Morgunblaðið - 16.10.1986, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1986
ESAB
Rafsuöutæki
vír og
fylgihlutir
Nánast allt til
rafsuðu.
Forysta ESAB
ertrygging
fyrirgæðum
og góðri þjónustu.
Allartækni-
upplýsingar
eru fyrirliggjandi
ísöludeild.
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN. SELJAVEGI 2,
SÍMI24260
ESAB
HÁÞRÝSTI-
VÖKVAKERFI
SérhæfÓ þjónusta
Aóstoóum vió val
og uppsetningu
hvers konar
háþrýstibúnaóar.
REGGIANA
RIDUTTORI
Drifbúnaóur
fyrír spil o.fl í
= HÉÐINN =
VÉLAVERZLUN-SIMI: 24260
L/V3ER-SÉRPANTANIR-ÞUÓNUSTA
Alltaf á föstudögum
Leikföng
Er það „bang bang dauður" í stað-
inn fyrir „me me og mö mö“?
„Bókin blífur ekki síð-
ur en olíumálverkiðu
Ólafur Haukur Símonarson í
viðtali.
Herratískan í vetur
Grein um ofnæmi
Myndbönd
7n.

Föstudagsblaðið er gott forskot á helgina
Hlutverk unglinga-
geðlækninga
eftír Pál Ásgeirsson
f Geðvernd, riti Geðverndarfé-
lags íslands, birtist í ágnst
síðastliðnum þessi yf irlitsgrein
um hlutverk unglingageð-
lækninga. Blaðið hefur fengið
heimild til að birta greinina
óstytta í tilefni af fjársöfnun
Kiwanishreyfingarinnar 18.
október næstkomandi, en
ágóði af sölu K-lyklanna renn-
ur óskiptur til stofnunar
ungiingageðdeildar við Dal-
braut.
Unglingageðlækningar eru sér-
hæfíng (og stundum sérgrein)
innan geðlæknisfræðinnar, sem
hefur þróast á undanfömum árum.
Þessi sérhæfíng hefur þróast til að
mæta þörfum unglinga, sem í vax-
andi mæli þarfnast þjónustu.
Venjulega tengist meðferð ungling-
anna bamageðlækningum sem
sérgrein og heitir þá bama- og
unglingageðlækningar eins og er
hér á Islandi.
Unglingsár
Fyrir einni til tveimur kynslóðum
vom varla til unglingar í nútíma-
skilningi þess orðs og lítið um
unglinga sem áttu við vandamál að
stríða, bilið milli bamsaldursins og
fullorðinsáranna næstum ósýnilegt.
Fullorðinsárin tóku þá við af bams-
aldrinum kringum kynþroska eða
um það bil sem bamið var gjald-
gengt á vinnumarkaðinum.
Lítil þekking var þá um þetta
aldursskeið og fáir urðu til hjálpar
ef eitthvað bjátaði á, en síðustu
árin hefur áhugi á unglingsámm
aukist hröðum skrefum og vitneslg'a
um þau. Mjög er misjafnt hvemig
unglingar komast í gegnum kyn-
þroskann og vaknandi sjálfstæðis-
þörf. Hjá þeim flestum myndast
spenna, og hjá sumum leiðir hún
til væringa, fyrst gagnvart fjöl-
skyldu og ef ekki tekst að leysa
vandann heima blandast aðrir inn
í. Unglingamir sækja gjaman full-
tingi til félaganna, einkum þeirra
sem eiga í svipuðum örðugleikum.
Það leiðir síðan af sér hópamyndan-
ir, sem leitt geta til ýmiss konar
árekstra við umhverfíð. Sumir ungl-
ingar draga sig í hlé, leita fullnægju
f einsemd og einangrast. Báðar leið-
imar geta leitt til öfga af ýmsu
tagi, ófullnægju og árekstra við
umhverfí, sem skólar, yfírvöld og
sérfræðingar blandast í.
Það tfmabil sem telst vera ungl-
inggsár hefst við 12 ára aldur eða
þegar kynþroskinn hefst. En óskýr-
ara er hvenær tímabilinu lýkur.
Venjulegast em efri mörkin miðuð
við 18 til 21 árs og em þar notuð
félagsleg og sálfræðileg mörk.
Þannig er reiknað með, að unglings-
ámnum ljúki þegar efnahagslegu
Fer inn á lang
flest
heimili landsins!
eða sálfræðilegu sjálfstæði er náð.
Þjóðfélagið viðurkennir þessi mörk
með því að veita unglingunum fjár-
ráð, kosningarétt, kjörgengi, rétt
til að festa ráð sitt án afskipta for-
eldra og síðast kemur rétturinn til
að kaupa áfengi.
Þótt oft séu háværar raddir um
að unga fólkið sé ekki sem skyldi
virðast þó flestir komast í gegnum
þetta þroskaskeið án vandamála.
Þegar vel gengur em unglingsárin
bæði uppbyggilegur tími, frjó og
ánægjuleg ár þar sem einstakling-
urinn kynnist styrkleika sínum og
aðlagast veikari hliðum. Kynhvötin
er vöknuð og setur nýjan blæ á til-
veruna. Flestum tekst að fínna sér
hæfilega farvegi í tilveranni,
mennta sig og finna sér ffamtíðar-
stöðu í lífinu, bæði hvað snertir
vinnu og kynlíf.
Komið hefur í ljós við rannsóknir
á íslandi að unglingar em talsvert
ólíkir innbyrðis og fer blær ungl-
ingsáranna mjög eftir þvi hvar fólk
býr og hvers konar lífí er lifað. í
sjávarplássum og dreifbýli virðast
bömin breytast í fullorðið fólk án
mikilla þrenginga, enda em fyrir-
myndir þeirra skýrar. Unga fólkið
tekur flest snemma upp svipað líf
og foreldrar þeirra hafa lifað. En í
borg er öðm máli að gegna. Val
milii starfsgreina er miklu fjöl-
breyttara, nám lengra, samkeppni
meiri og lífíð kannski allt flóknara.
Þar myndast því miklu frekar af-
markaður unglingahópur, sem lifir
sérstöku unglingalífí, þróast á ann-
an máta og er útsettur fyrir alls
konar áhrif, góð eða slæm, frá
hópnum. Síðustu árin hefur bæst
við nýr meinvaldur, fíkniefni af
ýmsu tagi, þar sem áður var aðeins
áfengi til að raska lífsferli unga
fólksins. Og að sjálfsögðu em fíkni-
efnin auðfengnari í borginni.
Unglingageðdeild
stofnuð
Ekki er vafi á því að það em
fíkniefnin og hinar geigvænlegu
afleiðingar af neyslu þeirra, sem
nú hafa orðið til þess að stjómvöld
hafa ákveðið að koma upp ungl-
ingageðdeild við Landspítalann.
Það hefur verið stofnunum þeim
sem fyrir em f landinu um megn
að veita fíknisjúkum unglingum við-
hlítandi meðferð og lýðum hefur
orðið ljóst hversu hætt er við að
fíknisjúkdómar unglinganna nái að
þróast óhindrað. Astæða er til að
taka fram að í starfi sjúkrahúss-
deildar af þesu tagi er nauðsynlegt
að taka með í reikninginn að orsak-
ir geðtruflana em einatt af líkam-
legum, lífeðlisfræðilegum toga.
Fjölbreytt verkefni
Greining og meðferð á fíknisjúk-
um unglingum er eitt af hinum
sjálfsögðu hlutverkum unglinga-
geðdeildár, en hlutverk unglinga-
geðdeildar beinist að fleim. Raunar
telst fátt af þeim tmflunum, sem
verða í lífi unglinga, geðlæknum
óviðkomandi, hvorki skólavandamál
þeirra, afbrot eða fjölskylduvanda-
mál. Unglingageðlæknirinn á að
hafa til að bera kunnáttu, þjálfun
og áhuga, sem getur komið til góða
öllum unglingum, sem em í vanda
staddir og umhvefí þeirra. Að baki
þeim röskunum sem fram koma á
þessu þroskaskeiði geta legið
margvíslegir sjúkdómar, líkamlegir
og andlegir, vægir og alvarlegir.
Greining og meðferð
Eins og gerist í læknisþjónustu
yfírleitt er verkefni sérfraeðingsins
að byija á því að greina sjúkleikann
og velja honum sfðan viðhlítandi
meðferð. Þegar um er að ræða
greiningu geðsjúkdóma þurfa
margir sérfræðingar að ieggjast á
Páll Ásgeirsson
eitt á þann máta, sem kallaður er
teymisvinna. Þar skipta með sér
verkum geðlæknar, sálfræðingar,
kennarar og félagsráðgjafar, auk
þess sem sérhæfðir hjúkmnarfræð-
ingar, iðjuþjálfar, listþjálfar og
uppeldisfræðingar bætast við þegar
að meðferð kemur.
Vægar truflanir og
djúpstæður vandi
Sjúkleiki sá sem kemur í ljós
getur verið allt frá vægum hnökr-
um, sem myndast hafa í lífi ungl-
ingsins, til djúpstæðra traflana.
Meðferð verður af ýmsu tagi.
Stundum tekst að kippa í lag vand-
ræðunum, jafnvel með einu viðtali
við unglinginn og fjölskyldu hans.
En í önnur skipti þarf mikil og tíma-
frek rannsókn að koma til áður en
ljóst verður hvemig meðferðinni á
að haga. Stundum lýkur rannsókn-
inni ekki fyrr en eftir rannsóknar-
vistun, innlagningu eða dagvistun
í nokkrar vikur.
Staðgóð rannsókn fyrir meðferð
Höfuðáhersia er lögð á staðagóða
rannsókn áður en meðferð hefst.
En ekki tekst alltaf að haga vinn-
unni á þann hátt þar sem truflanir
unglinga ber einatt svo brátt að að
vista þarf þá strax. Það er einkum
við þunglyndi sem leiðir til sjálfs-
morðstilrauna. Því miður virðast
sjálfsmorðstilraunir ungs fólks fær-
ast talsvert í vöxt á Islandi jafnt
sem erlendis. Engu er jafnvel lfkara
en slíkar tilraunir komi sem faraldr-
ar. Þegar svo ber undir er unglinga-
geðdeild að sjálfsögðu nauðsynleg,
bæði til að bjarga mannslífum og
til þess að reyna að grípa inn í öfug-
þróun unglinga, sem birtist í formi
alvarlegs þunglyndis.
Rannsókn hefst yfirleitt á þann
máta, að unglingurinn kemur í
göngudeild með sínum nánustu. Oft
kemur hann þó einn og vill ek!:i
afskipti fjölskyldu. Stundum reyn-
ast vandamálin einföld og úrlausn
þeirra hefst samstundis, en oft verð-
ur raunin sú, að nánari rannsóknar
er þörf. Þá er hægt að beita ýmsum
aðferðum. Einkasamtöl við hina
ýmsu fjölskyldumeðlimi em einatt
nauðsjmleg til að fá skýrari mynd
af orsakasamhengi. Líkamsrann-
sókn er einnig framkvæmd og oft
er gripið til sálfræðirannsóknar.
Sálfræðirannsóknin er fólgin í
ýmiss konar prófum, sem notuð era
til að kortleggja persónuleikann,
grcind hans, styrk og veikleika.
Taugasjúkdómafræðingar era ein-
att kallaðir til vegna spumingar um
líkamlegar truflanir á taugakerfí.
Oft er þá tekið heilalínurit, röntgen-
myndir, tölvusneiðmyndir oggerðar
blóðrannsóknir.
Stuttar innlagnir
Um meðferð þunglyndis, jaftivel
eftir sjálfsmorðstilraun, gildir sama
höfuðreglan og við meðferð annarra
geðtmflana. Sú regla er, að láta
unglinginn dveljast stutt í sjúkra-
húsinu, reyna að grípa sem minnst
inn í líf hans, koma honum aftur í