Morgunblaðið - 01.11.1981, Blaðsíða 16

í NÆSTU viku fer bandaríska
geimfcrjan Kóiumbía í sína adra
ferð á braut umhverfis jörðu. í nán-
ustu framtíð verða ferðir geimferja
næsta daglegt brauð. I»egar þeir
John Voung og Kobert ('rippen fóru
í reynsluferð Kolumbíu voru þeir
fyrstu mennirnir til að fara á braut
umhverfis jörðu í geimfari, sem nota
má aftur og aftur. I»eir fóru sína ferð
nákvæmlega 20 árum eftir að Yuri
(íagarin fór sína sögufrægu ferð á
hraut umhverfis jörðu. Kétt eins og
fór (iagarins á sínum tíma markaði
þáttaskil í sögu geimferða, þá mark-
aði ferð þeirra Youngs og ('rippens
þáttaskil í sögu gcimferða; fór þeirra
er hagnýtari en „risastökk Arm-
strongs í þágu mannkyns", þegar
hann fyrstur manna steig fæti sínum
á tunglið. Kerðin til tunglsins má
segja að hafi verið táknræn; hún
sameinaði getu bandarískrar tækni
og háleit markmið.
Þegar eru á á braut umhvprfis
jörðu hundruð gervihnatta. Mað-
urinn hefur stigið fæti sínum á
tunglið. Ómönnuð geimför hafa
verið send til ystu marka sólkerfis
okkar. Beinar sjónvarpssendingar
milli heimsálfa eru daglegt brauð,
þökk sé gervihnöttum. Fyrir til-
stuðlan þeirra hafa olíulindir
fundist, veðurfræðin nýtur dag-
lega góðs af, fundist hafa ný fiski-
mið; mannkyn nýtur daglega góðs
af tækniundrum geimferða.
En þegar fram iíða stundir, mun
upphaf geimaldar að öllum líkind-
um verða sett við för þeirra
Youngs og Crippens. Með geim-
ferjunni verða geimferðir daglegt
brauð; óafmáanlegur hluti af lífi
okkar. Með geimferjunni má ná
enn betri árangri á sviði geim-
ferða en hingað til, nýir möguleik-
ar eiga eftir að líta dagsins ljós. í
raun má segja að enn geri menn
sér ekki fulla grein fyrir notagildi
geimferjunnar.
40 flug á ári
Þegar geimskutluáætlunin verð-
ur að fullu komin til fram-
kvæmda, verða farnar allt að 40
ferðir á ári. Tæki, sem hingað til
hefur verið ómögulegt að koma á
braut umhverfis jörðu, verða flutt
með geimferjum. Gríðarstórir
gervihnettir verða sendir á braut
umhverfis jörðu. Eins og málum
er nú háttað, þarf flóknar mót-
tökustöðvar til að taka á móti
skilaboðum frá gervihnöttum.
Þetta á eftir að breytast með
stærri og fullkomnari gervihnött-
um.
Geimstöðvum, stórum rann-
sóknarstöðvum, verður komið á
braut umhverfis jörðu. Um borð í
geimstöðvum munu vísindamenn
starfa án þess að þurfa að klæðast
fyrirferðarmiklum geimferðabún-
ingum; þeir munu starfa á skyrt-
unni, ef svo má að orði komast.
Það er í samvinnu við evrópsku
geimferðastofnunina, að tekist er
á við geimstöðvarverkefnið. Aðild-
arlönd evrópsku geimferðastofn-
ununarinnar, en þau eru 10 tals-
ins, hafa varið um 900 milljónum
dollara í geimstöðvarverkefnið. I
staðinn fá Evrópubúar aðgang að
geimferjunni. Og meðal vísinda-
manna í fyrstu geimstöðinni, en
áætlað er að koma henni á braut
umhverfis jörðu eftir 2 ár, verður
Hollendingurinn Wubbo Ockels.
Enn er geim-
ferjan viðkvæm
Miklar vonir eru bundnar við
geimferjuáætlunina og mannkyn
stendur á tímamótum. Enn er til-
raunabragur á geimferjunni. Flís-
arnar sem losnuðu af hitavörn
Kólumbíu eru til marks um það.
Geimskutlan er flóknasta og
margbrotnasta tæki, sem enn hef-
ur verið ráðist í. Allt of litlum
fjármunum var í upphafi varið til
framkvæmdarinnar. Svo að
NASA, bandaríska geimferða-
stofnunin, varð að horfa í hverja
krónu. Slíkt skilar ekki alltaf
hagnaði og margvíslegir erfiðleik-
ar sigldu í kjölfarið. Þegar áætl-
unin um geimferjuna var sam-
þykkt árið 1972, en þá voru margir
efins um gildi geimferju og var
svo raunar allt fram að för þeirra
Youngs og Crippens, var áætlaður
kostnaður um 9 milljarðar doll-
ara. Kostnaður reyndist tvöfalt
Sögufræg stund; Kolumbía í flugtaki í sinni fyrstu ferö.
meiri. En þrátt fyrir gífurlegar
upphæðir, er kostnaður við geim-
ferjuáætlunina tiltölulega lítill
samanborið við tunglferðaáætlun-
ina. Kostnaður við hana varð um
25 milljarðar, en þegar haft er í
huga notagildi geimferjunnar, þá
má segja að kostnaður sé tiltölu-
lega lítill.
Hernaðarlegt mikil-
vægi geimferjunnar
Þrátt fyrir augljóst notagildi
geimferjunnar, þá eru margir ugg-
andi um, að með henni hasli stór-
veldin sér nýjan völl í vígbúnað-
arkapphlaupinu. Það kann að
þykja kaldhæðnislegt, að Penta-
gon, bandaríska varnarmálaráðu-
neytið, á þriðjung bókaðra ferða
geimferjunnar á braut umhverfis
jörðu. Og af 35 geimförum, sem
valdir voru fyrir fjórum árum, var
21 valinn af varnarmálaráðu-
neytinu. Ýmsir halda því fram, að
með geimferjunni aukist geta
stórveldanna til að eyða öllu lífi á
jörðu. Aðrir segja, að friður ætti
að njóta góðs af. Jafnvel gervi-
hnöttum, sem bæði Bandaríkin og
Sovétríkin hafa nú í smíðum, er
aðeins ætlað að eyðileggja aðra
gervihnetti, ekki að leggja borgir í
rúst. Risaveldin virðast, enn sem
komið er, aðeins ætla að nýta sér
kosti geimaldar til að fylgjast náið
hvort með öðru.
Óvinur, sem þú þekkir, er ekki
eins ógnandi og sá, er þú þekkir
ekki. Því ætti geimöld framtíðar-
innar að auðvelda risaveldunum
að fylgjast með því, að til að
mynda afvopnunarsamningar
verði haldnir og því ætti að verða
auðveldara að komast að sam-
komulagi.
En vissulega er beygur í
mönnum og ekki að ástæðulausu
og margir sjá fyrir sér næsta stríð
stórveldanna í geimnum. Fyrir-
ætlanir Pentagon með geimferj-
una eru hernaðarleyndarmál.
Næsta víst er, að með fyrstu ferð-
um verður komið á braut um-
hverfisjörðu njósnagervihnöttum;
fullkomnari en þekkst hafa hingað
til. Eldflaugum verður komið á
braut umhverfis jörðu til að
skjóta niður og eyðileggja njósna-
hnetti og talið er, að laser-
geislavopnum verði komið á braut
Taliö var, aö um milljón manns hafi fylgst meö þegar Kolumbía
fór í sína fyrstu geimferð.
Á næstu árum munu vísindamenn vinna um borö í geimstöö-
um á braut umhverfis jörðu.