Morgunblaðið - 03.11.1984, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 1984
29
Hvað játar kirkjan?
1. Ef nauðsyn bar til að breyta
orðlagi 2. greinar átti umfram allt
að undirstrika hina miklu ábyrgð
Pílatusar landstjóra á dauða
Krists og segja „undir valdi“, en
ekki timasetninguna „á dögum“,
því að kristnir menn miða tímatal
sitt við fæðingu Krists og ekki
valdatíð Pílatusar.
2. í Helgisiðabók frá 1934 var 3.
grein trúarjátningarinnar breytt
frá upprunalegri gerð, og í stað
orðanna „upprisa holdsins" kom
„upprisa dauðra".
I mínum huga er hér um að
ræða nákvæmlega sama almættis-
undur Guðs, þó að ég kjósi fremur
hinn upprunalega texta. í Hand-
bók 1981 er brugðið á annað ráð,
sem við fyrstu athugun virðist
mjög snjallt. Þar standa orðin
„upprisu mannsins", en með þeim
er lögð áhersla á einingu (heild)
mannsins í stað hinnar hefð-
bundnu þrískiptingar (sál, andi og
líkami), sem er grísk hugmynd,
sbr. bók J. Ratzingers kardínála,
„Einfurung in das Christentum".
Þó skal tekið fram að kristnir
menn urðu stundum að nota orða-
lag annarra trúarbragða, til þess
blátt áfram að gera sig skiljan-
lega.
En hver er aðalgallinn við orða-
lagið „... upprisu mannsins"?
Einfaldlega sá að flest, ef ekki öll
önnur trúarbrögð, geta gert þau
að sínum, m.ö.o. öll sú trúar-
bragðablanda (syncretismus) sem
rakin er hér að framan, er boðin
velkomin.
Aftur á móti er „upprisa holds-
ins“ sérkristið trúarhugtak, sem
greinir sig frá öllum öðrum trú-
arbrögðum. Með upprisu holdsins
er ekki átt við duftið, sem sáð er í
gröfina, þann jarðneska líkama
sem vísindamenn nútímans full-
yrða að endurnýist á sjö ára fresti,
heldur þann dýrðarlíkama, sem
Páll postuli talar um í bréfa sínu
til Korintumanna, — líkama sem
ekki er svipur eða vofa, heldur
raunverulegur líkami, sem staðfestir
að hinn upprisni sé ekki annað, eða
annars staðar frá, en sá, sem lagður
var liðinn í gröfina.
Upprisa Krists var og er ein-
stæður atburður í sögu mannkyns-
ins en frá upphafi til þessa dags
hefur hún verið hneykslunarhella
öllum þeim, sem hafa ekki getað
meðtekið hana i trú.
Að minu mati má ekki undir
neinum kringumstæðum breyts
orðalagi trúarjátninga kirkjunn-
ar, heldur ber að kappkosta að
færa komandi kynslóðum Guðs
orð hreint og ómengað, og lifandi
kristindóm, sem er samhljóðt
kenningu Krists og postula hans.
Það væri vissulega verðugl
verkefni Kirkjuþings 1984 ai
flytja tillögu um endurskoður
Handbókar frá 1981. Þrátt fyrir
margt gott í þeirri bók er ýmislegt
annað ónothæft.
Þessari spurningu ætti að vera
auðsvarað. Eins og hjá öðrum
lútherskum kirkjum um víða ver-
öld eru játningarrit íslensku þjóð-
kirkjunnar fimm. Kunnust þeirra
rita eru postullega trúarjátningin,
sem er skírnarjátning, og Níkeu-
játningin, sem er messujátning í
kirkjum Vesturlanda. Hefur
Níkeu-játningin hlotið alkirkju-
legri viðurkenningu en nokkur
önnur trúarjátning. Er því litið á
hana sem sameiginlega grundvall-
arjátningu allrar kristni.
Postullega trúarjátningin er frá
því um miðja 2. öld að stofni til, en
frá 8. öld eins og hún er í núver-
andi mynd. Aftur á móti var
Níkeu-játningin endanlega stað-
fest á kirkjuþingum í Konstantín-
ópel árið 381 og í Kalsedon 451.
Varð hún skirnarjátning í Austur-
kirkjunni.
Tilgangur trúarjátninganna var
fyrst og fremst sá að gera grein
fyrir höfuðatriðum trúarinnar í
stuttu máli, enda urðu skírnarþeg-
ar að geta tileinkað sér efni
þeirra.
En hvað varðar okkur, sem nú
lifum, um þessar gömlu játn-
ingar? Það er meira en margur
hyggur. Þær eru í raun og veru
mælikvarði á kenningu kirkjunnar,
sem prestar og aðrir kennimenn eru
skuldbundnir að haga boðun sinni
og vitnisburði eftir.
Það er mjög útbreiddur mis-
skilningur að kynslóðir liðinna
alda standi langt að baki nútíma-
mönnum hvað snertir lærdóm og
rökrétta hugsun. Þvert á móti
bera viss tímaskeið liðinna alda
merki hámenningar i skapandi
list, sem á sér enga líka, s.s. tón-
list, málaralist og höggmyndalist.
Þannig var það líka í heimi and-
ans hvað snerti kirkjuleg vísindi
og heimspekilega hugsun. Mjög
snemma átti kirkjan i baráttu við
heiðin þjóðfélagsöfl, sem þoldu
ekki kenningar hennar og vildu
hana feiga. Voru margir hennar
bestu manna líflátnir, en þeir
báru trú sinni oft fagurlega vitni
og urðu útsæði kirkju sinnar. Sýn-
ir það ekki hvað síst hina lifandi
trúarsannfæringu kristinna
manna.
Hitt varð kirkjunni mun hættu-
legra, en það var djúpstæður
ágreiningur leiðtoga hennar um
kenningu kirkjunnar. Alls kyns
vandaveltur um lífið og tilveruna
ásamt sterkum grískum áhrifum
og menningarblöndu frá ríkjum
Alexanders mikla slæddust inn í
kenningar hennar. Allt, sem ekki
varð útskýrt með vitrænum hætti
eða mannlegri skynsemi, var ve-
fengt og lagt til hliðar. í stað þess
var laumað inn annarlegum skoð-
unum og kenningum, sem áttu það
eitt sameiginlegt að eiga sér enga
stoð í ritum Nýjatestamentisins.
Villutrúarstefnur
í stuttri blaðagrein yrði of langt
mál að rekja öll kenningaafbrigði
í boðun kirkjunnar á þessum tíma,
en hér skulu aðeins nefndar fjórar
villtrúarstefnur, sem ýmsir gáfað-
ir og mikils metnir menn voru
höfundar að eða tengdust með ein-
hverjum hætti, uns þeir sannfærð-
ust um að þær voru ekki í sam-
ræmi við kenningu Jesú frá Nas-
aret eða postula hans. Hér skipti
persóna Jesú Krists höfuðmáli.
Þessar stefnur voru:
1. Docetismi, sem staðhæfði að
jarðneskur líkami Krists væri
svipur eða vofa og að þjáningar
hans og dauði væru aðeins sýning.
„Hafi hann þjáðst var hann ekki
Guð; hafi hann verið Guð þjáðist
hann ekki.“ Fróðlegt er að lesa
svar Ignatiusar biskups í Anti-
okkíu (um árið 112 e.Kr.): „Dauf-
heyrist því, þegar einhver talar
við yður gegn Jesú Kristi, sem var
af kyni Davíðs, réttborið barn
Maríu, sem át og drakk og var
sannarlega ofsóttur undir valdi
Pontíusar Pílatusar, krossfestur
og deyddur ... En ef, eins og sum-
ir guðleysingjar segja, þ.e. þeir,
sem ekki trúa, að þjáningar hans
hafi aðeins verið sýning, — hví er
ég þá í fjötrum?"
2. Gnóstíkisminn, sem byggði
kenningar sínar á tvíveldiskenn-
ingu (dualisma). „Guð er hið full-
komna, óskiljanlega, fjarlæga,
ekki persónulegur, heldur kraftur
eða tilveruform. Heimurinn er hið
lægsta og ófullkomnasta efni.
Djúpið á milli guðs og heimsins er
brúað af andaverum, sem eru
sambland af guðlegu og heimslegu
eðli. Kristur var himnesk anda-
vera, gædd guðlegu eðli. Hann gat
ekki orðið maður eins og kristnin
kenndi.“
Þeir höfnuðu alveg gyðingdómi
og Gamlatestamentinu. Nafn
þessarar stefnu er dregið af gríska
orðinu gnosis, sem þýðir þekking.
Gegn þessari stefnu skrifaði Ir-
eneus biskup í Lyon (um árið 180
e.Kr.) mörg rit og gagnmerk, sem
vert er að kynna sér.
3. Ebjónítar, sem voru skyldir
gnóstikum og héldu því fram að
Kristur hefði aðeins verið góður
maður, sem Guð hefði búið í.
4. Maníkear, sem nefndir voru
eftir Mani, en hann dó 277 árum
e.Kr. Hann taldi sig vera „huggar-
ann“ (Parakletan), hinn síðasta
meðal mannkynsfræðara, sendan
til að boða í fullkominni mynd þau
sannindi, sem spámenn allra trú-
arbragða hefðu viljað boða. Hann
notaði kristið orðalag, sem þó var
frábrugðið raunréttri kristinni
merkingu. Maníkear héldu því
fram við kristna menn að þeir ein-
ir flyttu hinn sanna kristindóm,
sem kirkjan hefði misskilið og
falsað vísvitandi, en að kenningar
þeirra væru rökstuddar og byggð-
ar á alhliða þekkingu á þessum
heimi og náttúru hans, vitsmuna-
legum rökum og æðra innsæi um
eðli altilverunnar. Töldu þeir
skýringar á erfiðustu vandamál-
um auðfengnar, rökrænar og í
samræmi við skynsamlega hugs-
un. Hér þurfti ekki að „trúa“
neinu. Allt varð sannað og stað-
fest með stuðningi vits og visinda.
Margvíslegur annar ágreiningur
reis innan kirkjunnar á þessum
tíma, og nægir þar að nefna Arí-
usardeilurnar (um 320 e.Kr.).
Játningar um lifandi
reynslu — ekki guð-
fræðilegar vangaveltur
Úr þessum jarðvegi urðu játn-
ingarnar til. Þær komu i beinu
framhaldi af kennisetningum
kristinna manna en þær skö-
puðust af lifandi reynslu og nauð-
syn þess að koma henni til skila til
komandi kynslóða. Þær voru fyrst
og fremst trúvörn boðbera trúar-
innar, — ekki guðfræðilegar
vangaveltur. Postularnir vísuðu til
raunsannra staðreynda en ekki
óljósra heilabrota. Kristindómur
er sögulegur átrúnaður, sem
grundvallast algjörlega á ákveðn-
um sögulegum staðreyndum, hvað
snertir alheiminn og örlög manns-
ins. Þessar staðreyndir hafa æðsta
gildi fyrir afstöðu okkar og viðh-
orf til lífsins, en þær eru: Líf, pers-
óna, kenning og dauði Jesú Krists
og umfram allt upprisa hans.
Kristindómurinn er ekki hug-
myndakerfi eða siðaboð, svipuð
kenningum Konfúsíusar eða Plat-
ons, heldur trú á persónu, — per-
sónuleg tengsl við Guð, sem Jesús
birti mönnunum. Afstaða mann-
anna til játninga kirkjunnar hefur
á öllum öldum verið áþekk, bæði
hvað snertir andstöðu og viður-
kenningu þeirra. Svo lifandi er
þessi umræða innan rómversk-
kaþólsku kirkjunnar og þeirrar
anglíkönsku, að í júlíhefti tíma-
ritsins „The Tablet" er ítarleg
grein um þetta mál. Skiptast
menn þar í tvo hópa, — annars
vegar þá sem leggja áherslu á hið
trúarlega og guðlega og viður-
kenna leyndardóma Guðs, og svo
hina, sem gæla við eigin skynsemi
og víkja orði Guðs til hliðar.
Upprisa manns,
holds, dauðra — eða
bara upprisa?
Tilefni þessara hugleiðinga eru
orðalagsbreytingar — og þar með
merkingarbreytingar — á skírn-
ar- og messujátningum kirkjunn-
ar, er birtist í þeirri handbók is-
lensku þjóðkirkjunnar sem út var
gefin árið 1981 og hafði verið sam-
þykkt á prestastefnu árið áður,
nær athugasemdalaust. í hand-
bókinni er gert ráð fyrir að trúar-
játningin (hin postullega) sé flutt
í hverri messu.
Tel ég nauðsynlegt að texti
hennar sé fluttur í þeirri gerð sem
kristin kirkja um víða veröld við-
urkennir. En því er nú ekki að
heilsa.
Auk textabreytingar á 2. grein
trúarjátningarinnar í Helgisiða-
bók 1934, sem tekin er upp í hinni
nýju Handbók frá 1981, er messu-
játningunni frá Níkeu breytt til
samræmis við skírnarjátninguna.
Þá er veigamikil breyting gerð á 3.
grein hennar, en þar standa orðin
„... upprisu mannsins“. Þessi
breyting hefur ekki orðið vinsælli
en svo að nú heyrast í kirkjum
landsins ekki færri en fjórar út-
gáfur af þessari grein, þ.e. upprisa
mannsins, upprisa holdsins, upp-
risa dauðra og upprisa.
En athugum nú nánar þessar
breytingar:
Sr. Ilannes (luðmundsson er prest
ur á Fellsmúla.
Sr. Hannes Guðmundsson
„Tilefni þessara hug-
leiðinga eru orðalags-
breytingar — og þar
með merkingarbreyt-
ingar — á skírnar- og
messujátningum kirkj-
unnar, er birtust í þeirri
handbók íslensku þjóð-
kirkjunnar sem út var
gefín árið 1981 og hafði
verið samþykkt á
prestastefnu árið áður,
nær athugasemda-
laust.“
Handavinnu- og kökubasar
Hringsins á morgun
KVENFÉLAGIÐ Hringurinn held-
ur sinn árlega handavinnu- og köku-
basar sunnudaginn 4. nóv. kl. 2 eftir
hádegi í Fóstbræðraheimilinu Lang-
holtsvegi 109—111. Hringurinn, sem
á þessu ári hefur starfað í áttatíu
ár, hefur einkum unnið að líknar-
málum fyrir börn, m.a. hefur félagið
safnað fé til tækjakaupa fyrir allar
deildir Barnaspítala Hringsins. All-
ur ágóði af basarnum rennur til
Barnaspítalasjóðs Hringsins, sem
og aðrar fjáraflanir félagsins.
Athugasemd
í FRÉTT Morgunblaðsins síðastlið-
inn þriðjudag um mjölsölu Krossa-
nesverksmiðjunnar er sagt að sú
verksmiðja sé sú eina i landinu,
sem ekki eldþurrki mjöl og nái
þannig fram meiri gæðum en aðrar
verksmiðjur. Þetta er ekki rétt. Alls
munu fimm aðrar verksmiðjur nota
aðrar aðferðir við þurrkun mjölsins
en eldþurrkun.
Einar Olafsson, verksmiðju-
stjóri Fiskimjölsverksmiðjunnar í
Grundarfirði, hafði samband við
Morgunblaðið og vakti athygli á
því, að fimm aðrar verksmiðjur
þurrkuðu mjöl á annan hátt en
með eldþurrkun. Nefndi hann
verksmiðjurnar Strandir á
Reykjanesi, Lýsi og mjöl í Hafnar-
firði og fiskimjölsverksmiðjurnar
á Ólafsvík, Sauðárkróki og Grund-
arfirði þar til. Auk þess gat hann
þess, að verksmiðjurnar á Krossa-
nesi, Grundarfirði og Hafnarfirði
framleiddu allar svokallað hápró-
teinmjöl.
Vistfólk á Hrafnistu í
Reykjavík með sölusýningu !
VISTFÓLK Hrafnistu í Reykjavík sýning fari fram á laugardag, 3
hefur undanfarin ár haft áriega nóvember. Myndin er af nokkrun
sölusýningu á handavinnu sinni. þeirra muna, sem eru á boðstólum
Nú er ákveðið að þessi árlega sölu-