Morgunblaðið - 03.11.1984, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 1984
Vakti mikið hneyksli
þegar hún mr frumffutt
er nú ein vinsælasta ópera allra tíma
EIN VINSÆLASTA ópera allra tíma, Carmen eftir
Georges Bizet, var frumsýnd í íslensku óperunni í
gærkvöldi. Óperan er byggö á samnefndri skáldsögu
eftir Spánverjann Prosper Merimée.
Fáir gátu séð fyrir þær miklu
vinsældir sem óperan átti eftir
að öðlast þegar hún var frum-
flutt í París árið 1875. Óperan
vakti þá mikið hneyksli og tóku
bæði gagnrýnendur og áheyr-
endur henni mjög illa. Þremur
mánuðum eftir frumflutninginn
lést höfundur óperunnar, Bizet,
aðeins 36 ára gamall, sögusagnir
segja að vonbrigðin sem Bizet
varð fyrir hefðu dregið hann til
dauða.
óperan fjallar eins og kunn-
ugt er um tatarastúlkuna Carm-
en. Sögusviðið er Spánn, ungur
liðsmaður í hernum í Sevilla,
Don José, verður yfir sig ást-
fanginn af henni. Til að sanna
ást sína á henni lætur hún hann
fylgja sér til fjalla ásamt smygl-
araflokki sem hún er í vitorði
með. Don José hikar við að fara
og láta af öllum sínum borgara-
legu skyldum, en neyðist til þess
vegna ástar sinnar á Carmen.
Þar með hefur Don José brotið
allar brýr að baki sér og á varla
afturkvæmt í hinn borgaralega
heim aftur. Þessi örlagaríka
Islenska
óperan
frumsýnir
Carmen
ákvörðun Don José gerir það að
verkum að hann á ekkert eftir
nema hennar ást, og verður
byrði á Carmen. Þar sem hún er
einstaklingur sem vill velja og
hafna sjálf, og metur frelsið öllu
meira, verður hún leið á Don
José og segir skilið við hann.
Hún verður hrifin af nautaban-
anum Escamillo, en Don José
verður yfir sig afbrýðisamur, og
í lokin ræður hann henni bana.
Frelsið ofar öllu
Segja má að óperan fjalli um
átök tveggja ólíkra heima. Ann-
ars vegar er það heimur Carm-
enar, sem vill vera frjáls til að
velja og hafna samkvæmt sínum
eigin löngunum, hún er tilbúin
að leggja allt undir, jafnvel líf
sitt, eins og í lokin. Hennar eðli
er ekki að flýja af hólmi heldur
tekst hún á við lífið og hefur til
þess mikinn persónustyrk og
hún gerir sömu kröfur til ann-
arra eins og til Don José, ef
hann elski hana á hann að vera
tilbúinn til að fórna öllu.
Don José er einstkalingur úr
hinum borgaralega heimi. Hann
er ekki eins sterkur og Carmen
„Óperan er
heillandi
listform“
— segir Þórhildur Þorleifsdóttir, leikstjóri
ÞÓRHILDUR Þorleifsdóttir er
leikstjóri Carmen, hún hefur starf-
að vió íslensku óperuna áður, sett
upp Sígaunabaróninn, Litla sótar-
ann og Töfraflautuna.
„Ég hef aldrei skynjað óper-
una og leikhús sem tvo ólika
heima,“ sagði Þórhildur þegar
blm. náði tali af henni og spurði
hana um hvort ekki væri ólíkt að
starfa við uppsetningu á óperu
og leikhúsverki. „Bæði óperan og
leikhúsverk fást við drama, eru
að segja ákveðna sögu, en vissu-
lega eru aðferðirnar mismun-
andi. í óperunni stjórnar auðvit-
að tónlistin verkinu, hún stjórn-
ar öllum framgangi, og henni
verður maður að hlýða, það er
mjög skemmtilegt.
Ég á að baki margra ára ball-
ettnám sem ég bý að og er því
ekki óvön því að hlusta eftir blæ-
brigðum tónlistarinnar, auk þess
sem ég hef verið óperuaðdáandi
frá því ég var smábarn. Þetta er
því ekki stökk úr einum heim í
annan.
óperan er mjög heillandi list-
form, þar sem fólk lætur tilfinn-
ingar sínar í ljós í söng sem gef-
ur visst frelsi frá raunsæinu
ólíkt því sem er í leikhúsverki".
Hvernig hefur verið að fást við
óperuna Carmen?
„Þessi sýning er mjög fjöl-
menn og hefur verið erfitt að
koma henni fyrir á svona litlu
sviði eins og hér er. Leikmyndin
verður að styðja tónlistina, ég
hef reynt að gefa kórnum ákveð-
inn bakgrunn, ekki að hann sé
einhver fjöldi á sviðinu heldur
einstaklingar sem eru jafnáríð-
andi og þeir sem eru í aðalhlut-
verkum.
Klassísk verk eins og Carmen
eru alltaf að breytast því að hver
timi sér þau með sínum augum.
Carmen hefur náttúrulega verið
óhemju vinsæl undanfarið og
verið óþrjótandi yrkisefni, eins
og t.d. í kvikmyndum. Kannski
vegna þess að Carmen er imynd
hinnar frjálsu konu, þeirrar
konu sem vill velja og hafna í
samræmi við langanir sínar og
ástríður. Carmen verður t.d.
miklu tfðræddara um frelsið en
ástina. Carmen er ekki léttúðug
kona eins og hún hefur oft verið
túlkuð, eða fulltrúi hins marg-
umrædda kattareðlis, heldur
hlýðir hún sinni eigin rödd og
gerir sömu kröfur til annarra.
Don José stenst ekki þær kröf-
ur.“
Þú hefur ekki viljað setja sýn-
inguna upp á einhvern nýjan
hátt?
„Ég gef lítið fyrir það sem
kallað er frumlegheit. Það hefði
verið hægt að setja óperuna í ís-
lenskan búning til dæmis, og
láta þá kannski Carmen vinna í
síldarverksmiðju og Don José
vera verkstjóra og þar fram eftir
götunum. Maður hefur skyldur
við verkið og á ekki að þröngva
sér upp á það, láta frekar verkið
þröngva sér upp á sig. Annars
væri ég að reyna að slá mér upp
á kostnað Bizet og flytjendanna.
Við byggjum heldur ekki á
óperuhefð hér á landi og mörg
óperuverk einungis sýnd hér
einu sinni, því hefur maður þær
skyldur að skila því til áhorf-
enda tiltölulega óbrjáluðu. Ef
óperuhefðin væri mjög sterk hér
á landi og óperur sýndar hér oft
og reglulega, gefur það tækifæri
til þess að breyta töluvert frá
einni uppfærslu til annarrar."
Hvernig líður leikstjóranum
svo rétt fyrir frumsýningu?
„Auðvitað er maður fullur eft-
irvæntingar og kvíða í senn,
núna er mínu hlutverki lokið og
aðrir taka við.
Það er mjög gott og skemmti-
legt að vinna í þessu húsi, það
má eiginlega segja að það sé ekki
nokkur hemja hvað hægt er að
níðast i fólki hér, og allir vinna
hér með bros á vör. Slík afstaða
til vinnu eins og hér er snertir
mann vissulega djúpt. Mér er
efst í huga virðing og aðdáun á
þessu fólki.“