Morgunblaðið - 16.12.1986, Blaðsíða 75

I
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1986
75
Elie Wiesel - hlaut frið-
arverðlaun Nóbels 1986
Það eru ótrúlega fáir hér á landi
friðar og frelsis, sem kannast
nokkuð við þennan heimsfræga
rithöfund, sem hlaut friðarverð-
laun úr hópi rithöfunda á þessu
friðarári. Líklega mun þó nafn
hans hafa verið nefnt hér í fjöl-
miðlum í tilefni þessarar frægðar
og þó hefði það viss'ulega verið
íslensku þjóðinni til heiðurs, að
einhver hans háttlofuðu bóka
hefðu birst hér um þessi jól. En
vart mun svo verða úr þessu og
ekki hafa fjölmiðlar hér gefið hon-
um stund til að birta boðskap sinn
og sanna á íslensku sína viður-
kenndu snilld. Hér skal því reynt
að opna „gluggann" aðeins til að
minna á að hann sé til og njóti
heiðurs meðal þjóða mannkyns og
ætti ekki að gleymast þessari fá-
mennu en viðurkenndu menning-
arþjóð. Það sem hér verður sagt
styðst við ummæli viðurkenndra
spekinga í tímaritum hér á Norð-
urlöndum.
Elie Wiesel er ísraelsmaður að
ætt og uppruna, fæddur í Rúm-
eníu árið 1928. Var í fangabúðum
í síðari heimsstyijöld, þótt ungur
væri. Missti í ofsóknum þessara
hryllilegu ára alla sína nánustu
og komst munaðarlaus til Frakk-
lands. Hann er nú í Bandaríkjun-
um og hefur verið þar lengi.
Flestir hafa einhveija hugmynd
um að bak við þau fáu orð um
upphaf bemsku og æsku Elie
Wiesels eru skuggar hryllilegustu
ofsókna og hermdarverka mann-
kynssögunnar. Kemur þar allt hið
versta til greina: Fangabúðir,
þrælavinna, niðurlæging, kúgun,
pyntingar og fjöldamorð. Allt á
hæsta stigi grimmdar og svívirð-
inga. Engin þjóð leið þær meira
en gyðingar og sú kúgun var einn-
ig á háu stigi fram yfir lok
heimsstyijaldarinnar, blandin ör-
birgð og öllu hugsanlegu ranglæti
sem hægt var að beita af blindu
valdi allslaust fólk.
Flestir stóðu uppi einmana án
fjölskyldu, ættingja og vina.
Harmar og duldar sorgir nístu
allra hjörtu og hugi samofið
beiskju og algjörri örvæntingu,
sem um varð sagt: „Hvergi á þar
nokkur geisli heima.“ Naumast
menn, nokkurt fólk, nokkur þjóð
mannkynssögunnar, nokkru sinni
hafa orðið að þola eða ganga
gegnum annan eins harmleik. Það
var einmitt þá á tímum eftirstríðs-
áranna svonefndu, að þeim birtist
„andlegur björgunarmaður“. Það
var fyrrverandi fangabúðaþræll,
Elie Wiesel, sem kom fram á rit-
völlinn með myndir minninganna,
minninga um þjáningar, ótta og
þrautir fangabúðanna, kúgun og
niðurlægingu, grimmd og mann-
vonsku, þar sem mannréttindi
voru að engu höfð. En enginn
núlifandi maður hefur haft önnur
eins áhrif til þess að sanna og
sýna að jafnvel þetta allt getur
eflt og þróað manngildi, dáðir og
manngöfgi þeirra sem líða. Hann
mófar þeim tilfínningar og
lífsskoðun fyrir mannréttindum
og verðmætum lífsins að nýju.
„Og hann hefur í þrotlausri bar-
áttu og óbifanlegri trú á tilgang
og fullkomnun lífsins reynt að
gefa þjáningunum innihald til
þroska öllum öðrum fremur. Og
honum hefur tekist það.“ Þetta
eða annað svipað segja þeir sem
best hafa kynnt sér bækur hans
og ritverk.
Einn þeirra hér á Norðurlönd-
um, Lars Roar Langslet, bók-
menntafræðingur, hefur talið
hann „merkilegasta rithöfund
nútímans" og Áse-Marie Nessi,
norskur ritdómari, telur hann
„einn þeirra, sem hafí raunveru-
lega stigið niður til heljar, en
heppnast að stíga upp þaðan til
að boða mannkyni jarðar boðskap
nýrra og eilífra vona“. Hún segir:
„Hann er einn hinna miklu fræð-
ara mannkynsins. Lifandi sönnun
þess að ljósið verður borgað með
þjáningum og er ekki auðkeypt."
Elie Wiesel segir sjálfur um rit-
verk sín: „Fólk var myrt og kvalið.
En í bókunum mínum reyni ég
að kalla það til lífs að nýju eða
þá að breyta dauða þess í líf.
Fólkið þjáðist — ég vil leitast við
að gefa þjáningum þess gildi.“
Fyrsta minningarbók hans
nefnist „Nóttin", og bókmennta-
gagnrýnendur eru sammála um,
að hún sé besta ritið, sem skráð
hefur verið um Auschwitz og aðr-
ar fangabúðir, tjái mesta innlifun
og speki. Hann telur það sitt aðal-
viðfangsefni og göfgasta mark-
mið, að opna augu fólks fyrir
því, sem bíður þess, ef það gleym-
ist að vera maður. Hann segir
ennfremur: „Æðsta skylda
mannsins er að fjarlægja þjáning-
ar, en auka þær aldrei. Þar er
stór sigur jrfir valdi örlaganna,
þótt ekki sé nema að breyta einni
klukkustund þjáninga í sælu. Sé
þjáningunni breytt í athöfn vin-
áttu og manngöfgi er hún réttlætt
til sigurs."
Hann segir ennfremur: „Við
verðum að sanna og sýna bömum
okkar, að þrátt fyrir allt, sem
yfír dynur höfum við varðveitt
trúna á okkur sjálf og mannkyn-
ið, þótt það sé ef til vill ekki
verðugt slíkrar trúar. Samt verð-
um við að sannfæra böm okkar
og bamaböm um að saga mann-
kynsins má ekki enda með uppgjöf
og örvæntingu af okkar hálfu.“
Samt finnst Elie Wiesel einn þátt-
ur persónuleika manns verri en
örvænið. Það er tilfinningaleysi
og kæmleysi, „hin þöglu svik, að
þegja við öllu röngu“. „Fátt er
aumara og andstyggilegra en hin-
ir stöðnuðu áhorfendur að þján-
ingum meðbræðra á vegfum
lífsins. Með þeirri aðstöðu skapast
hinar ægilegustu hörmungar,
óhamingja, slys og þjáningar.“
„Okkar eigin þjáningar mega
aldrei leiða til hræsni eða haturs
til annarra, heldur til samúðar og
umburðarlyndis gagnvart þeim
sem kúga og kvelja.“
Þannig er boðskapurinn í bók-
um Elie Wiesel, allur ljómandi af
biðlund og gæsku, vígður barát-
tunni fyrir mannréttindum og
manngildi hvarvetna í veröldinni,
alþjóðlegu bræðralagi, skilningi
og friði. „Takmark mitt er,“ segir
hann, „að opna hinn ósýnilega
heim fortíðarinnar svo sem best
má verða, og eignast hann að
homsteinum og gmnni framtíðar
hins sanna siðgæðis, þar sem hin-
um réttlátu og hjartahreinu er
aldrei fómað og böm em aldrei
látin svelta eða flýja burtu yfír-
komin af skelfíngu."
Þetta em aðeins nokkrar fá-
tæklegar bendingar viðvíkjandi
þessum mikla spámanni mann-
kyns í dag. Væri ekki menningar-
leg nauðsyn að birta eitthvað eftir
hann á okkar móðurmáli?
Reykjavík, 4. desember 1986.
Kemuruppum
lacöste þinn góða smekk!
LAUGAVEGI 61 - 63 - SIMI14519
Sem jólagjöf er
Toyotasaumavélin spori á
undan samtímanum
Látið Toyotasaumavélina beizla hugarflug ykkar
og sköpunargleði og árangurinn verður glæsilegur
SÖLUUMBOÐ
VIÐ ERUM EINU SPORI A UNDAN TIMANUM:
k VARAHLUTAUMBOÐIÐ
5
<otic
ÁRMÚLA 23 SÍMAR 685870-681733
KLAPPARSTÍG 31 SÍMI 14974