Morgunblaðið - 03.09.1982, Page 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1982
Stríðs-
leikur
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson
Stríðsleikur
Nafn á frummáli: Breaker Morant
Leikstjóri: Bruce Beresford
Myndatökustjóri: Don McAlpine
Byggt á samnefndu leikriti eftir
Kenneth Ross
Sýningarstaður: Háskólabíó
Ég hef áður minnst hér á í grein
um íslenska kvikmyndagerð, hvílík
gróska er um þessar mundir í
kvikmyndagerð andfætlinga okkar
í Ástralíu. I greininni var því hald-
ið fram að við gætum um margt
tekið Ástralíubúa okkur til fyrir-
myndar varðandi allan aðbúnað og
stuðing við þessa ungu aðvinnu-
grein. Eitt glæsilegasta dæmið um
kvikmynd sem varð til innan
ramma hinna nýsettu reglugerðar
Fraser stjórnarinnar um kvik-
myndaframleiðslu getur að líta á
tjaldi Háskólabíós þessa dagana.
Mynd þessi hefir hlotið nafnið
Breaker Morant og fjallar um
þátttöku Ástralíumanna í Búa-
stríðinu, en þar börðust þeir í „sér-
sveitum" Breta gegn skæruher-
mönnum Búa. Lýsir myndin rétt-
arhöldum yfir þremur áströlskum
hermönnum sem hafa orðið upp-
vísir að aftökum fanga án dóms og
laga.
Nú gæti einhver haldið að mynd
þessi væri hrútleiðinleg þar sem
meginefnið eru réttarhöld. Svo er
þó ekki. Hinar hundrað og sex
mínútur líða furðu hratt fyrir á
tjaldinu. En í hverju liggur
skemmtigildi Breaker Morant? í
fyrsta lagi eru réttarhöldin studd
af hnitmiðaðri lýsingu þeirra at-
burða sem liggja að baki málsókn-
inni. Er hvert „myndhvarf"
(flashback) þaulhugsað og svo
fimlega tengt málsókninni að
vettvangur atburðanna verður
næsta lifandi. I öðru lagi er leikur
hinna áströlsku leikara áhrifamik-
ill líkt og þeir standi sjálfir mitt í
hildarleik stríðsins. Finns mér
gæta ákveðins ferskleika í túlkun
þeirra, friskleika sem virðist því
miður að mestu farinn af hinum
margnotuðu stórleikurum hinnar
Evrópsk/Amerísku kvikmynda-
framleiðslu. Ég held að ekki sé
hægt að gera upp á milli einstakra
leikara í þessari mynd svo jöfn er
framistaðan. Kvikmyndataka og
lýsing er og með þeim hætti að
svipbrigði leikaranna markast
greinilega á tjaldinu. Virðist leik-
stjórinn Bruce Beresford gera sér
glögga grein fyrir áhrifamætti
kvikmyndunarinnar í þá veru að
lýsa tilfinningum. Er ég ekki viss
um að leikararnir hafi sýnt nema
miðlungstilþrif á stundum. Slíkt
Morant bðþjálfi í skugga breska
fánans.
kemur hins vegar ekki að sök í
kvikmynd sé kvikmyndataka, lýs-
ing og klipping. Annars vakti
hljóðupptakan mesta athygli mína
af tæknilegum atriðum Breaker
Morant. það var næstum einsog
maður heyrði kúlurnar hvína.
Þessi nákvæma hljóðsetning varð
þess valdandi að veruleiki stríðsins
varð býsna áþreifanlegur. Að vísu
brá fyrir þriðjaflokkssenum í doll-
aramyndastíl þar sem tómatsósan
sat í fyrirrúmi en mestanpart ein-
kenndust stríðssenurnar af þeirri
náköldu birtu sem fylgir þeim leik
er nefndur er stríð.
Já Breaker Morant er hreinrækt-
uð stríðsmynd. Réttarhöldin sem
fjallað er um eru stríðsréttarhöld
og þar er spurt áleitinna spurninga
um rétt manneskjunnar í stríði.
Þannig spyr verjandi hinna
þriggja áströlsku „sérsveitarher-
manna“ sem áður var getið dóms-
forsetann þess hvort hægt sé að
dæma hermann á blóðvellinum eft-
ir sama lagabókstaf og gildir í
samfélaginu á friðartímum. Bendir
verjandinn á að einn hinna ákærðu
Morant liðþjáifi sé þekkt skáld
sem yrki einkum um ástina og gró-
andann í mannlífinu. Hvað fær
slíkan mann til að úthella blóði
meðbræðra? Samkvæmt skilgrein-
ingu verjandans er lagabókstafur
stríðsins: Auga fyrir auga og tönn
fyrir tönn. Það skiptir ekki máli
hvort maðurinn er fagurkeri og
skáld hann verður ofurseldur hinu
óbilgjarna lögmáli.
Dómsforsetinn er sömuleiðis
ofurseldur lögmálum stríðsins og
því svarar hann spurningu verj-
andans með dómsorði byggðu á
borgaralegum lagabókstaf. Hvort
úrskurður dómsforsetans byggir á
röngum forsendum er svo aftur
hvers og eins að dæma um. Hinn
ágæti maður telur sig vera að
vinna í þágu friðarins með því að
reisa dóm sinn á forsendum sem
ekki eru til staðar. Þar með fylgir
hann forskrift yfirboðara sinna
sem að sjálfsögðu reka stríðið í
þágu friðarins. Ég held það gæti
verið fróðlegt fyrir þá sem sjá stríð
sem glansmynd að skunda vestur í
Háskólabíó (sumir þurfa víst ekki
að fara nema að sjónvarpstækinu)
til að sjá þennan leik með augum
Morant liðþjálfa.
Um bókina
Vinir í átökum
eftir Sir Andrew Gilchrist
Heitið á bók Hannesar Jónsson-
ar, Vinir í átökum, er ágætt en efni
bókarinnar stendur ekki alveg und-
ir því — raunar er erfitt að gera
sér í hugarlund að nokkur lesandi
geti ímyndað sér, að Bretar og ís-
lendingar hafi nokkru sinni verið
vinir eða að þeim tækist að koma
fram hvor við annan af hæfilegri
kurteisi eða sanngirni á meðan
þorskastríðin voru háð. Nauðsyn-
legt er að lesa neðanmálsgreinar og
bókaskrá til að komast að raun um,
að Hannesi hafi verið boðið að
kynna málstað íslands með fyrir-
lestrum við háskólana í London og
Oxford, þegar fyrsta þorskastríðið
stóð sem hæst. Þótt Háskóli ís-
lands veitti ekki breska sendiherr-
anum í Reykjavík sama tækifæri,
voru forystumenn þriggja stjórn-
málaflokka síður en svo ógestrisnir
við hann og buðu honum ýmislegt
skemmtilegra en að flytja fyrir-
lestra, eins og að veiða lax. Sjálfur
forsætisráðherrann, úr Framsókn-
arflokknum, sem gat tæplega tekið
þá áhættu að láta taka af sér mynd
á árbakka með breska sendiherran-
um, lét sig ekki muna um að sjá til
þess óbeðinn, að vinur sinn útveg-
aði mér viku veiði í góðri á. (Eg
komst ekki að hinu sanna um
frumkvæði ráðherrans í þessu efni
Sir Andrew Gilchrist var sendi-
herra Breta á íslandi í upphafi
þorskastríðsins vegna útfærslunn-
ar i 12 mílur 1958. Síðar starfaði
hann sem sendiherra lands síns í
Indónesiu og írlandi. Eftir að
hann lét af störfum i utanrikis-
þjónustunni fyrir aldurs sakir hef-
ur hann verið búsettur i Skot-
landi. 1970—76 var hann formað-
ur stjórnar skosku byggða-
þróunarstofnunarinnar. Hann læt-
ur enn til sín taka i opinberum
umræðum og skrifaði t.d. nýlega
greinar í The Times um hnignun
laxveiði í Skotlandi og hefur víða
verið til þeirra vitnað, meðal ann-
ars i bandariska vikuritinu Time.
Árið 1977 gaf Almenna bókafélag-
ið út bók Sir Andrew, Þorskastrið
og hvernig á að tapa jteim —
endurminningar frá fslandi
1957—60.
fyrr en löngu seinna en vil láta þess
getið nú til að staðfesta frjáls-
mannlegt fas Hermanns Jónasson-
ar; þetta er lítið dæmi um þá vel-
vild sem veldur því, að ég segi allt-
af að bestar minningar úr utanrík-
isþjónustunni eigi ég um dvöl mína
í Reykjavík.)
Ég varð undrandi, þegar ég las
það í bók Hannesar Jónssonar, að
honum þykir upphefð að því að
rifja upp sögu um það, þegar hann
sýndi breskum sendiherra ókurt-
eisi af ásetningi og sendi síðan út
fréttatilkynningu til að sanna eigið
ágæti ...
Hannes skrifar oft af mikilli
leikni þegar hann leggur sig fram
um að skilgreina flókin viðfangs-
efni. Til dæmis heitir kafli í bók
hans „Economic Motivation" (efna-
hagsleg rök fyrir útfærslu íslend-
inga) og þar gætir hann þess að
draga skil á milli hættunnar af
ofveiði (sem var tiltölulega lítil
1956) og vilja Islendinga til að auka
eigin afla á kostnað erlendra fiski-
manna; gálausir menn hafa oft
ruglað þessu tvennu saman í skrif-
um sinum og kallað fiskvernd. Ég
mæli einnig með kaflanum „Epi-
taph on an inglorious chapter for
Britain" (eftirmæli um ófarir
Breta); þar er lýst vandræðum
Breta við mótun eigin fiskveiði-
stefnu vegna ósigursins fyrir ís-
lendingum og vanmætti þeirra til
að komast út úr þessum vandræð-
\
Húsgagnasýning
hjá okkur frá kl. 9—9 alla virka daga.
a °
„ Laugardaga kl. 10—6.
o Sunnudaga kl. 1—6.
o
Kíktu við, þú færð orugglega eitthvað við þitt hæfi
KM-húsgögn!
jangholtsvegi 111, Keykjavík,
símar .‘{7010—37144.
O