Morgunblaðið - 12.03.1987, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MARZ 1987
49
Notkun kjarn-
segulofsa tíl grein-
ingar krabbameins
Það yrði að teljast mikilvægur
áfangi á sviði læknisfræðinnar ef
einhvem tíma tækist að þróa að-
ferð til að greina krabbamein með
athugun á blóðsýni einu. Nýlegar
athuganir vísindamanna við Beth
Israei Hospital og Harvard Medic-
al School í Boston benda til að
ekki sé útilokað að slík aðferð
geti orðið að möguleika. Aðferðin
byggist á mælingum sk. „kjam-
segulofsa" (nuclear resonance)
róteinda í ákveðnum fítuefnum
blóðvökvans.
Sú vitneskja hefur fengist á
undanfömum ámm að smávægi-
legur munur er á mældum kjam-
segulofsa róteinda sem koma fyrir
í illkynjuðum æxlum og þeirra
sem finnast í heilbrigðum ve§um.
Niðurstöður vísindamannanna í
Boston benda til að þessa mis-
munar gæti einnig í fítuefnum
blóðsins.
Róteindir, þ.e. vetniskjamar
svo og aðrir atómkjamar sem
hafa að geyma ójafnan fjölda
kjameinda hegða sér á svipaðan
hátt og litlar segulnálar. Ef þeim
er komið fyrir í segulsviði verða
þær (eins og allar segulnálar) fyr-
ir kraftvirkni af völdum þess, sem
orsakar að þær hringsóla eða rétt-
ara sagt hjakka um stefnu
segulsviðsins, ekki ósvipað skopp-
arakringlu sem strikar út keilu
þegar hún hjakkar um lóðrétta
stefnu þyngdarsviðsins.
Ef hjakktíðni (sk. eigintíðni
atómkjamans eða róteindarinnar)
er jöfn tíðni veiks rafsegulsviðs,
sem látið er fara um efnið sem
kjaminn tilheyrir, kemur til sk.
ofsa eða ofursveiflu (resonance).
Við það tekur kjamsegullinn upp
orku úr rafsegulsviðinu, en að því
loknu hjakkar hann með annarri
tíðni um stöðuga stefnu segul-
sviðsins. Síðar getur kjamsegull-
inn sent frá sér upptekna orku
sem rafsegulgeislun.
Sá tími sem segullinn heldur
upptekinni orku nefnist hvílitími.
Tíðni geislunarinnar, þ.e. ofsa-
tíðnin, og eins hvílitíminn em háð
gerð þess atómkjama sem um er
að ræða og efnafræðilegu um-
hverfí hans. Fitu- og eggjahvítu-
efni innihalda iðulega mörg
þúsund róteindir (vetniskjama)
sem allar geta tekið upp eða sent
frá sér rafsegulgeislun með kjam-
segulofsa. Geislunin samanstend-
ur því af mjög flóknu „róflínu-
bandi" sem er háð efnafræðilegri
samsetningu og rúmfræðilegri
lögun þess eggjahvítuefnis sem
róteindimar hvíla í. Hún gefur því
mikilvægar upplýsingar um sam-
eindauppbyggingu efnanna.
Jafnvel þó sýnt hafí verið að
kjamsegulofsi róteinda í illkynjuð-
um meinsemdum er annar en í
heilbrigðum vefjum, hafði (þang-
að til nýlega) ekki tekist að greina
þennan mun í blóði krabbameins-
sjúklinga og heilbrigðra.
Vísindamennimir í Boston veltu
þessu fyrir sér og töldu að ástæð-
umar gætu verið þær að ætíð
hefði verið mældur Iq'amsegulofsi
róteinda f blóðvökvanum sem er
að langmestu leyti vatn. Þeir þró-
uðu því sérstakar aðferðir til að
rannsaka kjamsegulofsa róteind-
anna, eftir að áhrif vatnsins höfðu
verið dregin frá. Tíðni róflínanna,
sem þeir athuguðu, er því ein-
göngu háð samsetningu þeirra
fítu- og eggjahvítuefna sem rót-
eindimar em geymdar í.
Hvflitími róteindanna kemur
fram í breidd róflínanna. Því
lengri sem hvflitíminn er, því
þrengri eru línumar. Vísinda-
mennimir mældu breidd róflín-
anna, sem myndaðar era af
róteindum, í sk. methyl- og meth-
ylenehópum.
Athugað var blóðplasma 331
manns, en á meðal þeirra vora
heilbrigðir sjálfboðaliðar, sjúkl-
ingar með góðkynjuð og illkynjuð
æxli eða aðra sjúkdóma, ásamt
vanfæram konum. Mæld var með-
altíðnibreidd þessara lína úr
blóðsýnum án þess að vitað væri
(til að byija með) hvaðan þau
vora tekin.
í ljós kom að meðalbreidd
línanna úr heilbrigðum (41 að
tölu) var 39,5 Hertz, en hjá
krabbameinssjúklingum, sem
höfðu ekki fengið meðhöndlun (81
að tölu), var meðalbreidd línanna
29,9 Hertz. Hér er því um vel
greinanlegan mismun að ræða.
Þeir, sem þjóðust af góðkynja
æxlum eða öðram sjúkdómum,
sýndu línubreidd af svipaðri
stærðargráðu og heilbrigðir. Van-
færar konur og þeir sem þjáðust
af góðkynja biöðrahálskirtilssjúk-
dómum sýndu hinsvegar línu-
breidd sem skaraðist við línu-
breidd krabbameinssjúklinganna.
Burtséð frá þessum frávikum telja
vísindamennimir að gildið við og
fyrir neðan 33 Hertz sé sterk
vísbending um að illynja mein-
semd geti verið fyrir hendi.
Að svo stöddu er engin augljós
skýring á fyrirbærinu, en lfklegt
er að það komi til vegna breytinga
á efnasamsetningu fítu- og eggja-
hvítuefna blóðsins. Breytingar
þessar koma aftur á móti til vegna
tilvistar og virkni illkynjaðra
fruma í líkamanum. Hvemig
tengslunum er nákvæmlega hátt-
að er hins vegar langt frá því að
vera ljóst.
Jafnvel þó engin skýring sé
kunn á orsökum þessara niður-
staðna era þær engu að síður
mjög áhugaverðar. Ef um raun-
veraleg áhrif er að ræða er ekki
útilokað að hægt verði að nota
þau til að greina krabbamein. Að
svo stöddu getur aðferðin engan
veginn sagt fyrir um gerð þess
krabbameins sem um er að ræða,
heldur einungis gefíð vísbendingu
um það að krabbamein sé fyrir
hendi einhvers staðar í líkam-
anum. Slíkar niðurstöður gæfu
því tilefni til frekari rannsókna.
Mikið verk er enn óunnið, en mik-
ilvægt er að aðferðin verði reynd
í umfangsmeiri athugunum og
einungis að þeim loknum verður
hægt að segja eitthvað um það
hvort hún á framtíð fyrir sér eða
ekki.
I mynd 2
Myndimar em góð dæmi um
notkun kjamsegnlofsa í lífefna-
fræði. Mynd 1 sýnir methyl-róf-
línur efnisins „cytochrome-c“. Á
neðri hluta myndarinnar em
nefndar einstakar amínósýmr
(methyl-hópar) en tölumar ein-
kenna stöðu þeirra innan eggja-
hvítuefnisins.
Mynd 2 sýnir líkan sem gert var
af hluta af cytochrome-c sam-
eindinni á gmndvelli kjarnsegul-
róflínanna.
FERMINGAR'BOÐ
__ Kaupfelaganna
Hnakkur, ístaösólar.reiðar, ístöð og gjörð: kr. 11.700
Beisli: kr. 2.240
A1IKUG4RDUR
KAUPFÉLÖGIN
I LANDINU
FERMINGARROÐ
Kaupfelaganna
Göngutjald og svefnpoki:
kr. 9.400
/MIKUG4REHJR
DOMUS
KAUPFÉLÖGIN
I LANDINU
FERMINGARR0Ð
Kaupfelaganna
' V
\\
TnAPPEUfí
Gönguskíði, stafir, skór og bindingar: kr. 5.900
Svigskíði, stafir, skórog bindingar: kr. 13.350
Keppnisskíði frá kr. 6.343
yyx
/HIKUG4RÐUR
KAUPFÉLÖGIN
I LANDINU