
Ég hafði bara gaman af því.
Ég lít í kringum mig í herbergi
Geirlaugar, meðan hún er að
snúast í að bjóða mér upp á
veitingar. Þarna hangir á vegg
árituð mynd af ungum manni,
Jóhannesi Kjarval. — Já, hann
er stórfrændi minn, afi hans var
langafabróðir minn, segir Geir-
laug. Hann er elskulegur karl.
Þetta sendi hann mér einu sinni
á jólum. Og í annað skipti gaf
hann mér tvö málverk, sendi
þau til mín samanrúlluð. í þá
daga vann ég á Hressingarskál-
anvtm við hreingerningar. Kjar-
val borðaði þar, og stundum
átti hann það til að gefa stúlk-
unum málverk eftir sig. Þá sagði
ég við hann: „Mér þykir þú fara
illa með myndirnar þínar,
frændi sæll, að gefa þær svona.“
Og einlhvern tíma hafði hann svo
orð á því, að hann þyrfti að gefa
mér mynd. Ég sagði honum að
ég vildi ekki neitt málverk frá
bonum, svo oft væri ég búin að
segja honum að hann ætti ekki
að gefa sínar faillegu myndir
svona frá sér. Og ég bætti við:
„Þú ferð ekkert lengur út í sveit,
og ég vil ekkert málverk nema
ef það væri heiman að frá mér.“
En svo fór hann austur, og sendi
mér þá þessar tvær myndir, aðra
af sólaruppkomu við Syst.astapa
og hina málaða í heimalandinu í
Kálfafellskoti. Hann er víst
skyggn, karlinn, því þar er kven
mannsmynd standandi í brekku.
— Já, þú er Skaítfellingur.
— Já, pabbi, Filipus Stefáns-
son og mamma, Þórunn Gísla-
dóttir frá Hlíð í Skaftártungum,
bjuggu í Kálfafellskoti. Mamma
var ljósmóðir þar í sveit í 30 ár.
Og hún var miikið sótt til hjálp-
ar þegar veikindi bar að hönd-
um. í 8 ár var hún meira að
segja settur læknir. Þá var hérað
ið læknislaust. Shierbeck land-
læknir bað hana um að stunda
sjúklinga, og ég held að hann
hafi sent henni meðul. Hún átti
alltaf mikið af meðulum, man
ég Það ar einhver sú heppni
yfir henni, að það var eins og
alit sem hún ætlaði sér heppn-
aðist. Það kom sér vel að hún
átti góðan mann, sem sá um
heimilið og börnin meðan hún
var í burtu, því engin var vinnu
konan. Hve mörg börn? Við kom
umst upp 9 systkini af 14. Okk-
ur krökkunum leið ekki alltaf
vel, þegar barið var í þilið við
rúm mömmu og kallað: „Hér sé
guð, Er Þórunn heima?“ Þá var
ekiki alltaf glæsilegt að eiga að
fara út í vond veður og yfir ill-
færar ár. Mamrna hafði Síðuna
alla og oft þurflti hún út í Álfta-
ver. Á þessum ferðum þurfti
mamma að fara yfir Hverfis-
fljót, þegar hún var sótt. Helgi
á Fossi átti lengi rauðan, af-
bragðs vatnahest og hann var oft
fenginn að láni, þegar þurfti að
sækja möænmu. Hún hikað!
aldrei. Væru fylgdarmennirnl
ragir, reið hún sjálf á vaðið.
— Lærðir þú þá mátt gras-
anna til læikninga af móður
þinni?
— Já, mamma sagði okkur
systkinunum hvaða mátt grösin
heifðu og við áttum öll mikið við
grös. Erlingur bróðij- minn hef-
ur haft það að atvinnu um æv-
ina. Mamma lærði þetta af móð
ur sinni, sem einnig kenndi ólöfu
Helgadóttur að sjóðá grös. Við
byrjuðum að tína grös fyrir
mömmu heima og sendum henni
grös eftir að hún var flutt til
Seyðisfjarðar og til Vestmanna-
eyja, þar sem hún hélt áfram
að hjálpa fólki, var kölluð Þór-
unn grasakona. Jurtirnar hafa
Geirlaug var orðin 77 ára, þegar
hún lék sitt fyrsta hlutverk á
leiksviði, eskimóakonu í Land-
inu gleymda.
miikinn lækningamátit og óhætt
að treysta því að maður fær ekki
betri meðul til lækninga. Hver
jurt gerir sitt gagn, svo sem vall
humall, blágresi og ótal margar
fleiri. En þessar jurtir þarf að
tína á réttum tíma, áður en þær
missa kraft. Það er mikil vinna
og nákvæmnisverk að tína grös
og þurrka þau. Bæði meðan ég
bjó í Breiðdalnum og eftir að ég
flutti hingað suður til Reykja-
víkur hefi ég alltaf átt grös til
að sjóða og láitið fóik hafa, sem
til mín hefur leitað. - Þangað til
nú í vetur. Ég á að vísu grösin,
en sé illa til við að sjóða þau.
— Hefurðu þá ekki fengizt við
aðrar lækningar en grasalækn-
ingar?
— Nei, aðeins haft grösin. Áð-
ur fyrr var fólki oft tekið blóð.
Mamma gerði það og Erlingur
bróðir minn, en ég vildi það ekki
Ég fókk svo mikla ólukku af
því, þegar ég var lítil og mamma
var að taka blóð úr fólki, sem
kom. Oikkur krökkunum var illa
við smellina í bíldinum. En ég
lót oft taka mér blóð. Það er
t.d. ágæitt við vondri gigt að láta
taka sér blóð og líka láta kopp-
setja sig. Hvort ég hafi haft
hjálp til lækninga úr öðrum
heimi? Nei, hafi svo verið, hef-
ur það verið hjálp sem maður
vissi ekki um. En ég er trúuð,
og með guðs hjalp hefur mér lán
ast að lækna vond brunasár,
ígerðir o.fl. þesdháttar. Ég skil
ekki að neinum farnist vel, sem
ekki hefur hjálp frá honuim.
— Svo þú ólst upp í stórum
barnahópi. Það hefur verið gam-
an.
— Já, það var skemmtilegt.
Og mest gaman á jólunum, því
þa voru ekki jól allt árið. Pabbi
og mamma hugsuðu um kirkjuna.
Hann var forsöngvari og þau
steyptu kertin, en öll heimilin
komu með tólg í ljósto'llinn. Þá
voru steypt jólakerti handa okk-
ur, 1 kerti og ein dás, sem voru
tvö samhangandi kerti, á hvert
barn. Venjulega var aðeins einn
‘-Tomiíi í miðri baðstofunni,
r hlakkaði 'til að fá jóla
iir að ég var orðin 9
ara gmnul, fór ég austur í Horna
förð og var þar í tvö ár. Jóhann
fóðurbróðir minn flutti að Rauða
bergi á Mýrum og ég var látin
fara með honum. Ég get ekki
sagt að það hafi verið gott fyrir
mig. Ég þurfti að smala ánum
kvölds og morgna og gæita þriggja
barna innan við 5 ára, meðan
húsmóðirin var á engjurn. Á
meðan var ég látin elda, þvo
sokkaplöggin í læknum o.fl. Telp
ur, sem komnar voru yfir 7 ára
aidurinn, voru álitnar vinnukon-
ur á þeim tíma. Jú, mér hálf-
leiddist. Oft borðaði ég ekki mat
inn minn fyrr en eftir að húsmóð
irin var komin heim. Við fórum
austur yfir sar.dana að vori, þeg
ar vötnin voru lítil. En þegar
pabbi sótti mig, vall Jökulsá
fram kolmórauð og hann fór
yfir hana á undirvarpi með mig
og þrjá áburðarhesta. ísspöng
var yfir ána uppi undir jökilinum
og áin beljandi í þremur farveg-
um þar fram undan. Pabbi gekk
á undan og reyndi fyrir sér með
broddstaf og við á eftir, svo ná
lægt að ég þurfti að beygja mig
undir jöikulnitbur. Og Sikeiðará
var ljót. En pabbi var góður
vatnamaður. Maður fór nú svo
sem -oftar yfir órnar ljótar á
þt im árum. Þegar ég var á sýslu
mannsheimilinu á Kirkjubæjar-
klaustri, 15 ára gömul, var ég
t.d. einu sinni send með póstinn
yfir að Prestbakka, yfir Geit-
landsá, sem var uppbólgin og
skarir í henni. Ég fékk á næsta
bæ við ána lár.að band, til að
binda við mig póstinn og lagð,
svo út í. En grunnstingull var
svo mikill í ánni, og skarir, að
hesturinn reisti sig alveg upp
úr. Sr. Bjarni Þórarinsson og
Sveinbjörn frá Hjálmslhoilti, sem
sáu tiil mín, komu hlaupandi nið-
ur að ánni og hrópuðu til mín
að halda mér nú vel, í guðs
bænum.
— Hver er nú skemmitilegasti
tíminn á þinni 90 ára ævi?
— Það held ég að hafi verið
þessi þrjú ár, sem ég var vinnu-
kona hjá Þorgrími lækni á Borg
um í Hornaf irði og Margréti konu
hans. Þau voru svo indælir hiús-
bændur og glatt á hjalla á heim-
iliniu. Auðvitað var nóg að gera,
en manni var svo létt um að vinna
hjá þeim, því allt var með svo
goðu gert. Læknirinn kom alltaf
niður á tún á móti engjafólik-
inu á kvöldin og sagði: „Þakka
ykkur nú fyrir börnin góð. Mik-
ið eruð þið nú búin að vinna.“
Þetta var áður en ábyrgð full-
orðinsáranna kom til. Eftir að
maður fór sjálfur að búa, var
aldrei farið út af heimilinu,
nema til kirkju. Ég hefi líka
all'taf verið heimakær, enda haft
nóg að gera við að hugsa um mifct
heimili og afkomuna hverju
sinni. En kát hefi ég allitaf ver-
ið og notið lífsins, eftir því sem
hægt hefur verið.
— Já, þú lentir í hjónaband-
iru. Hvar kynntistu manninum
iþínum?
— Ég hafði verið vetrars'túlka
á Seyðisfirði og fór með hjón-
um til Breiðdals, en húsbóndinn,
Björn Stefánsson, hafði gerst
verzlunars'tjóri þar. Þarna kynnt
ist ég Eiríki Guðmundssyni, sem
kallaði sig Breiðdal. Hann var
'beykir og smiíðaði alltaf mikið
meðfram búskapnum. Við bjugg
um á Ormsstöðum. En Eirík-
ur missti heilsuna, var þrisvar
sinnum í Reykjavík til lækninga,
og dó svo heima. Hann dó 24.
septem/ber og móðir hans 29.
september árið 1925. Þau lágu
bæði heirna sai.ia árið. Eiríkur
hafði sagt mér að fara suður
með börnin. Hvað þau eru mörg?
Ég missti telpu á 10. ári, svo er
það Guðmundur, sem ég bý hjá
og Helga, sem býr á Melhaga 12
og hjá henni verð ég á afimælis-
daginn. Jæja, Eiríkur vildi ekki
að ég væri að basla þarna ein
með búið. Jörðin var ekki svo
góð. Eitt sinn meðan við bjugg-
um, hafði engið alveg brugð-
izrt hjá okkur. Svo ég sagði við
Eirík: „Ég fæ lánað engi á Gils-
á og verð þar innfrá við heyskap
í viku, svo við þurfium ekki að
lóiga kvígunni“. En Eiríkur var
þá lasinn. Fóikinu heiima þótti
iþetta óráð. En Eiríkur
lét mig ráða. Ég fékk svo léðan
beitiihaga á Gilsá, því þeir gátu
ekiki lánað af aðalenginu. Á viku
hafði ég svo upp 16 hesta af
heyi. Það bjargaði kvígunni.
Eiríikur kom svo á surinudegin-
um og við gengurn frá heyinu.
Bóndinn á Gilsá hafði lánað mér
táft, sem var þarna, og hann gaf
mér torf á heyið. Þá vorum við
nú ánægð.
— Og þannig hefurðu bjargað
þér af sarna dr.gnaðinum, eftir
að þú fluttir suður?
— Já, ég gerði alilt, sem þurfti.
Fyrsta sumarið var ég í kaupa-
vinnu hjá Erlingi Fálssyni og
næsta sumar sló ég túnið á Ála-
fossi. Síðar var ég í hreingern-
ingum á Hressingarskálanum í
10 ár. Það var miikil vinna, mesit
næturvinna, og illa borgað, ekiki
nema 60 kr. á mánuði. Bftir það
fór ég að vinna í Sláturhúsinu.
Við komust vel af. Guðmundur
var orðinn stálpaður. Þegar við
réðumst í að kaupa kjallarann
á Grettisgötu 16 B, var auðvitað
erfitit oig tók tíma að borga hann.
S'vo keypti Guðmundur efri hæð
ina þar. Og seinna seldi hann hús
ið og keypti fyrir okkur hérna I
Barmahlíð 40. Hér höfum við
svo verið í 19 ár.
— Ég er nú orðin þetta gömul
og ég man ekki eftir að fólk
hafi nokkur tíma haflt það svona
gott, segir Geirlaug. Þó allt sé
rándýrt, þá hafa allir peninga
milli handa. Þess vegna finnst
mér það svo óforskammað, þeg-
ar talað er um móðuiharðindi
núna og haft á orði að sikollin sé
á óðaverðbólga, eins og hann
Hermann sagði.
Geirlaug fer nú að leita að
einihverju og afsakar það að hún
sé farin að sjá svo illa. — Ég lá
í lungnabólgu nú um jólin, segir
hún til skýringar, og fékk þessi
sterku meðul. Þá fór ég að sofa
illa, og voru gefnar svefntöflur.
En mér er ekki vel við pillur.
Ég er svo óvön þessu eitri, að
það fer ekkert vel í mig. Það er
eins og þessi sterku meðul hafi
haft ill áhrif á,sjónina í.mér. EiÍ
ég treys'ti því, að hann Kristjáp
minn Sveinsson geti eittihvað
hjálpað mér. Það dregur úr
manni að _ geta ekki séð til að
gera neitt. Vei'k? Nei, ég get ekki
sagt að ég hafi orðið veik fyrr
en þet'ta, ekki síðan ég var lrtii
og fékk mislinga, segir Geirlaug,
sem svar við síðustu spurningu
minni. — E. Pá.
V.W. eigendur
Athugið, látið okkur
annast viðhald og
viðgerðir á bifreið
yðar.
Sérþjálfaðir menn.
Höfum varahluti á staðnum.
Opið alla virka daga frá kl. 8 — 19,
laugardaga frá kl. 9 — 18.
Bílaverkstæðið FÓLKSVAGN S.F.
Borgarholtsbraut 69, Kópavogi.
Sími 41239.