Morgunblaðið - 12.05.1990, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAÍ 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAI 1990
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Nesjavallaveita
Nesjavallaveita, sem tek-
in verður í notkun í lok
júnímánaðar, er glöggt dæmi
um þá framsýni, sem jafnan
hefur einkennt framkvæmdir
Hitaveitu Reykjavíkur. Nú
er liðinn rúmlega aldarfjórð-
ungur frá því að Reykjavík-
urborg keypti Nesjavelli.
Skömmu síðar hófust rann-
sóknir á þessu svæði og fóru
þær fram á árunum 1965 til
1972. Um þær mundir fannst
hins vegar meira af heitu
vatni nær höfuðborginni og
varð þá hlé á rannsóknum
og framkvæmdum við Nesja-
velli í nokkur ár en þær hóf-
ust á ný á árinu 1982.
Senn kemur að því að íbú-
ar höfuðborgarsvæðisins
njóti góðs af þeirri fyrir-
hyggju, sem þarna hefur
verið sýnd. Nú er svo komið,
að Hitaveita Reykjavíkur
þarf á auknu heitu vatni að
halda í verulegum mæli og
þess vegna kemur Nesja-
vallaveita til sögunnar. Þetta
er mikil framkvæmd, sem
búið er að leggja í tæpa 6
milljarða króna. Það hefur
ekki farið jafn mikið fyrir
fjármögnun þeirrar fram-
kvæmdar eins og jafnan þeg-
ar ríkið er á ferðinni, enda
er Hitaveita Reykjavíkur
áreiðanlega eitt öflugasta
fyrirtæki landsins í fjárhags-
legum efnum.
Stefnt er að því að stækka
Nesjavallaveitu verulega frá
því sem nú er og jafnframt
eru uppi áform um að taka
þar upp raforkuframleiðslu
og er gert ráð fyrir að fram-
leiða megi um 60MW af ra-
forku við Nesjavelli. Talið er,
að raforkuframleiðsla þar sé
mjög hagkvæm eins og raun-
ar Nesjavallaveita sem slík
enda segir Gunnar Kristins-
son, hitaveitustjóri, að þetta
orkuver sé gullnáma.
Hitaveita Reykjavíkur og
framkvæmdir á 'nennar veg-
um eru einn merkasti af-
rakstur meirihlutastjórnar
Sjálfstæðismanna í
Reykjavík. Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur jafnan lagt mikla
rækt við þetta fyrirtæki og
lagt mikla áherzlu á upp-
byggingu þess. Nú er svo
komið, að Hitaveita
Reykjavíkur á þátt í að
tryggja Reykvíkingum og
nokkrum nágrannabæjum
Reykjavíkur umtalsverðar
kjarabætur umfram aðra
landsmenn, sem margir
hveijir búa við dýran kost í
upphitun húsa.
Sú kjarabót, sem Hitaveit-
an er, hefur ekki orðið fyrir
tilviljun eina. Hún er til kom-
in vegna áratuga uppbygg-
ingarstarfs, sem m.a. hefur
miðað að því, að þetta fyrir-
tæki væri íjárhagslega sjálf-
stætt og vel rekið og hefði
bolmagn til þess að standa
undir þeim viðamiklu fram-
kvæmdum, sem raun hefur
orðið á. Segja má, að síðustu
þijá áratugi hafi staðið yfir
samfellt framkvæmdaskeið
hjá Hitaveitu Reykjavíkur. í
borgarstjóratíð Geirs Hall-
grímssonar snemma á við-
reisnarárunum hófst nýr
blómatími hitaveitunnar,
þegar heitt vatn var lagt í
öll hús í Reykjavík á nokkr-
um árum og síðan var tekið
til við framkvæmdir í ná-
grannasveitarfélögum. Síðan
hefur ekkert lát orðið á upp-
byggingu hitaveitunnar.
Sá áfangi, sem nú hefur
náðst með Nesjavallaveitu, á
enn eftir að efla Hitaveitu
Reykjavíkur. Það verður
spennandi að fyígjast með
uppgangi þessa fyrirtækis í
framtíðinni, sem lætur lítið
yfir sér, en er öflugt og
sterkt og hefur mikil áhrif á
daglegt líf íbúa höfuðborgar-
svæðisins.
Þess hefur stundum gætt,
að jarðakaup Reykjavíkur-
borgar hafa sætt gagnrýni.
Er þess skemmst að minn-
ast, að minnihlutaflokkarnir
í borgarstjórn Reykjavíkur
héldu uppi harðri gagnrýni á
Sjálfstæðisflokkinn fyrir
kaup á Ölfusvatni fyrir
nokkrum árum. í landi þeirr-
ar jarðar er hins vegar mik-
ill jarðhiti. Það á eftir að
koma í ljós á næstu árum
og áratugum, að með þeim
kaupum var sýnd sama fyrir-
hyggja og framsýni og þegar
Nesjavellir voru keyptir á
sinni tíð.
LITHÁEN:NEI
ARAFAT: JÁ
eftir Þorstein
Pálsson
Störfum Alþingis lauk fyrir réttri
viku. Segja má að tvennt hafi öðru
fremur einkennt þingstörfin á liðnu
þingi. í fyrsta lagi komu þau ein-
kenni fram í stefnuleysi í ýmsum
mikilvægustu málum. I öðru lagi
lýstu þau sér í því að ýmis þýðingar-
mestu málefni þringsins urðu
hrossakaupaáráttu stjórnarflokk-
anna að bráð.
Veikleiki í utanríkismálum
Stefnumörkun í utanríkismálum
er með vandasamari viðfangsefnum
ríkisstjórna og Alþingis á hveijum
tíma. Fá málefni krefjast meiri yfír-
vegunar og staðfestu. Álit íslend-
inga út á við ræðst sannarlega
nokkuð af því hvernig við höldum
á utanríkismálum, hvernig við mót-
um stefnuna og hvemig við fjöllum
um framkvæmd hennar.
Athygli hefur vakið að núverandi
ríkisstjórn er sú fyrsta sem ekki
hefur treyst sér til að taka fram í
stefnuyfirlýsingu eitt aukatekið orð
um aðild íslands að Atlantshafs-
bandalaginu og varnarsamninginn
við Bandaríkin. Það grundvallarat-
riði í varnar- og öryggismálum var
einfaldlega of viðkvæmt fyrir sam-
starf þessara flokka og fyrir þá sök
var því einfaldlega sleppt.
Utanríkisráðherra lýsir orð
forsætisráðherra markleysu
Yfirlýsingar forsætisráðherrans
um utanríkismálefni hafa í miklum
mæli einkennst af þessu ábyrgðar-
leysi sem fram kemur í stefnuyfir-
lýsingunni. Mikla athygli vakti til
að mynda þegar forsætisráðherra
stóð upp á Alþingi og lýsti því yfir
að sendiherra Bandaríkjanna hefði
gerst brotlegur gegn Vínarsáttmál-
anum og hlutast til um íslensk inn-
anríkismálefni í viðtali við Morgun-
blaðið þar sem fjallað var um vara-
flugvöll og álver.
Ef forsætisráðherrann hefði verið
tekinn hátíðlega hefði yfirlýsing
sem þessi leitt til alvarlegra
árekstra í samskiptum þjóðanna.
En utanríkisráðherra sem fer með
samskipti íslands og annarra ríkja
lýsti því þegar í stað yfir á Alþingi
að sendiherrann hefði ekki gerst
brotlegur við Vínarsáttmálann og
bann hefði ekki hlutast til um inn-
anríkismálefni íslendinga. Sú niður-
staða var kynnt bandarískum yfir-
völdum.
Utanríkisráðherrann þurfti með
öðrum orðum að lýsa því yfir að
það hefði verið markleysa sem
hrökk af vörum forsætisráðherrans
um þetta efni. í yfirlýsingum ut-
anríkisráðherrans fólst því í raun
og veru afsökunarbeiðni. En þeirri
spurningu er enn ósvarað, hvenær
á að taka mark á forsætisráðherra
og hvenær ekki þegar fjallað er um
utanríkismál.
Fundur án innihalds eða með?
Annað dæmi af þessu tagi lýtur
að afstöðunni til deilunnar fyrir
botni Miðjarðarhafs. í skýrslu ut-
anríkisráðherra til Alþingis er
stefnu íslands lýst með mjög
ákveðnum og skýrum hætti. Þar
er meðal annars sagt að sérhver
lausn verði að fela í sér tryggingu
á öryggishagsmunum ísraels.
Forsætisráðherra hefur á hinn
bóginn ekki haft annað betra við
tíma sinn að gera síðustu daga en
að leggja lykkju á leið sína niður í
eyðimörkina til þess að eiga þar
fund með Arafat. Vegna viðbragða
Israelsstjórnar við því ferðalagi hef-
ur utanríkisráðherrann orðið að
taka fram að ferðalagið feli ekki í
sér stefnubreytingu af íslands
hálfu. Með öðrum orðum: Hann
hefur þurft að lýsa því yfir að þess-
ar viðræður séu markleysa og séu
ekki í neinum tengslum við utanrík-
isstefnu íslands.
Þannig kemur ábyrgðarleysið og
stefnuleysið fram á þessu mikil-
væga málefnasviði hvort heldur lit-
ið er á stór viðfangsefni eða smá.
Og athyglisvert er að forsætisráð-
herra íslands hefur nægan tíma og
vilja til þess að ferðast um hálfan
hnöttinn í þeim tilgangi að styrkja
Arafat. En meðan hann sat hér
heima kom hann í veg fyrir að Al-
þingi íslendinga viðurkenndi með
ályktun sjálfstæði Litháa.
Formaður þingflokks framsókr.-
armanna taldi það vera ögrun við
Sovétríkin ef íslenskir þingmenn
færu til Litháen í þeim tilgangi að
sýna stuðning við sjálfstæðisbar-
áttu þess. Utanríkisráðherrann hef-
ur ekki enn beðist afsökunar á þeim
ummælum. Þeir segja nei við Litháa
en já við Arafat.
Engin steftiumörkun Alþingis
í Evrópumálunum
Engum blöðum er um það að
fletta að umræðurnar um afstöðu
íslands til Evrópubandalagsins voru
eitthvert þýðingarmesta mál nýaf-
staðins þings. Þær umræður stóðu
með nokkrum hléum frá hausti og
fram á vor. En þeim lauk án niður-
stöðu. Stjórnarmeirihlutinn hafnaði
öllum tillögum um ályktanir Alþing-
is í þessu efni þannig að afstaða
þess lægi fyrir skýr og ótvíræð.
Um þessar mundir eru stofnanir
Evrópubandalagsins hins vegar að
undirbúa umboð fyrir samninga-
nefnd þess. Það mátti ekki nefna
einu orði hér á Alþingi íslendinga
að samningamenn íslands fengju
slíkt umboð. Ástæðan fyrir því var
sú að innan stjórnarflokkanna var
og er svo alvarlegur ágreiningur
um markmið og leiðir í því efni.
Stjómarflokkarnir hafa reynt að
draga fjöður yfir þennan ágreining
með orðaleppum af ýmsu tagi. Ljóst
er að tilraun til stefnumörkunar
með ályktun hefði afhjúpað mis-
munandi afstöðu stjórnarflokk-
anna. Þess vegna var öllum hug-
myndum um eðlilega málsmeðferð
af því tagi hafnað.
Við sjálfstæðismenn bentum á
að það myndi veikja stöðu Islands
og EFTA-ríkjanna ef þau gengju
með þessum hætti til viðræðna við
Evrópubandalagið. í Brussel er auð-
vitað fylgst með umræðum hér
heima. Forystumenn Evrópubanda-
lagsins vita um mismunandi fyrir-
vara einstakra stjórnarflokka í
þessum efnum. Fyrir þá sök m.a.
hafa viðræðurnar dregist á langinn.
Evrópubandalagið hefur nú sett
fram harðari kröfur gagnvart
EFTA en áður um ótvírætt samn-
ingsumboð og vilja til þess að breyta
EFTA í stofnun með yfírþjóðlegu
sniði.
Ekki fer á milli mála að á Al-
þingi er meirihluti fyrir skýrri
stefnumörkun í Evrópumálefnum
en það eru fyrst og fremst alþýðu-
flokksmenn sem hafa kosið að láta
afturhaldsöfl bæði í Alþýðubanda-
laginu og Framsóknarflokknum
Þorsteinn Pálsson
„Og athyglisvert er að
forsætisráðherra Is-
lands hefur nægan tíma
og vilja til þess að ferð-
ast um hálfan hnöttinn
í þeim tilgangi að
styrkja Arafat. En með-
an hann sat hér heima
kom hann íveg- fyrir
að Alþingi Islendinga
viðurkenndi með álykt-
un sjálfstæði Litháa.“
hafa þau áhrif að um þessi mikil-
vægu málefni er fjallað á sama
ábyrgðarlausa háttinn og um ýmis
önnur svið utanríkismála.
Hrossakaupin um
fiskveiðisteftiuna
Sama var upp á teningnum þegar
kom að umijöllun um fiskveiðistefn-
una. Ótvírætt var það mál mikil-
vægasta innlenda viðfangsefni
þingsins. Vikum saman gat þing-
nefndin ekki tekið það til efnislegr-
ar umfjöllunar vegna ágreinings
stjórnarflokkanna. En á síðustu
stundu var það dregið inn í hefð-
bundin hrossakaup þeirra og með
því var rekinn fleygur í þá stefnu-
mörkun sem í flestum grundvallar-
atriðum hafði náðst breið samstaða
um í þjóðfélaginu.
Sjálfstæðisflokkurinn mótaði þá
afstöðu í þessu efni á landsfundi
að eðlilegt væri að styðjast við afla-
heimildakerfi þar til jafnvægi hefði
náðst á milli sóknargetu fiskiskipa-
flotans og afrakstursgetu fiski-
stofnanna. En þegar því marki yrði
náð tækju menn skipan fiskveiði-
stjórnunar til endurskoðunar og
fyndu henni frambúðarfarveg.
En vinstri stjórnin ákvað í
hrossakaupum að stofna einn sjóð-
inn enn. Hann á að gegna tvíþættu
hlutverki. í fyrsta lagi er þar mælt
fyrir um fyrsta skref í átt til auð-
lindaskatts en í öðru lagi rétt til
geðþóttaúthlutunar á aflaheimild-
um.
Allt sýnir þetta að enginn
pólitískur grundvöllur er innan nú-
verandi ríkisstjórnar til skýrrar
stefnumörkunar á þessu sviði.
Hrossakaupin um áframhaldandi
setu á ráðherrastólum voru einfald-
lega mikilvægari hagsmunum sjáv-
arútvegs og íslensku þjóðarinnar
um mótun ábyrgrar fiskiveiði-
stefnu.
Stjórnarmeirihlutinn stöðvaði
frumvarp fjárveitinganeftidar
Á nýafstöðnu þingi fóru fram
talsverðar umræður um ný vinnu-
brögð við fjárlagagerð í þeim til-
gangi að auka aðhald í þeim efnum.
Fjármálaráðherrann hrósaði sér af
flutningi íjáraukalaga og fjölmiðlar
hafa tíundað með reglulegu milli-
bili að þar sé um tímamót að ræða.
Framkvæmdin var sú að
ijáraukalög fyrir árið 1989 voru
samþykkt á Álþingi þegar aðeins
ein vika var til áramóta. En þessa
viku notaði fjármálaráðherra til
þess að gefa út aukafjárveitingar
upp á einn milljarð króna án þess
að Alþingi fengi nokkuð þar um að
segja. Fá dæmi eru um að ijármála-
ráðherra hafi gengið jafn þvert á
Alþingi í þessum efnum svo ekki
sé talað um muninn á orðum og
athöfnum sem er sá sami og milli
dags og nætur. Yfir þessu þegja
fjöimiðlarnir, einkum þeir ríkis-
reknu.
I fjárveitinganefnd myndaðist
sámstaða þingmanna allra stjórn-
málaflokka um að flytja frumvarp
sem mælti fyrir um stóraukið að-
hald í meðferð ríkisfjármálanna.
Sjálfstæðismenn knúðu hvað eftir
annað á um það nú í vor að þetta
frumvarp yrði samþykkt en stjórn-
arflokkarnir stóðu þversum fyrir og
komu í veg fyrir að það yrði gert.
Þeim þótti ágætt að vera flutnings-
menn að slíku frumvarpi og fá já-
kvæða umijöllun í ijölmiðlun. En
þeir treystu sér ekki til þess að lifa
og starfa með nýrri löggjöf af þessu
tagi og komu þess vegna í veg fyrT
ir að hún yrði samþykkt.
Þannig hefur stefnuleysið verið
ríkjandi þáttur í störfum Alþingis
liðinn vetur og gjáin milli orða og
athafna hefur staðfest ábyrgðar-
lausa afstöðu stjórnarflokkanna til
mikilvægustu málefna þingsins.
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Guðmundur J. Guðmundsson á atvinnuráðstefiiu sjálfetæðimanna í Kópavogi:
Andstæðingar nýs álvers
eru hlynntir atvinnuley si
GUÐMUNDUR J. Guðmundsson, formaður Verkamannasambands íslands
lét þau orð falla á ráðstefnu sjálfstæðisfélaganna í Kópavogi að þeir
menn er berðust gegn byggingu nýs álvers á Islandi væru um leið að
befyast fyrir atvinnuleysi. „Það á að setja hljóðdunka á slíka menn!“
sagði Guðmundur.
Sjálfstæðisfélögin í Kópavogi gen-
gust nýverið fyrir ráðstefnu um at-
vinnumál. Á fundinum fluttur fjórir
gestir framsöguerindi, þeir dr. Gunn-
ar Birgisson, Einar Oddur Kristjáns-
son, Guðmundur J. Guðmundsson og
Guðni Stefánsson. Að loknum fram-
söguerindum voru umræður.
I ræðu sinni sagði dr. Gunnar að
mikil umræða hefði verið undanfarin
ár um atvinnumál í Kópavogi, en
minna hefði hins vegar verið gert.
Virtust margir vilja líta á bæinn sem
svefnbæ Reykjavíkur. Gunnar benti
á að traust atvinnustarfsemi hlyti
að vera grundvöllur að betra bæ-
jarlífi og þyrfti því að huga að þess-
um þætti; leita nýrra leiða til að fá
fyrirtæki til bæjarins og athuga vel
nýja möguleika. Um fyrra atriðið
nefndi hann sem möguleika frestun
á greiðslu gatnagerðargjalda og
varðandi það síðara nefndi hann út-
gerðarstarfsemi; „hraða verður upp-
byggingu hafnaraðstöðu í Kópavogi,
en láta málið ekki sofna í nefnd eins
og meirihlutinn hefur gert.“ Gat
Gunnar þess að fjölmargir útgerða-
raðilar hefðu áform um það að gera
út frá Kópavogi þegar hafnaraðstaða
væri orðin góð.
Einar Oddur Kristjansson sagði
að í tilefni sveitarstjórnakosninga
þyrftu menn að hafa það í huga, að
það stæði auknum hagvexti og fram-
förum í atvinnulífi fyrir þrifum væri
of mikil eyðsla. Þegar samdráttur
hefði orðið, hefðu einstaklingar dreg-
ið saman seglin í neyslu sinni; sama
væri hins vegar ekki að segja um
ríki og sveitarfélög. Benti hann á að
tekjur sveitarfélaga hefðu aukist um
14% umfram landsframleiðslu og
eyðslan hefði aukist um 18% um
landsframleiðslu. „Fram að þessu
hafa einstaklingarnir verið ábyrgir í
þessum málum, en ekki ríki og sveit-
arfélög. Það skiptir því miklu máli
að ábyrgir menn veljist til setu í sveit-
arstjórnum."
Auk álvers, ræddi Guðmundur J.
Guðmundsson um þá kjarasamninga
sem nú eru í gildi. Sagði hann að
aðilar vinnumarkaðarins hefðu kom-
ið þar að sem hver gengislækkunin
tók við af annarri, hver kauphækkun-
in hvarf, gjaldþrotum hefði fjölgað,
vextir verið hækkandi og verðbólga
vaxandi. „Við knúðum ríkisstjórnina
til þess að falla frá hækkun opin-
berra gjalda, bændur frá að hækka
landbúnaðarvörur og bankana frá
vaxtahækkun. Samningarnir eru
hins ekki enn gengnir eftir, enda enn
ár eftir af gildistímanum. Það er því
Morgunblaðið/Þorkell
Framsögumenn á atvinnumálaráðstefnu sjálfstæðisfélaganna í Kópa-
vogi (frá vinstri): Dr. Gunnar Birgisson, Einar Oddur Kristjánsson,
Guðmundur J. Guðmundsson og Guðni Stefánsson.
of snemmt að spá hvort þeir hald-
ast, eða ekki og þar með atvinnulífið
snarist yfir og atvinnuleysi verði
landlægt." Guðmundru sagði einnig
að þegar samningarnir væru runnir
út, þyrfti að hækka laun þeirra sem
hefðu aðeins 40-55.Q00. „Þá verða
hinir að þegja!“
Guðni Stefánsson ræddi um at-
vinnuástandi vítt og breitt; flestar
fréttir væru á verri veg, sama í hvaða
atvinnugrein væri gripið niður. Benti
hann á að til dæmis járniðnaður, sem
á árum áður hefði verið blómleg,
væri við það að hrunja. Ástæðan
væri erlendi samkeppni og opinber
gjöld á íslenskum fyrirtækjum.
í umræðunni á eftir tók meðal
annarra Hreggviður Jónsson, nýr
þingmaður Sjálfstæðisflokksins á
Reykjanesi. Hann gat þess að i nefnd
er hann sæti í, hefði verið lögð fram
skýrsla frá Byggðastofnun, er sýndi
að það væri dýrara að lifa á höfðu-
borgarsvæðinu en úti á landi. Hregg-
viður vakti og athygli á skýrslu Efna-
hags- og framfarastpfnunar Evrópu
(OECD), þar sem fram kæmi að það
væri forsenda efnahagslegra fram-
fara að ríkisvaldið minnkaði afskipti
sín af efnhagsmálum.

iSIlfii
i S i II f f 1,1 ff 1 If II 9-12.2 f f V.f 1121Z1111 f ? t f f'f ss f flisfsjsiiiisí
I m » * É % * * ■ Z-1 • «* * § 8 £f.á 8 á % fi iÍ 1 ÍÁlCSÍJI i i I í f i t £ i í í a £ & 4 2 if 1 'i t l
Hafskipsmál:
Könnuðu ekki venjur
og misskilja hugtök
- segir Jón Steinar Gunnlaugsson hrl. um rannsóknar-
o g umsagnarendurskoðendur Hafskipsmálsins
JÓN Steinar Gunnlaugsson hrl., verjandi Helga Magnússonar löggilts
endurskoðanda Hafskips, hélt áfram varnarræðu sinni í sakadómi í gær
en lauk henni ekki. Hann fjallaói að mestu leyti um grundvöll viða-
mestu kafia ákærunnar, þeirra sem lúta að reikningsskilum Hafskips á
árinu 1984, og beindi í þeim efnum spjótum sínum að skýrslugerð og
álitsgjöf þeirra endurskoðenda sem að málinu hafa komið á vegum
skiptaréttar, lögreglu og ákæruvalds.
Jón Steinar Gunnlaugsson gerði
samanburð á reikningsskilavenjum
og -reglum og lagareglum sem refsi-
heimildum, því hvaða erindi hann
teldi að slíkar reglur ættu inn í saka-
mál. Hann vísaði til skilgreiningar
Stefáns Svavarssonar, umsagna-
rendurskoðanda ákæruvaldsins, sem
væri á þá leið að segja mætti að
reikningsskilavenjur væru almennar
leikreglur sem svífi yfír vötnum
kunnáttumanna í reikningsskilum.
Innan hugtaksins rúmist mismun-
andi aðferðir sem geti leitt til fleiri
en einnar ólíkrar en jafnrétthárrar
niðurstöðu enda sé ekki meðal lögg-
iltra endurskoðenda einhugur um
alla hluti frekar en á öðrum fagsvið-
um. Hins vegar segði í 1. grein al-
mennra hegningarlaga að engum
megi refsa nema gerst hafi sekur
um háttsemi sem refsing sé lögð við
í lögum. Lögfræðileg þýðing góðrar
reikningsskilavenju í Hafskipsmálinu
sé sú að lög, svo sem bókhaldslög
og hlutafélagalög, vísi til hennar en
þó ekki með þeim hætti að refsivert
sé að fylgja ekki góðri reikningsskila-
venju enda sé ekki vísað til hennar
í þeim lagaákvæðum sem refsingar
sé krafist samkvæmt. Hugsanlega
megi styðja ákæru um brot á þeim
ákvæðum með því að góðri venju
hafi ekki verið fylgt en til að sú rök-
semdafærsla haldi þurfi að lágmarki
að sanna efni venjunnar, að sá
ákærði hafí þekkt venjuna, og hann
hafi brotið gegn henni með það að
ásetningi að blekkja. Hugsanlegar
leiðbeinandi reglur félags endurskoð-
enda teljist ekki til góðrar reiknings-
skilavenju fyrr en þær hafi öðlast
almenna viðurkenningu í fram-
kvæmd. Hugsanlegt sé einnig að
löggiltir endurskoðendur víki frá
venju í lögmætum tilgangi, þar sem
þeir telji það gefa réttari niðurstöðu.
í því sambandi rakti Jón Steinar
að þar til fyrir fáum ðrum hefði
tíðkast hér á landi, og því væntan-
lega verið góð reikningsskilavenja,
að geta ekki um eftirlaunaskuldbind-
ingar fyrirtækja í ársreikningum
þeirra. Sá endurskoðandi sem það
hafi gert fyrstur hafi ekki verið að
bijóta gegn góðri reikningsskilavenju
heldur hafi hann verið að taka upp
nýjung sem gefið hefði réttari mynd
og hefði náð útbreiðslu.
Jón Steinar vék næst að skýrslum
þeirra endurskoðenda sem komið
hafa að rannsókn málsins og ræddi
fyrst verk Valdimars Guðnasonar,
sem starfað hefði á vegum skipta-
réttar og síðar einnig rannsóknarlög-
reglu. Ljóst væri að Valdimar hefði
verið undir miklum áhrifum umræð-
unnar um Hafskip í þjóðfélaginu
þegar hann samdi skýrslu sína.
Framganga hans í málinu sé öll hin
furðulegasta, einkum sé hún borin
saman við eigin vinnubrögð Valdi-
mars við gerð reikningsskila ýmissa
fyrirtækja. Þegar til kastanna komi
hafi Valdimar ekki í heiðri þær regl-
ur sem hann prediki þegar hann
fjalli um verk Helga Magnússonar.
Jón Steinar kvaðst alfarið mótmæla
sönnunargildi skýrslu Valdimars
Guðnasonar, sem beri merki hlut-
drægni, sem heldur hafí ekki leynt
sér í vitnisburði hans fyrir dómi.
Valdimar hafi engra skýringa leitað
hjá forráðamönnum Hafskips eða
Helga Magnússyni á einstökum at-
riðum en þó hefði hann viðurkennt
fyrir dómi að slíkt væri almennt eðli-
legt. Þá hafi Valdimar aldrei sjálfur
fengist við endurskoðun fyrir jafn-
stór fyrirtæki og Hafskips, né nokk-
urt fyrirtæki í skipaflutningum. Þá
hafi hann aldrei unnið að reiknings-
skilum íslenskra fyrirtækja sem eigi
erlend dótturfélög. Þá segist Valdi-
mar hafa leitað álits kollega sinna
sem reynslu hefðu á þessum sviðum
en neitaði að nafngi-eina þá. Loks
hefði hann unnið áfram að lögreglu-
rannsókn málsins, sem byggst hefði
á skýrslu hans sjálfs, og þótt sak-
sóknari hafi reynt að gera lítið úr
þýðingu þeirrar staðreyndar leyni
áhrifin sér ekki. Þetta hafí verið ótrú-
leg vinnubrögð. Nauðsynlegt hefði
verið að kveðja til annan utanaðkom-
andi mann. Þá hafí hann hvorki end-
urskoðað ársreikning né átta mánaða
milliuppgjör Hafskips árið 1984, en
um reikningsskil hafi skýrsla hans
Ijallað. Þá væru mörg dæmi þess úr
skýrslunni að þar væri slegið fram ■
fullyrðingum án nokkurrar athugun-
ar, sem standi undir nafni. Til dæm-
is hafi Valdimar engin gögn kannað
um þróun skipaverðs áður en hann
ákvað að rétt hefði verið að meta í
ársreikningi 1984 skipin miðað við
verð það sem þau voru seld Eim-
skipafélaginu á, hálfgerðri nauðung-
arsölu, eftir gjaldþrot Hafskips í des-
ember 1985. Þá rakti lögmaðurinn
að fyrir rétti hefði komið í ljós að
skilgreining Valdimars á hugtakinu
venja væri mjög á reiki. Lögmaður-
inn rakti ýmis dæmi þess að Valdi-
mar hefði lent í mótsögn við sjálfan
sig að þessu leyti og sagði að hann
hefði meðal annars sagst gera grei-
namun á góðri reikningsskilavenju
og viðtekinni venju. Þrátt fyrir allan
hrærigrautinn sé þetta hugtak samt
útgangspunktur málsins. Allir sem
að rannsókn málsins hafi unnið hafi
brugðist í því að kanna merkingu
þessa hugtaks, til að skilja um hvað
væri verið að tala, kanna í raun hvað
væri venjulegt og hvað ekki í íslensk-
um reikningsskilum, og jafnvel að
bijóta til mergjar hver sú aðferð eða
reikningsskilavenja sé sem til um-
fjöllunar sé hveiju sinni hjá Hafskip.
Állt þetta skorti jafnt hjá Valdimar
og endurskoðendum sérstaks sak-
sóknara sem fjallað hafi um verk
hans. Þeir hafi ekki kannað venjurn-
ar, skilji ekki hugtakið og viti ekki
hvernig hafi verið að verki staðið hjá
Hafskip. Valdimar virðist hafa geng-
ið út frá því að Hafskip hefði ekki
verið rekstrarhæft í árslok 1984 og
segir það grundvallarforsendu reikn-
ingsskila. Hinir endurskoðendurnir,
Stefán Svavarsson og Atli Hauksson,
hafi hins vegar talið Hafskip rekstr-
arhæft á þeim tíma. Fyrir dómi hafi
Valdimar sagst ósammála kollegum
sínum um þetta atriði og sagt það
álitamál hveiju sinni hvort fyrirtæki
væri rekstrarhæft. Þannig væri
grundvallarforsenda Valdimars rokin
út í veður og vind. Ljóst sé að við
gerð ársreikningsins hafi verið tekin
ákvörðun um að auka hlutafé fyrir-
tækisins um 80 milljónir króna og
stjórnar- og fyrirsvarsmenn félagsins
hefðu þegar ákveðið að kaupa veru-
legan meirihluta þess hlutafjár. Það
hefðu þeir ekki gert nema ætlunin
hefði verið að reka fyrirtækið áfram.
Allt þetta hefði Valdimar verið ljóst.
Lögmaðurinn ítrekaði mótmæli sín
við sönnunargildi skýrslu Valdimars,
henni hefði verið nauðsynlegt að
kasta út og vinna málið frá grunni.
Þetta hefði sérstökum saksóknara
einnig verið ljóst þegar hann kom
að málinu og því hefði hann sent
endurskoðendunum Stefáni Svavars-
syni og Atla Haukssyni bréf og beð-
ið þá um að rannsaka reikningsskil
Hafskips á umræddum tíma. Sak-
sóknari hefði hins vegar gert þau
mistök að senda endurskoðendunum
jafnframt til athugunar skýrslu
Valdimars Guðnasonar og þar með ’ •
gefíð þeim kost á að flýja verkefni
sitt með því að gefa einungis umsögn
um skýrslu Valdimars án þess að
skoða frumgögn málsins. Stefán
Svavarsson hafi fyrir dómi lýst hlut-
verki sínu þannig að hann hefði ver-
ið umsagnaraðili um skýrslu Valdi-
mars og gengið hefði verið út frá
að staðreyndir málsins væru rétt til-
greindar í skýrslu hans. Þeir hafi því
ekki talað við nokkurn mann og Átli
Hauksson hafi jafnvel borið að þeir
hefðu ekki haft aðgang að fylgiskjöl-
um Hafskips. Á þessum vinnubrögð-
um sé ákæran reist.
Jón Steinar sagði að engin ástæða
hefði verið til að ætla annað en að
þeir Stefán og Atli yrðu leiddir til
vitnis í dóminum sem hlutlausir sér-
fræðingar, sem væru tilbúnir að upp-
lýsa það sem talið væri skipta máli.
Raunin hefði orðið allt önnur. Fyrir
lægi að Stefán hefði mætt fyrir dóm
að loknum æfingum með saksóknara
og engum sem í réttarsalnum hefði
s.etið hefði dulist að þessi vitni litu
á veijendur sakborninga sem höfuðó-
vini. Þegar þarna hafi verið komið
sögu virðist sem saksóknari hafi átt-
að sig á að haldlaust væri að reisa
ákæru á góðri reikningsskilavenju.
og í vitnisburði sínum hafi Stefán
teygt hugtakið til hins ítrasta til að
þjóna hagsmunum ákæruvaldsins.
Stefán hafi borið að aðeins tvívegis
hefði reynt á mat á því hvað væri
góð reikningsskilavenja, það er við
mat á verði skipa og upphafskostn-
aði. Sé það rétt hjá Stefáni snúist
málið ekki lengur um brot á góðri
reikningsskilavenju því þetta tvennt
komi venju ekkert við og því sé búið
að hafa endaskipti á hugtakinu.
Reikningsskilavenjur skipti miklu
víðar máli og séu grundvöilur ákæru
varðandi lotun tekna og gjalda,
ákvörðunar um upphafskostnaðar-
færslu, eignfærslu gáma og bretta
og fjölmörg atriði. í heild hafi Stefán
og Atli verið hlutdræg og þóttafull
vitni sem neitað hafi að ræða almenn
atriði nema þegar það hentaði mál-
stað þeirra og ákæruvaldsins að
tíunda hvað gerist hérlendis og úti
um heim. Þegar verjendur spyrji
slíkra spurninga sé svarað af þótta
og neitað að svara þar sem spurning-
arnar skipti engu máli jafnvel þótt
gerð sé grein fyrir því að vörnin
byggist á svörum við þessum spurn-
ingum. Þá rakti lögmaðuri m dæmi
þess að í eigin reikningssiúlastarfi
hefði Stefán Svavarsson ekki starfað
í þeim anda sem hann hefði talið
hinn eina rétta þegar Hafskipsmenn
væru annars vegar. Jón Steinar
kvaðst telja að í raun hafi Atli Hauks-
son og Stefán Svavarsson, dósent í-'
endurskoðun við viðskiptadeild Há-
skóla íslands, verið að semja skólap-
lagg, sem ekki væri í neinum tengsl-
um við raunveruleikann. Við samn-
ingu þessa plaggs hafi þeir viðað að
sér gögnum sem ekki liggi frammi
í málinu, svo sem erlenda staðla og
kennsluefni. Fyrir liggi að þeir hafi
suma þá staðla sem vitnað hafi verið
til. Sennilega beri skýrslan vitni um
draumsýn þessara manna á hvernig
hlutirnir ættu að vera ef þeir fengju
að ráða. Eða syndaaflausn til að
sýna hvað þeir vildu sjálfir gera í
eigin reikningsskilum réðu þeir einir..-.
Lögmaðurinn kvaðst telja að endur-
skoðendurnir hefðu ekki skynjað
hvernig saksóknari hygðist nota
skýrslu þeirra, að hann mundi gera
niðurstöður hennar í einu og öllu að
ákæruefni, rétt eins og ríkissaksókn-
ari hefði gert við skýrslu Valdimars
Guðnasonar. Slíkt geti ekki verið
boðlegur grundvöllur i refsimáli. -i
..14 1 lii iál