Morgunblaðið - 14.09.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. SEPT. 1968
17
nútíðarmanninum mætti vera, að
fealdræn skynaemi, jainvel speki
— og Iþjóðfélagsleg nýskipan
duigi þama akammt, ef ekki kem-
ur þar til gerbreytt viðhorf við
þessum örlagaþrungna vanda, en
það getur aðeins orðið að dómi
hins miikla skálds, ef eðli og
akapgierð mannsina Skírist svo í
þeim eldi þraiuta og harma, sem
hann verður að þola, að hann
í trausti á hirnn æðsta guð, sjálf-
an Seif, sem þekkir af eigin
raun eldskírn þrautanna, rjúfi
vítahringinn, afneiti þörf og
gildi hefndarinnar og verði í
krafti þeirrar afneitunar verð-
ugur verndar og handleiðslu
hins guðlega máttar ... Hitt atr-
iðið er og ekki síður athyglis-
vert nú en á dögum Aiskylos-
ar — og þá einkum með tilliti
til vandamálanna í velferðar-
ríkjum hins vestræna heims. Það
er viðhorf skáldjsins við auði og
velsæld. Aiskylos lætur kórinn
mæla svo á eimum stað í þessu
leikriti — og er auðvitað, að
Skáldinu hefur þótt mikils um
vert, að boma að einmitt þessu
viðhorfi sínu:
„Frlá ómunatíð hefur verið
haft fyrir satt, að mikill auður
og velsæld eigi vond afkvæmi,
upp af þeim spretti botnlaus
eymd, böl og kvöl. Ég er einn
um aðra skoðun. Af ranglætis-
verkum spretta önnur þeim lík.
En þeir, sem réttlætinu unna,
geta að ósekju auðsældar notið
og bamalánið mun við þá leika.“
En hann vill ekki láta það já-
(kvæða í þessari skoðun sinni
gefa neinum þá hugmynd, að til-
tölulega létt sé að bæta úr þeim
þjóðifél'agslega vaimda, sem er
honum þyrnir í augum og er ná-
tengdur þeim vítahring, sem er
hans aðalviðfangsefni. Þess
vegna bætir hann við:
„Hætt er við, að gömul synd
leiði til nýrrar og afli dauðleg-
um mörunum ógæf u og auðnuleys-
is. f fyllingu timans elur hún
hinn illa anda ofstopans, sem ekk
ert fær sveigt eða bugað og fót-
um treður allt, sem heilagt er. í
slóð hans þyrpast kolsvartar
bölbænir inn í húsið. Eru þær
tókar sínu floreldri. En Réttlæt-
isgyðjan ljómar skært í lágum
hreysum og sótugum. Hún virðir
vammlausan hal, en gylltar hall-
iir flekkaðra handa flýr hún nið-
urlút og skundar þangað, sem
sakleysið á sér athvarf. Hún
virðir að vettugi vald auðsins,
sem lofstír manna hefur falsað
með sinni yfirskrift. Öllu beinir
hún að réttum leiðum að lokum.“
Mundi ekki leiðtogum vel-
ferðarríkjanna hollt að skoða
hinn mörgum þeirra lítt skilj-
anlega vanda, sem að þjóðfélög-
um þessara rí'kja steðjar, ein-
mitt í því ljósi, sem hið griska
stórskáld bregður þarna upp?
Gæti ekki átt sér stað, að upp-
reisn hinna ungu ætti sér fyrst
og fremst þær rætur, að þeir
hafi á tilfininingunni að auður og
velsæld án réttlætis dugi skammt
sem heillastoð og hamingju-
gjafi ... “ Því jafnvel í fomöld
sveif hugur eins hátt, :— x>g hvar
er þá nokkuð, sem vinnst,“ kvað
Stephan G. Stephansson.
Loks er þess að geta, að í bók-
inni er greint allrækilega frá
ýmsu, er varðar þau hundrað
handrit, sem til eru af leikritum
Aiakylosar, birt skrá yfir leik-
ritin og gc'tið helztu heildarút-
gáfna af þeim á Ítalíu, í Frakk-
landi, Þýzkalandi og Englandi
— sem og þeirra útgáfna af Aga
menon í vestráenum löndum, sem
dr. Jón telur merkastar. Framan
við leikritið sjálft er stutt og
skýrt yfirlit yfir efnið og síðan
skrá yfir persónur í leiknum og
þær, sem þar er getið. Aftan
við leikinn eru svo athugasemd-
ir og skýringar á þrettán þétt-
letruðum blaðsíðum og að end-
ingu eftirmálinn, sem áður er á
minnzt.
★ ★ ★
Af öllu hinu framansagða má
marka, að dr. Jón hefur lagt
ríka áherzlu á að láta fylgjaþýð
ingu sinni sem allra flest af því,
er hann hefur talið að vekja
mætti áhuga og skilning á ekki
aðeins þessu mikilvæga skáld-
verki, heMur og á grískri forn-
menningu yfirleitt, og svo má
þá geta sér nærri um, að hann
hafi vandað þýðinguna eins og
honum var framast umnt. Ég get
ekki dæmt um frumtexta harm-
leiksins og hef ekki við hönd-
ina erlendar úrvalsþýðingar til
samanburðar, en ég efast ekki
um, að slíkur fræði- og áhuga-
maður um grískar bókmenntir
og menningu sem dr. Jón hafi
þýtt textann rétt og mjög ná-
kvæmlega, enda þýðingin í ó-
bundnu máli. Og þó að mér af
lestri margra og merkra þýðinga
á meistaraverkum erlendra bók-
mennta sé ljóst, að vonlaust
megi teljast, að dr. Jón hafi yf-
irleitt tekizt að varðveita til
fulls fegurð, kraft og kynngi frum
ritsins, þori ég að fullyrða, að
þýðingin hljóti að gefa allglögga
áhrifaríka og eftirminnilega hug
mynd um snilli og andríki
skáldsins. Hún ber heildarsvip,
sem sver sig í ætt við yfirbragð
ýmissa annarra grískra snilldar-
verka, er ég hef átt kost á að
kynnast í þýðingum á íslenzku
og erlend mál, sem ég skii, og
auk þess er andi hennar og svip-
mót sérkennandi fyrir höfund
harmleiksins, en dr. Jón segir
svo í hinni fróðlegu ritgerð sinni
um leikinn og höfund hans:
„Til að útskýra afstöðu Aisky-
losar til yngri skáldbróður hans
og samtíðarmanns, Sófóklesar,
hefur oft verið gripið til þess
ráðs að bera hana saman við
þann mun, sem er á Michelangello
og Raflfael. f verkum hiins fynr-
nefnda skynja menn kynngikraft
hins goðmagnaða sj'áanda eins og
í leikritum Aiskylosar, en Raffa-
el og Sóflókles prýðir hið þokka-
fulla samræmi.“
Málfar þýðandans er vamdað,
svo sem vænta mátti, stíllinn er
ærið skrúðmikill, myndauðugur
og oft mjög hátíðlegur, einkum
á því, sem kórinn segir, en þess
ber að gæta, að textinn var
sunginn og grísk leiklist var þátt
ur í guðsdýrkun sanntrúaðrar
þjóðar. Og þó að stíllinn sé ærið
ólíkur og á dýrgripum íslenzkra
flornbókmennta, rímaðra sem ó-
rímaðra, tekst oftast vel til hjá
þýðandanum, þegar hanin sér
ekki annað náð vænna en grípa
til orða og jaiflnvel setninga úr
forníslenzku skáldamáli. Oft
stuðlar hann hið annars ó-
bundna mál þýðingarinnar, og
nær það gjarnan þeim tilgangi
sínum að gera setningarnar ljóð-
rænni en ella eða þá rismeiri.
En vandfarið er með stuðla í
lausu máli, jafnvel þótt það sé
þýðing á ljóðum eða ljóðrænum
harmleik. Og stöku sinnum virð-
ist mér dr. Jón komast um of
u'dir áhrifavald þeirrar seið-
n'gnuðu rímhefðar, sem mörgum
íslenzkum manninum hefur verið
að kalla má samgróin — allt
fram á seinustu áratugi. En þetta
er mats- og smekksatriði og verð
ur hvorki lagt til lasts lofsam-
legum vilja né góðri og veiga-
mikilli getu þýðandans.
★ ★ ★
Dr. Jón Gíslason mun ekiki
láta hér staðar -numið, og áður
hefur hann lagt drjúgan skerf
til kynningar og skilnings á ekki
aðeins menningu Forngrikkja,
heldur og Rómverja. Hann hef-
ur skrifað bók, sem heitir Goða
I fræði Grikkja og Rómverja, og
hann hefur þýtt leikrit Sófókles
ar, Antígónu. Þá hefur hann og
ritað bókina Ciceró og samtíð
hans og einnig lagt sig fram um
tilstuðlan þess, að afrek fyrir-
rennara hans til kynningar grísk
um bókmenntum mættu verða til
manndóms- og menningarauka
núlifandi og komandi kynslóð-
um, sem þetta land byggja. Á-
samt Kristni rektor Ármanns-
syni sá hann um myndarlega
tveggja binda útgáfu á hinni á-
gætu og um langt skeið ekki að-
eins af menntamönnum mikið
lesnu þýðingu Sveinbjarnar
skálds og rektors Egilsson-
ar á Kviðum Hómers,. og
nokkru síðar — eða 1951
— kom frá hendi dr. Jóns
bókin Guðir og menn, sem hefur
að geyma úrval hans úr snilld-
arþýðingu Sveinbjarnar. Og
nokkrum árurn síðar sá dr. Jón
um útgáfu á Samdrykkjunni eft
ir hinn frábæra gríska speking
Platón, en Samdrykkjuna þýddi
þjóðskáldið Steingrímur Thor-
steinsson, sem var fyrr og síðar
mikill áhugamaður um frelsi og
sjálfstæði íslands.
En hvernig má það svo verða,
að verk dr. Jóns og forvera
hans nái þeim tilgangi sínum, að
auka ísieindingum þekkingu á
hinni stórmerku menningu Forn
gri'kkja og Rómverja — og þar
með þann menningarlægan
þroska, sem megi tryggja ör-
yggi íslenzks sjálfstæðis? Þrátt
fyrir margra ára skólagöngu
hvers einasta íslendings hygg ég,
að minni líkindi kunni að vera
til þess nú en áður, að slíkum
iðju- og hugsjónamönnum sem
dr. Jóni og þeim, sem á undain
honum hafa uinnið góð og óeig-
ingjörn störf á sama vettvangi,
megi verða að von sinni og vilja
— að óbreyttum aðstæðum. Marg
víslegt lesefni er nú hvarvetna
á boðstólum, og margt er það
nú á dögum, sem keppir við bók-
ina, er var löngum menningar-
legur vitaðsgjafi íslenzku þjóð-
arinnar, beint og óbeint, og ég
hygg, að til lítils kæmi, þó að
lesnir væru í hverjum skóla
stutt’r kaflar úr kviðum Hómers,
harmleikjum Aiskylosar og Só-
fóklesar og spekimálum Platóns,
— lesmálið tætt í sundur eftir
orðflokkum og setningahlutum
og ef til vill nokkur orð látiin
fylgja af munni kennarans. Sama
máli hygg ég að mundi gegna
um brot úr þýðingum á öðrum
snilldarverkum heimsbókmennt
anna.
Hins vegar væri von um, að
nokkur árangur næðist til kynn
ingar og áhugaau'ka á slíkum
bókmenntum í skólum okkar, ef
stofnuð væru bókasöfn í hverj-
um skóla og notkun þeirra gerð
að föstum lið í viðleitninni til
aukinnar fræðslu og þroska. Þá
væri stofnað til leshópa, sem í
væri valið með tilliti til þess, í
hvaða átt gáfur nemendanna og,
áhugi beindist, og hópunum síð-
an fengin viðfangseifni við sitt
hæfi — og í nánum tengslum við
þær námsgreinar, sem kenndar
eru í skólunum. Þetta er nú
mjög tíðkað hjá frændþjóðum
okkar og mörgum öðrum menn-
ingarþjóðum og þykir gefa betri
raun til áhugaauka og sjálfstæða
starfs og hugsunar en flest ann-
að, enda njóta nemendumir
handleiðslu kennara sinna, en
eru hvorki beittir hörðum í-
troðsluaga né látnir sjálfráðir
um að gerast óvirkir daufingjar
eða skaðvænir pörupiltar ... En
þó að enn kunni að verða nokk-
ur bið á því, að stókir fræðslu-
þættir verði teknir upp í íslenzk
um skólum, er unnt að auka
þekkingu og áhuga á hinni stór
brotnu fornmenningu Grikkja og
annarra þeirra þjóða, sem hafa
eftiriátið mannkyninu ómetanleg
an fjársjóð speki og snilli. Dr.
Jón Gíslason hefur noikkrum
sinnum flutt útvarpserindi um
stók efni, og vissulega væri unint
að kynna skipulega og skemmti-
lega bæði í hljóðvarpi og sjón-
varpi grískar og rómverskar bók
menntir og listir, vekja á tófræn.
an hátt athygli á þeim þýðing-
um, sem þegar eru til á prenti
og greiða fyrir því, að þær, sem
óprentaðar liggja, verði gefnar
út af þar til hæfum mönmum —
og að nýjar bætist við smátt og
smátt.
En verði ekkert að gert í þess
um efnum, kynnu þeir að verða
vandfundnir, sem af ást á við-
fangsefnunum helguðu sig í tóm
stundum htóðstæðum störfum
og dr. Jón Gíslason, vonlausir
um að verk þeirra megi verða
íslenzku þjóðinni sá manndóms-
og menningarauki, er fái stuðl-
að að vernd og eflingu heilbrigðs
metnaðar og að auknu öryggi
frelsis og sjálfstæðis.
Guðmundur Gíslason Hagalín.
Kópavogsbúar
Hárgreiðslustofan er tekin til starfa að Álfhólsvegi 39,
sími 40954.
dralori
PEYSURNAR FRÍi HEHLil
i ÚRVALILITA OG MYNZTRA Á BORN
OG FULLORÐNA.
HEKLA
AKUREYRI
Auður Eiríksdóttir.