Morgunblaðið - 04.10.1996, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 4. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Framhaldsskóla-
nám fyrir 21. öld
MANNFÉLAGIÐ
breytist ört og skól-
arnir uppfylla ekki
kröfur nýrra tíma
nógu vel. Nú eru 9 ár
síðan nefnd OECD
kannaði íslenska
•»skólakerfið og benti á
margt sem betur mátti
fara, og 7 ár síðan
nefnd um innra starf
framhalds- skóla gerði
gagnmerkar tillögurj
m.a. um starfsnám. í
tvö ár hafa tillögur 18
manna nefndar
menntamálaráðherra
legið fyrir, m.a. um
bætt eftirlit og aukið starfsnám.
Ég óttast að flestar af þessum
úrbótatillögum verði aldrei annað
en orðin tóm.
Nú hefur Alþingi sett ný lög
um framhaldsskóla sem tóku gildi
J haust. Lögin eru meingölluð
vegna þeirrar áráttu ráðherra
Sjálfstæðisflokksins að auka mið-
stýringu. Völd menntamálaráð-
herra og skólameistara eru aukin
á kostnað kennara, þeirra sem
verkin vinna í skólunum. í lögun-
um er mælt fyrir um margar
nefndir til að móta og efla starfs-
menntun, en kennarar fá naumast
að koma þar nærri, og ég spyr:
Er líklegt að það verði framkvæmt
sem frá þessum nefndum kann að
koma ef fagmennirnir sem vinna
eiga verkið koma þar ekki nærri?
Annað og enn þyngra áhyggju-
efni er sú staðreynd að verknám
er dýrara en bóknám. Heyrst hef-
ur að nú eigi, þrátt fyrir góðærið,
að skera framlög til framhalds-
skóla niður um 6% á næsta ári,
ofan á 2% niðurskurð
þessa árs. Vonandi er
þetta tilhæfulaus
gróusaga því niður-
skurður og efling
verknáms fer alls ekki
saman. Raunhæfasta
ráð framhaldsskól-
anna tii að ná 6%
sparnaði væri að
skera niður verknám-
ið sem þeir þó hafa,
og meina ijölda nem-
endum aðgang.
Undirbúningur
Þeir nemendur sem
nú eru í skóia verða
flestir virkir í atvinnu-, menning-
ar- og heimilislífi fram yfir miðja
21. öld, ef að líkum lætur. Breyt-
ingar eru það örar að símenntun
þarf til. Skólarnir leggja eftir sem
áður mikilvægan grunn, en hann
er aðeins að hluta til sá sami og
þörf var á um miðja 20. öld.
Atvinnurekendur og Alþýðu-
sambandið virðast hafa líkar
væntingar til skólanna hvað
starfsmenntun varðar. Að þeirra
mati skipti undirbúningur undir
tiltekin störf ekki mestu, heldur
almenn menntun sem eykur hæfni
fólks til samskipta, samvinnu og
að tileinka sér nýjungar. Fram-
haldsskólar þurfa að sinna þessu
markvissar í flestum ef ekki öllum
námsgreinum og því ætti ekki að
fylgja verulegur aukakostnaður.
I Fjölbrautaskóla Suðurnesja
liggur fyrir áætlun um að breytt
námsfyrirkomulag í þá veru sem
nefnd um innra starf framhalds-
skóla lagði til á sínum tíma og
skólameistarafélagið útfærði nán-
ar. Markmiðið er að tengja námið
margvíslegum atvinnugreinum og
byggja það upp í þrepum. Með því
gæti áhugi á náminu glæðst, mun
fleiri útskrifast með sæmd og
færri hrökklast frá námi. Þannig
ætti skólinn að útskrifa fjölhæfara
starfsfólk og jafnframt búa þá
betur undir háskóianám sem þang-
að eiga erindi. Þannig gæfist tæki-
færi til að tengja skólann betur
atvinnu- og menningarlífi byggð-
arlagsins og landsins alls.
Umhverfismenntun
■Þegar horft er til framtíðar tel
ég brýnt að efla umhverfismennt-
un í sem flestum þáttum skóla-
starfs með framtíðarstörf í huga.
í þeim nágrannalöndum, sem tekið
hafa á umhverfisvandanum, fjölg-
ar mest störfum sem tengjast
verndun umhverfis, sjálfbærri þró-
un og því að gera hvers kyns fram-
leiðlsu umhverfisvænni. Okkur
mun sárvanta sérmenntað fólk í
umhverfisfræði og náttúruvísind-
um.
I ljósi aukinna viðskipta- og
menningartengsla við fjarlæg lönd
þarf að fjölga tungumálum sem
kennd eru á framhaldsskólastigi.
Mesta rækt þarf að leggja við
móðurmálið hjá hveijum einasta
nemanda, líka nýbúunum og
heyrnarlausum. Jafnframt ættu
allir að læra ensku sem annað
mál, engu minna en nú tíðkast,
en hefja námið fyrr. Val á þriðja
máli ætti að vera mun fjölbreytt-
ara en nú. Það þjónar ekki lengur
tilgangi að allir læri dönsku, nóg
væri að fjórðungur landsmanna
lærði það mál en þýska og franska
mættu halda núverandi stöðu. Með
Þorvaldur
Orn Arnason
nýrri kennslutækni og markvissri
menntun kennara gætu fram-
haldsskólar boðið upp á nám í
heimsmálum eins og kínversku,
japönsku, arabísku, spænsku og
rússnesku. Æskilegt væri að fáein
prósent þjóðarinnar lærðu hvert
þessara mála, ýmist til hlítar eða
kynntust þeim líkt og tíðakst hefur
um 3. og 4. málið i framhaldsskól-
um.
Rannsóknir
Mikilvægt er að fylgjast vel með
afdrifum nemenda sem útskrifast
eða hætta námi, hvað þeir gera
og hvernig þeim vegnar og bera
saman við árangur þeirra í skólan-
um. Það er liður í upplýsingaöflun
Markmiðið er, segir
Þorvaldur Örn
*
Arnason, að tengja
námið margvíslegum
atvinnugreinum.
til að gera starf skólans markviss-
ara. Jafnframt að kanna í sama
tilgangi þekkingu, væntingar og
áform þeirra sem í skólann setj-
ast. Ef vandað verður til nýrra
samræmdra prófa sem boðuð er í
nýjum lögum (ef þau verða ekki
skorin niður) gætu þau orðið
grunnur að víðtækari rannsókn-
um.
Efla þarf samvinnu framhalds-
skóla og viðkomandi grunnskóla
og samræma námskröfur.
Menntamálaráðuneytið er nú að
stíga markvert skref í þá átt með
því að fela sömu starfshópum gerð
aðalnámskrár fyrir bæði skólastig-
in.
Lífsviðhorf
Það er okkur meðfætt að gleðj-
ast þegar við náum tökum á ein-
hveiju nýju. Sú námsgleði sést
glöggt hjá ungbörnum en okkur
gengur misvel að varðveita hana
og rækta með okkur. Ef okkur
kennurum tekst að vinna störf
Gail flísar
mn...in|Tn.|T|
psnaflm«UiV«LL'u
BVI'LlCra&kPHH
I f~l~ 1.1..............1...1....1. 1. 11 II I
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 567 4844
( >
BIODROGA
snyrtivörur
IÐNAÐARHURÐIR
FELLIHURÐIR LYFTIHURÐIR
GÖNGUHURÐIR ELDVARNARHURÐIR
ÍSVaU-ÖORGA fhf.
HÖFÐABAKKA9, 112 REYKJAVÍK
SÍMI 587 8750 - FAX 587 8751
- kjarni málsins!
Oldrun og drykkjusýki
HVERS vegna er
svo lítið skrifað um
aldrað fólk? Getur ver-
ið að það sé vegna þess
að aldraðir geta eða
hafa ekki löngun til að
skrifa um sig og sínar
þarfir. Hefur umræðan
eingöngu snúist um
ellilífeyri og lyfja-
kostnað og hvar sé
hægt að fá inni á öldr-
unarheimili?
Getur verið að okkur
hinum yngri finnist
það ekki eftirsóknar-
vert að skrifa um öldr-
un? Eru aldraðir eitt-
hvað sem við hin yngri höfum
engan áhuga á? Minnir það okkur
óþægilega á þá staðreynd að því
að verða gamall fylgi ýmis vanda-
mál, þú ert kominn í „úreldingar-
flokkinn“.
Aldraðir
afskiptir
Ástæðan fyrir því að ég skrifa
þessar línur er að þrátt fyrir vax-
andi umhyggju fyrir ungu fólki
sem lendir í áfengi og vímuefnum
og öfluga uppbyggingu meðferð-
arstöðva, bætta heilsugæslu og
önnur úrræði, stöndum við frammi
fyrir því að aldraðir sem þjást af
alkóhólisma eru afskiptir. Ér hægt
að gefa þá skýringu að drykkju-
sýki meðal aldraðra sé ekki fyrir
hendi og ef hún hafi verið þegar
viðkomandi var yngri hafi það
minnkað með aldrinum? Þessu er
ekki svo farið því á heimilum víðs
vegar í borginni býr
aldrað fólk og á dval-
arheimilum fyrir
aldraða eru einstakl-
ingar sem þjást af
alkóhólisma á misháu
stigi.
Horfið er harðrétt-
ið og burtu hin sára
fátækt sem fólk bjó
við hér fyrr á árum.
Ýmsar félagslegar
umbætur hafa átt sér
stað, tryggingar og
virkari samfélags-
aðstoð. Góð heil-
brigðisþjónusta,
hjúkrun og aðbúnað-
ur hefur lengt líf fólks um 10 til
15 ár. Þá er spurt, livað um
drykkjusýki, verður breyting á
henni í kjölfarið, minnkar hún eða
eykst? Dæmi eru um að fólk breyti
drykkjumynstri sínu við að eldast
og jafnvel hætti að nota áfengi.
Hins vegar er töluverður hópur
drykkjusjúkra aldraðra sem fellur
sjálfkrafa í þá neyð með drykkju,
eða neyslu lyfja að heilsufari og
hamingju þeirra er ógnað. Er þá
nokkur ástæða til að skoða hvort
um sé að ræða vandamál meðal
aldraðra og engin sérstök þörf á
úrbótum til að mæta vanda
þeirra?
Hver þekkir ekki þá ömurlegu
aðkomu að heimsækja aldraða
móður eða föður og koma að við-
komandi illa á sig komnum eftir
drykkju eða lyfjamisnotkun. I
flestum tilfellum hefur einstakl-
ingurinn ekki borðað mat um ein-
hvern tíma, gert allar þarfir sínar
í rúmið og það alvarlegasta, ekki
tekið nauðsynleg lyf samkvæmt
læknisráði.
Elli- og
dvalarheimili
Dvalarheimili fyrir aldraða
reyna eftir bestu getu að umbera
þann sem haldinn er drykkjusýki.
Starfsfólk glímir við erfiðar að-
Líkja má öldrun við
það, segir Birgir Þ.
Kjartansson, að vera
ekki lengur í vinnings-
liðinu.
stæður og aðkomu enda er þolin-
mæði starfsfólks oft ótrúleg. Það
sýnir mikla umhyggju við að að-
stoða viðkomandi en sama sagan
endurtekur sig síðar. Starfsfólk
er oft ráðþrota og veit ekki hvað
gera skal. Aðstandendur eru
fengnir til að tala við þann
drykkjusjúka og oft eru hótanir
notaðar en oftar en ekki reynist
það haldlítið.
Hinir gleymdu
Á okkar tímum eigum við oft
erfitt með að bera virðingu fyrir,
elska og dá þann sem tapar. Alkó-
hólistann eða einstakling sem orð-
ið hefur undir í lífsbaráttunni, við
einfaldlega missum áhugann.
Enda eyðum við miklum tíma og
Birgir Þ.
Kjartansson
okkar í gleði og sátt við okkur
sjálfa og aðra verður vinnan iétt-
ari og við ýtum undir starfsgleði
nemenda. Þar reynir bæði á okkur
sjálf og starfskjörin sem okkur eru
búin.
Við þurfum að gera kröfur til
okkar sjálfra, bæta kennsluna og
útskrifa fleira og betur menntað
fólk. Það er þó engum til góðs að
við rústum einka- og fjölskyldulíf
okkar með gegndarlausum þræl-
dómi í skólanum.
Við framhaldsskólakennarar
ættum að forðast að líta á og
ávarpa nemendur sem „krakka“.
Við eigum að sýna þeim virðingu
og gera um leið til þeirra kröfur
sem ungs og upprennandi fólks
sem komið er töluvert til vits og
ára, fullt af starfsþreki og lífsvilja.
Galdur okkar kennaranna er að
beina hæfileikum þeirra í heppileg-
an farveg.
Nemendur þurfa að skilja
hvernig það sem þeim er kennt
getur komið þeim að gagni. Þeir
þurfa skýrar og sanngjarnar regl-
ur sem fylgt er eftir. Þeir þurfa
að finna að þeir skipta máli og
að mikils er krafist af hveijum og
einum. Olíkir hæfileikar þurfa að
fá að njóta sín.
Við kennarar og skólastjórnend-
ur þurfum að hjálpa nemendum
að efla með sér heilbrigði, sjálfs-
traust og jákvæða sjálfsímynd,
ekki síst þeim sem illa gengur að
fóta sig í náminu. Með því væri
m.a. dregið úr böli áfengis og eit-
urlyija, en umfram ailt rennt stoð-
um undir dugmeira atvinnulíf,
menningargrósku og lifvæniegt
umhverfi til frambúðar.
Síðast en ekki síst þurfum við
að skapa okkur starfsskilyrði og
launakjör til að vinna verk okkar
sómasamlega. Það verður rauði
þráðurinn í komandi kjarasamn-
ingum. Þá reynir á dug og sam-
stöðu kennara og stuðning allra
sem stuðla vilja að góðri menntun
á næstu öld.
Höfundur er kennari við
Fjölbrautaskóla Suðurnesja.
krafti í að vera í vinningsliðinu,
sem oftast byggist á stöðu, pen-
ingum og frama. Sá sem er í vinn-
ingsliðinu verður tákn, og er sýnd
aðdáun, virðing og jafnvel reynt
að líkja eftir. Ef fyrirtæki auglýs-
ir rakvél finnst okkur hún merki-
legri og eftirsóknarverðari ef
íþróttamaður, eða leikari auglýsir
hana. Við hyllum fótboltaliðið okk-
ar á vellinum. Einnig reisum við
minnismerki um ótrúlega menn
og atvik en þeir sem tapa verða
fljótt gleymdir. Við gerum oft
góðlátlegt grín að þeim en með
smá sektarkennd. Við upplifum
að okkur sé ógnað af vofu þess
að missa og tapa enda gerum við
allt sem í okkar valdi er til að
afneita því.
Líkja má öldrun við það þegar
þú ert ekki lengur í vinningslið-
inu. Gæti það verið ástæðan fyrir
því að við höldum gömlu fólki og
þeim drykkjusjúka í fjarlægð? Er
það sökum þess að þau minna
okkur á eitthvað sem er tapað,
farið og ekki nýtilegt lengur?
Missir tekna, stöðu, töpuð reisn,
missir líkamlegrar heilsu og fjöl-
skyldu. Kærir vinir og félagar eru
dánir. Söknuður og einmanaleiki
verður allsráðandi og þá er oft
gripið til lyfja eða áfengis til að
deyfa þá vanlíðan. Við öllu þessu
bregðumst við sem yngri erum
oft með góðlátlegu gríni í stað
þess að reyna að skilja og sýna
samkennd. Við gerum lítið úr
vanlíðan viðkomandi og viðbrögð
okkar verða þessi. „Æ, þú veist
hvernig þetta gamla fólk er.“
Höfundur er formaður Verndar
og forstöðumaður vistheinnlis
Bláa bnndsins í Víðinesi.